Ísafold - 30.01.1879, Side 2

14
hann þarf til að gjöra það sem gott er.
Hjábáðum, kaupanda og seljanda, þarf
að vakna sá siðferðislegi kraptur, sem
er nauðsynlegur í öllu í mannlegu ije-
lagi til þess að vel fari, sá kraptur,
sem hefir það fyrir augum, að gæta
ekki einungis að sínu gagni, heldur
líka annara. þ>á finna bæði kaupmenn
og bændur, að þeir hafa skyldur og
líka rjettindi. Nú verður sú siðferðis-
lega tilfinning fyrir skyldum og rjett-
indum í verzlunarefnum að vera sljó
hjá hvorumtveggja.
Opni þeir, sem mestu ráða um
verzlunarkjör vor, augun fyrir þessum
sannindum. Opni þeir augun fyrirþvi,
að það er sæmd meiri, já —og hagur
meiri, að styðja að viðreisn landsins
með hagkvæmri verzlun, en að koma
því í eymd með okri. Vjer játum, að
þetta nafn á ekki jafnt við alla verzlun
meðal vor, heldur, að verzlun sumra
kaupmanna má heita þolanleg. Opni
landsbúar augun fyrir því og gjöri sig
verðuga fyrir góða verzlun. Verzlunar-
ánauðin hefir á síðari tímum knúð lands-
búa hjer og hvar til að verzla sjálfir.
En þó þær tilraunir megi heppnast bet-
ur en þær sumstaðar hafa heppnazt, þá
er sú tilhögun ekki eðlileg. jJað þarf
að vera verzlunarstjett, en hún þarf að
verzla vel. Batni ekki kaufhöndlunin,
pá er sjálfsagt, að hreppsfjelög, ef ekki
sýslufjelög, verffa aff taka sig saman um,
aff panta nauffsynjar búenda frá útlönd-
um meff gufuskipunum, mun þá sá dag-
ur renna upp, að verzlunin verði að
minnsta kosti nær því að vera innlend,
en hún nú er.
2. Hið annað, sem ossþykir nauð-
synlegt til þess að skuldirnar minnki,
er það: aff peningar gangi meira í verzl-
un, en mí er. það verður naumast tal-
inverzlun, þar sem engir peningar eru
í viðskiptum. Af peningaleysinu í verzl-
uninni tekur bóndinn opt það, sem hann
hefði ekki tekið, ef hann hefði fengið
peninga, og þegar hann svo þarf að
kaupa, vantar hann peninga og — tekur
lán. Okurverzlun er optast peninga-
laus; hún lætur ekki peninga og — fær
ekki peninga. Peningar eru ekki slegn-
ir í landinu, þeir geta ekki komið inn
í landið fyrir annað en gæði þess, og
þau renna flest til kaupmanna. Af því
mætti kaupmönnum skiljast, að það er
meiri þörf á, að þeir flytji peninga inn
í landið, en hinu, að þeir reiti þá sam-
an í landinu til að senda þá út. Hitt
er víst, að ef þeir ljetu peninga úti, þá
fengju þeir peninga aptur og — skuld-
irnar minnkuðu. Skuldlaus getur verzl-
unin ekki orðið, meðan peningar ganga
jafnlítið í verzlun og nú er. Er það ó-
hugsandi, að einstakir kaupmenn gefi
sig til að kaupa vörur landsins fyrir pen-
inga og selja þær á mörkuðum ytra?
Já, meðan okurverzlun er, annars væri
það eðlilegt.
3. Hið þriðja ráð til að minnka
skuldirnar er að vorri hyggju það, aff
hver viffskiptamaffur eigi viðskiptabók,
sem kaupmaður skrifar í allt, sem hann
leggur inn og tekur út, jafnóðum, meff
strax til teknuverffihvert umsig. þetta
ráð er líka einfalt, en eptir voru áliti
hefir það mjög mikla þýðing. Opt er
skuldin orðin meiri en kaupmaður og
viðskiptamaður ætluðu, áður en þeir
vissu af. Opt er því þá við bætt, sem
kaupmaður væri tregur að láta, og við-
skiptamaðurinn mundi hlífa sjer við að
taka, ef þeir vissu hvernig reikningur-
inn stæði. Opt er dregið að taka það,
sem nauðsynlegast er, þangað til síð-
ast; bóndinn þarf nauðsynlega að fá
það, kaupmaðurinn verður að játa það,
það verður að bætast við skuldina. f>að
væri þarft fyrir viðskiptamanninn að
geta sjeð sjálfur á hverri stundu sem
hann vildi, hvernig hag hans líður, og
hvað hann má taka, og hvað hann má
ekki taka. þessar viðskiptabækur gætu
skorið úr þeim ágreiningi, sem stund-
um er milli þess lifandi orðs í sálu
bóndans og bókstafsins hjá kaupmann-
inum. f>ær væru áreiðanlegri innsiglis-
lausar, en stóru bækurnar með sýslu-
manns-innsiglinu, sem annar viðskipta-
maðurinn skrifar í, hinum óvitandi, það
sem báðum fer á milli. þær gætu
gjört kaupmönnum hægra fyrir, og
sparað þeim að yrkja þessi nýárskvæði,
sem koma frá þeim í febrúar, marz og
apríl, koma eins og reiðarslag yfir við-
skiptamanninn, sem þá fyrst fær Ijósa
hugmynd um, hve djúpt hann er sokkinn
í skuldaleðjuna.
Látum vjer svo úttalað uni þetta
mál að sinni. Höfum vjer þegar sagt
nóg, og of mikið, ef því er enginn
gaumur gefinn.
Þ-
* *
* *
Vjer skulum að eins bæta því við,
að meðan verzlunarstjett vor skoðar
stöðu sína vor á meðal sem útlegðar-
stand, ætlað til þess að græða hjer íje
á skemmri eða lengri tíma, sem verja á
til hags og munaðar erlendis, er varla
að búast við því, að verzlunin komist
í betra horf. þ>ví höfuðatriðið, sem
greinin einnig bendir á, er það, að
verzlunarstjettin, eins og aðrar stjettir
landsins, skoði ísland sem móður, eða
að minnsta kosti fósturmóður, sem allir
í fjelagi vinnafyrir. Nema hagur verzl-
unarstjettarinnar sje hagur landsins,
nema hún beri sætt og súrt með land-
inu, verður verzlunin aldrei innlend,
heldur eins og hjer til — nýlendu- og
okurverzlun. Ritstj.
1 2 tölubl. ísafoldar þ. á., er vel
og ljóslega tekið fram, hversu hættu-
legt það er að vekja úlfúð og kala
milli hinna einstöku stjetta, milli em-
bættismanna og bændastjettarinnar, og
hvernig dagblöðin með því að gjöra
þetta, algjörlega bregðast köllun sinni;
sem er að fá alla hina beztu krapta
landsins til að vinna samhuga og í ein-
um anda, til að efla heill og hagsæld
og sóma fósturjarðar vorrar.
En þó er það sumt i þessari gréin,
sem jeg get ekki fallizt á og sem mjer
virðist ekki vera algjörlega rjett, eink-
anlega þegar höf. fer að bera saman
embættismenn 18. aldar og fram á þá
19., við þá embættismenn, sem nú eru
uppi, og hann telur þessa standa á baki
hinna í allri framtakssemi andlegri og
verklegri fyrir utan embættisstöffuna.
þ>að er ætíð vandi að jafna mönnum
saman þótt það sjeu samtíðamenn, hvað
þá heldur þegar langur tími er liðinn
milli þess, sem þeir eru uppi og allt
annað skipulag er lcomið á landstjórn
og alla landsháttu en áður var. Höf-
undurinn játar, að embættismenn vorir
engan veginn sjeu eptirbátar fyrri tím-
anna, hvorki að embættisskyldurækni
nje siðferði, en segir, að hin hærri em-
bættin, að undanteknum yfirdómnum,
standi nú skör lægra en áður, síðan
landshöfðingjadæmið var stofnað. þ>ó
þetta væri rjett hermt, getur það þó
ekki verið hneysa fyrir þessa embætt-
ismenn, því landshöfðingjadæmið er
stofnað eptir óslc þingsins og þjóðar-
innar, en jeg ætla, að þessir embættis-
menn standi nú jafnhátt og áður, því
þeir standa nú í sama sambandi við
landshöfðingjann eins og þeir áður stóðu
í við stjórnina í Kaupmannahöfn, með
því mikill hluti ráðgjafavaldsins er nú
dreginn inn í landið og fenginn lands-
höfðingjanum í hendur. það er alkunn-
ugt, að stiptsyfirvöld, biskup og amt-
menn, þurftu áður að fá úrskurð stjórn-
arinnar í flestum málum, og máttulítið
sem ekkert útkljá upp á eigin hönd,
og í þessu tilliti eru þeir nú ekki mið-
urfarnir. Frá 1850 og þangað tillands-
höfðingja-embættið var stofnað, veittu
þeir stiptajntmaður og biskup nokkur
brauð í sameiningu og skrifuðu báðir
undir veitingarbrjefin, en nú er það
landshöfðinginn einn, sem þau veitir.
Aptur hefir ráðgjafinn fyrir ísland á-
skilið sjer að úrskurða um öll kirkjuleg
mál. Höfundurinn kannast við, að þing-
ið og landsstjórnin sjái nú þessum em-
bættismönnum fyrir meiri vinnu en áð-
ur tíðkaðist, og hver sem til þekkir,
mun játa, að svo miklum skriptum og
skýrslum er hlaðið á þá fram yfir það,
sem áður var, að þeir hafa lítinn tíma
til annara starfa, ekki sízt amtmaður-
inn yfir suður- og vesturumdæminu,
sem, síðan ömtin voru sameinuð, hlýtur
að hafa fullt í fangi með að gegna hin-
um umfangsmiklu embættisstörfum, sem
á honum hvíla. Annað mál er það,
hvort ekki mætti gjöra afgreiðslu sumra
mála einfaldari og óbrotnari, svo þessir
embættismenn fengju meiri tíma af-
gangs til annara starfa. Jegskalengan
veginn draga úr framtakssemi hinna
fyrri embættismanna; þeir komu því
meðal annars til leiðar, að stólsgóssin
voru seld, Hólabiskupsstóll lagður niður,