Ísafold - 18.01.1879, Page 4

8
bætzt á landið (sýslumannalaunin,
Reykjanessvitinn, tillagið til dómkirlcju-
viðgjörðarinnar, o. fl.), og sem eru því
til fyrirstöðu, þó ekki væri annað, að
fje sje talið út í hundruðum þúsunda
fyrir eitt amt, eða nokkrar sýslur í amti.
Ekki man höf. eptir því, að neinir menn
við Faxaflóa „vildu leggja fje til“ brú-
arskoðunarinnar; það var þó nokkuð,
þó lítið væri, en liann gjörir líkast til
ekki mikið úr þeim eina peningi ekkj-
unnar. f>ví næst ávítar hann amtsráð-
ið í Suðurumdæminu fyrir það, að það,
eptir tilmœlum sýslunefndarinnar í
Rangdrvallasýslu, leitaði álits allra sýslu-
nefnda og bæjarstjórnar Reykjavíkur
um málið, en ljet um stundarsakir þar
við lenda, og heimtar af einum amts-
ráðsmannanna að stiga í stólinn og prje-
dika um, hvernig öllu skuli tilhaga.
Hinir tveir, formaður ráðsins og nafni
höfundarins eiga ekkert atkvæði að
hafa um það. petta sýnir berlega,
hversu höf. er bæði fjárhag landsins,
alþingi og amtsráði ókunnugur. það
yrði til lítils að reyna, að fræða hann
um þetta, meðan hann hefir þá skoðun,
að úrslit opinberra málefna á þingi, og
líkast til víðar, sjeu undir tómri eigin-
girni komin, og að enginn þingmaður
hugsi um annað en hag kjósenda sinna,
og um það, að verða sjálfur kosinn apt-
ur. f egar höf., sem virðist vera spræk-
ur en lítt menntaður unglingur, fær meiri
lífsreynslu og kristilegri skoðun á ná-
unganum, þá kemst hann að raun um
það, að eigingirnin eintóm ræður ekki
í opinberum málefnum, þó honum kunni
að reynast hún drjúg í viðskiptum ein-
stakra manna; má vera að hyggjur
hans liggi þá ekki eins lágt og nú, og
að þá verði skiptandi orðum við hann
um áhugamál landsins.
Verst er, að hann með nafninu,
sem undir greininni stendur, án frek-
ari leiðbeiningar um, hver og hvar þessi
Skúlinn er, kann að leiða ókunnuga á
þá trú, að greinin sje eptir merkisprest-
inn á Breiðabólstað i Fljótshlið, nafna
hans; en sú er bót í máli, að allir sem
þann Skúlann þekkja, vita, að þá hefði
verið borið á borð fyrir mann meira af
ástæðum, minna af glamri, meira af mál-
snilld, minna af moðreyk, meira af kristi-
legum kærleika og minna af getsökum,
enda myndi enginn, sem í amtsráðinu
situr, eins og síra Skúli, fara þeim orð-
um um gjörðir þess, sem greinin gjörir.
Jón skólameistari þorkelsson.
Mjer þykir fróðleg æfisaga Skúla
Magnússonar landfógeta í „ísafold“, og
er það vel tilfallið, að haldið sje uppi
nafni og minningu þeirra manna, sem
um sína daga, voru hinir þörfustu menn
þjóðarinnar, sem i ýmsu brotið hafa ís-
inn fyrir eptirkomendurna, og hafa því
lifað og starfað föðurlandi sínu til fram-
fara og heilla.
Eins og höfundur sögunnar segir:
var Skúli nokkurs konar ágrip 18. ald-
arinnar, og þess vegna er æfisögubrot
þetta þýðingarfullur kafii úr sögu lands-
ins.
Jeg vil nú með línum þessum, benda
á einn merkan mann, sem mjög þarf-
ur hefir verið þjóð sinni, og hverjum
vjer íbúar Gullbringusýslu höfum mik-
ið að þakka, og meira en metið verði,
þar sem frá honum er hinn auðugi
Thorchillii barnaskólasjóður, eptir arf-
leiðslu skrá hans á deyjanda degi, í
hverri hann ákvað, að verja skyldi sín-
um eptirlátnu eignum til uppfósturs og
uppfræðingar fátækustu börnum í Kjal-
arnessprófastsdæmi, og þó að þessum
sjóði hafi um tíma liðið skrikkjótt, hefir
hann þó vaxið fyrir betri meðferð og
stjórn hans síðarmeir, svo hann af vöxt-
um sínum hefir nú i nokkur undanfar-
in ár, verið fær um (eptir gjafarans til-
gangi), að veita mikinn styrk til upp-
fræðingar fátækum börnum, sem geng-
ið hafa á þá barnaskóla, sem hafa
stofnazt hjer og hvar.
f>ó jeg vilji gefa nokkrar upplýs-
ingar um þenna mann, erjeg ekki svo
fróður, að æfisögubrot hans geti verið
svo úr garði gjört, sem vera bæri, og
sízt er mjer ljóst um forlög sjóðsins
framan af, hvorki þegar barnaskólinn
á Hausastöðum var stofnaður, nje eptir
að farið var að veita einstökum börn-
um, í ýmsum hreppum, framfærslustyrk
úr honum.
Jón þorkelsson skólameist-
ari var fæddur árið 1697 að innri Njarð-
vík, þar bjuggu þá foreldrar hans, þor-
kell lögrjettumaður Jónsson og I.jótun
Sigurðardóttir. Faðir J>orkels var Jón
lögrjettumaður Halldórsson, sem líka
hafði búið þar, merkur maður og kyn-
sæll. Halldór faðir hans var sonur Jóns
prests Jónssonar á Stað í Grindavík
og Guðbjargar dóttursíra Odds á Reyni-
völlum. Halldór var sá, er Tyrkir
svívirðilega skemmdu, og skáru út úr
munnvikjum hans og nösum og greip-
um milli fingra, þá þeir rændu í Grinda-
vík 1627; lifði hann við örkumsl alla
æfi. Kona Jóns Halldórssonar hjet
Kristín Jakobsdóttir. J>au hjón liggja
bæði undir marmaralegsteini í Kirkju-
vogskirkjugarði, því þá áttu Njarðvíkur
þangað kirkjusókn, allt þangað til 1710
að þriðjunga kirkja var sett í Njarðvík,
en sóknarprestar á Hvalsnesi þjónuðu
þá þar.
Systkin þorkels, voru þau síra
Gísli á Utskálum ý 1710, og Guðbjörg
kona Gísla lögrjettumanns Olafssonar
á ytri Njarðvík; þeirra son var Olafur
biskup í Skálholti (svo þeir Jón og 01-
afur biskup hafa verið systskinasynir).
J>orkell lögrjettumaður og Gísli mágur
hans dóu í stórubólu 1707, þá var Jón
10 ára, og einbirni foreldra sinna, sem
auðug voru að jörðum og lausafje; var
Ljótun móðir hans dóttir Sigurðar lög-
rjettumanns ý 1690, Arnasonarlögmanns
Oddssonar biskups. Eptir fráfall J> or-
kels er sagt, að Ljótun hafi fluttztá
eignarjörð sína Miðbæ í Höfnum *, hvar
hún líka átti fleiri jarðir, og frá henni
þaðan hafi Jón farið í Skálholtsskóla.
Eptir að Jón hafði útskrifazt úr skóla
hjer um bil 1776, var hann eitt ár hjá
sira J>órði Jenssyni prófasti á Staðar-
stað við bókmennta-iðkun, og annað
hjá biskupi Jóni Vídalín í Skálholti, og
hafði þá nokkra pilta til kennslu, þá
var frændi hans Olafur Gíslason orðinn
þar dómkirkjuprestur; 1718 sigldi hann
til háskólans, og lauk þar lærdómspróf-
um, síðan fór hann til Jótlands, því
næst til Holsetalands, hvar hann var í
ýmsristöðu, og eitt ár við háskólann í
Kíl. Eptir 10 ár, sem hann samfleytt
* Lengi fram eptir stóð skemmuhús í Höfnum, sem
kölluð var Ljótunarskemma, hvar hún skyldi
hafa geymt auðæíi sín innanstokks., sem mikil
voru sögð. — I vísitatíu Jóns biskups Arnasonar
1730 er þess gétið, að Jón skólameistari hafi gef-
ið kirkjunni grallara, pr. 1711, item postillu
Viti Theodori á islenzku, pr. 1603 í tveim bind-
um á Hólum, líklega til minningar um að for-
eldrar hans voru þar jörðuð.
dvaldi erlendis, að undanteknu þegar
hann 1720 kom til landsins, til að heim-
sækja ættingja sína, vjek hann hingað
1728, og var þá af mag. Jóni biskupi
Árnasyni settur skólameistari í Skálholti,
hverju embætti hann gegndi með mestu
alúð og röggsemi í lærdómi og lifnaði,
um 9 ára tíma.
Meðan hann var skólameistari,
sótti hann mikið þunglyndi, með örleika
í geðsmunum, og varð þá bermæltari í
tali, helduren aðrir þoldu, með hveiju
hann bakaði sjer og öðrum óánægju
ýmsrar mæðu, leiddist honum þá lífið,
yfirgaf embættið og sigldi öllum óvart
036.
Af því hann nú erlendis bar hjeð-
an ekki beztar sögur, einkum andlegr-
ar stjettar mönnum, mun hafa verið af-
ráðið 1741 að senda hingað inn til lands-
ins hinn nafnfræga ágæta mann Lúðvík
Harboe general kirkna visitator (sem
seinna varð biskup yfir Sjálandi ý 1783)
með biskuplegu valdi, en Jón J>orkels-
son skyldi vera hans sekriteri. J>egar
hann því næst lokið hafði þeim störf-
um 1745, vjek hann hjeðan alfarinn
burt af landi, og deyði í Kaupmanna-
höfn 1759 5. mai. Hann hafði með
miklum sparnaði dregið saman mikið
fje, sem auk jarðagózins hjer í landi,
var talið 4000 rd. Að þessu fje arf-
leiddi hann á deyjanda degi föðurlaus
og fátæk börn í Gullbringusýslu, hvar
barnaskóli skyldi verða stofnaður, þeim
til sæmilegs uppfósturs og uppfræðingar.
Dr. Finnur í sinni kirkjusögu telur
15 ritg’örðir eptir hann, hvar af nokkr-
ir sálmar útlagðir úr þýzku eru prent-
aðir í sálmasafni því, er út kom á Hól-
um 1757 og þar á meðal þessi: „Hver
veit hve nær er æfiendi“.
Jarðir hans, 9 að tölu, hafa verið
seldar á ýmsum tímum fyrir 5380 rd.
28 sk., en bókasafn hans, sem undir
umsjón hjeraðsprófastsins, átti að geym-
ast við Njarðvíkurkirkju, átti að send-
ast inn til landsins, og veit jeg ekki
meira um það.
J>essar jarðir munu hafa heyrt til
Thorchillii-legati og seldar verið:
1. Kalmannstjörn með Junk- rd. sk.
aragerði í Llöfnum, 20 hndr. 933 „„
2. Miðbær í Höfnum, 14 hndr. 500 „„
3. Litlahöfn í H. eyðij. 8*4 hndr. 300 „„
4. Drangshl.und.Eyjafj.4ohndr. 1682 28
5. V2 Kjalardalur 10 hndr. . . 330
6. ^/2 vestri Leirárgarðar óhndr. 336 „„
7. í eystri Leirárgörðum 6 hndr. ióo „„
8. V2 Daðast. 1 Skagaf. 6 hndr. og
9. V2 Ingveldarstaðir í Skagaf.
með Sveinskoti 26 hndr. . 1139 „„
5380 28
Árið 1783 var sjóðurinn, auk jarð-
anna, ekki nema 5700 rd., í stað þess
hann, þegar vöxtum á ári hverju var
viðbætt, hefði _ átt að vera orðinn hátt
á 9. þús. rdv I árslok 1796 var_hann
8850 rd. Árið 1791 stofnaði Olafur
stiptamtmaður Stephánsson barnaskóla
á Hausastöðum á Álptanesi, handa 16
ungmennum, og stóð sá skóli nokkuð
fram á 19. öld, var síra Hjálmar Guð-
mundsson á Hallormsstað, síðasti kenn-
ari þar, að mig minnir. Síðan var vöxt-
unum varið til meðgjafa með börnum
á ýmsum heimilum hjer og hvar í sýsl-
unni, þangað tilþeir nú fyrir nokkrum
árum eru farnir að ganga til barnaskól-
anna í Garði, á Ströndinni, Hafnarfirði
og Reykjavík. S.
Ritstjóri: Grímur Thomsen, doctor phil.
Prentsmiðja ísafoldar. — Sigm. Guðmundsson.