Ísafold - 09.08.1879, Blaðsíða 2

38
uð í sambandi við landið og fyrirkomulag það, sem er
á stjórn landsins i heild sinni, og mjer virðist ekki
heppilegt eða æskilegt, að gefa þessu fyrirkomulagi
einhvern nýlendustjórnarblæ, þar sem það í raun og
veru ekki er nýlendustjórn, enda hefir tilgangurinn með
því, að taka inn í fjárlagafrumvarpið þessi útgjöld, bein-
línis verið sá, sem skýrt er frá í athugasemdum við hið
fyrsta fjárlagafrumvarp, sem lagt var fyrir löggjafar-
þingið, sem sje að gefa þinginu til kynna, að ekki er
ætlazt til að gjöra neina breyting á þeirri upphæð, sem
í þvi skyni er ákveðin með allra hæstum úrskurði, og
samkvæmt stjórnarskrárinnar 25. grein má ákveða á
þennan hátt „án þess að alþingi verði gefið tækifæri
á að láta uppi álit sitt um það“. En með „Omposte-
ring“ þeirri, er nefndin stingur upp á, sleppir þingið
þeim áhrifum, er því þannig hafa verið ætluð með þvi
að taka þessi gjöld upp í fjárlögin, en sem 25. grein
stjórnarskrárinnar ekki beinlínis gjörði ráð fyrir.
Framsögumaffur (varaforseti Gr. Thomsen): Lands-
höfðingi leggur á móti því, að útgjöldin til hinnar æðstu
innlendu stjórnar sjeu flutt inn tekjumegin. En jeg á-
lít það samkvæmt stjórnarskránni. í 25. gr. stjórnar-
skrárinnar stendur: „Með tekjunum skal telja bæði hið
fasta tillag og aukatillagið, sem samkvæmt lögum um
hina stjórnarlegu stöðu íslands í ríkinu 2.janúar 1871,
5. gr., sbr. 6. gr., er greitt úr hinum almenna ríkissjóði
til hinna sjerstaklegu gjalda íslands, þó þannig, að
greiða skuli fyrir fram af tillagi þessu útgjöldin til
hinnar æðstu innlendu stjórnar íslands“. f>að er með
öðrum orðum ekki lagalegt af stjórninni, að nefna þessi
útgjöld nema að frádregnu tillaginu. Mjer virðist því
þetta hinn ijettasti máti. það er snertir nýlendubrag
þann, sem landshöfðingi sagði að væri á þessari breyt-
ingu, er honum það að segja, að sá nýlendubragur er
ekki þinginu að kenna; initiatívið [upptökin] er ekki
komið frá þinginu, heldur frá stjórninni, og jeg játa,
að ef ekki væri meiri nýlendubragur á öðru hjá oss,
svo sem verzluninni, þá gæti jeg fellt mig við það.
Arnljótur Óla/sson: Jeg skal játa, að frumvarp
þetta er samið með hinni sömu vandvirkni og nákvæmni,
sem fyr, og að þær breytingar, sem nefndin hefir gjört
við stjórnarfrumvarpið, eru í flesta staði á góðum rök-
um rökum byggðar. Jeg ætla samt sem áður að leyfa
mjer að bera nokkrar spurningar upp fyrir framsögu-
manni máls þessa, viðvíkjandi þeirri frábrugðnu lands-
málastefnu í frumvarpinu við þau hin fyrri fjárlög vor.
Annað atriðið er nefnilega sú ákvörðun, sem nefndin
leggur til að verði gjörð viðvíkjandi styrktarsjóðnum.
Mjer leikur efi á, hvort þessi tillaga nefndarinnar sje
alveg heppileg. í ástæðunum fyrir frumvarpi nefndar-
innar er þess að eins getið sem ástæðu, að „þegar sjóð-
urinn er orðinn sameinaður landssjóði, hætta reikning-
ar hans að verða framvegis ágreiningsefni milli þings-
ins og stjórnarinnar, eins og áður hefði átt sjer stað“.
það er satt, að frá þeim tíma er styrktarsjóðurinn hverf-
ur inn í landsjóðinn kemst hann undir fjárveitingar-
vald alþingis. En annað mál er það, að reikningar
styrktarsjóðsins hafa að undanförnu verið ágreinings-
efni, og það svo mikið, að yfirskoðunarmenn lands-
reikninganna hafa gjört miklar athugasemdir við þá
(sjá Athugasemdir yfirskoðunarmannanna fyrir árið 1876
bls. 31—37). En mjer þykir efasamt, þegar þessi rann-
sókn yfirskoðunarmannanna liggur fyrir þinginu, án þess
að stjórnin í landsreikningafrumvarpi sínu hafi gefið
minnsta gaum að henni, hvort það sje rjett, að draga
styrktarsjóðinn inn í landssjóðinn, eins og nefndin legg-
ur til, fyrst enginn úrskurður nje úrslit enn eru fengin
um upphæð hans, og enginn af oss getur sagt fyrir
vist, hverja fjárkröfu vjer gjöra eigum gildandi gagn-
vart ríkissjóðnum. Jeg veit að fjárlaganefndin getur
svarað: „ J>að gjörir ekkert til með það sem undan er
farið, þótt leigum styrktarsjóðsins sje nú varið sem
landsins fje“. Ef framsögumaður getur gjört mjer
þetta ljóst, þá eru mínar efasemdir horfnar.
Eg ætla að koma með aðra spurningu fram fyrir
framsögumann, og snertir hún 6. grein frumvarpsins,
og drap landshöfðinginn einnig á hana í tölu sinni. Eg
hefi ekkert að athuga við talna-upphæðii* þær, er flutt-
ar eru frá 1. grein útgjaldanna yfir á þessa grein, og
skal eg játa, að þetta er alveg samkvæmt 25. grein
stjórnarskrárinnar. En hjer er breyting gjörð frá því,
sem áður hefir verið i fjárlögunum 1875 og 1877. í
fjárlögum þeim eru tilfærðar 2000 kr. til handa „full-
trúa stjórnarinnar á alþingi11, en í nefndarfrumvarpi þvi,
er hjer liggur nú fyrir, er upphæð þessari sleppt. Nú
eru að vísu færðar ástæður fyrir þessari breytingu i 6.
gr. í athugasemdum nefndarinnar; þar stendur svo :
„Raunar hefir í hinum fyrirfarandi fjárlögum verið
gjörð áætlun fyrir þessum kostnaði, en sökum þess að
enginn konungsúrskurður er fyrir brúkun þessa fjár,
mun rjettara og formlegra að tiltaka enga upphæð“.
Eg skil þessi orð svo, að sagt sje með þeim, að með-
an konungurinn eigi er búinn að úrskurða upphæð
þessa, þá sje rjettara að bíða, og hafa enga upphæð
ákveðna í þessu skyni í fjárlögunum. Að vísu mælir
nokkuð með þessu, afþvi að konungurinn er eigibund-
inn við upphæð þá, er áætluð er í fjárlögunum i þessu
efni. þingið hefir eigi vald til að veita fje til „full-
trúa stjórnarinnar á alþingi“, sem konungurinn eigi
getur raskað; þingið er bundið hjer við úrskurðarvald
konungs. Að þessu leyti get eg fallizt á þetta. En
nú kemur hitt atriðið, og þá er spurningin : er það
viðfeldnara og lögulegra að ætla „fulltrúa stjórnarinn-
ar“ engan eyri í þóknunarskyni. Getur eigi þetta á-
kvæði skilizt svo, sem nefndin hafi meint, að vjér hefð-
um engan fulltrúa á alþingi. Eg vil eigi gjöra nefnd-
inni getsakir; en þessar efasemdir hafa vaknað hjá
mjer, af því að yfirskoðunarmennirnir hafa sagt ýmis-
legt, sem eg eigi get fallizt á, einkum viðvíkjandi 34.
grein samanborinni við 25. gr. í stjórnarskránni. í at-
hugasemdum yfirskoðunarmannanna fyrir 1876 er að
vísu varlega komist að orði um fulltrúann, en í aths.
fyrir árið 1877 eru ýmisleg orðatiltæki, sem eg eigi
get samrýmt við 34. grein stjórnarskrárinnar. Á 16.
bls. í athugagreinunum er þannig komizt að orði: „en
að hins vegar ekki geti hafa verið ætlazt til, að lands-
höfðinginn ætti að hafa neina sjerstaka borgun fyrir að
sitja á alþingi, með því að hann situr þar vegna em-
bættisstöðu sinnar“. Eg get eigi sjeð, að þetta orða-
tiltæki sje samkvæmt 34. gr. stjórnarskrárinnar, af því
að þar segir: „Landshöfðingjanum skal heimilt . . . .
að sitja á alþingi“, en það er eigi skylda hans, og
fyrir því er það svo, að þegar hann situr á alþingi,
þá situr hann þar annaðhvort eptir þessari heimild
sinni eða sem fulltrúi stjórnarinnar. 1 2. málslið 34.
gr. segirsvo: „Stjórnin getur einnig veitt öðrum manni
umboð til að vera á þingi við hlið landshöfðingja“. í
fám orðum sagt: umboðsmaður stjórnarinnar virðist þá
fyrst og fremst að vera landshöfðinginn sjálfur, eða þá
annar maður, ef landshöfðingi er forfallaður, og auk
þess hefir stjórnin sjerstakt vald til þess að setja auka-
umboðsmann við hliðina á landshöfðingja. En nú er
spurningin: er stjórnin eigi skyld til að hafa umboðs-
mann á alþingi. J>ví verða menn að játa, því að þar
sem svo er komizt að orði í stjórnarskránni, að kon-
ungur eða „stjórnin“ geti, þá er stjórninni eigi með
því heimilaður rjettur til að gjöra það eptir eigin vild
eða eigin geðþótta. Slíkt geðþótta-vald getur stjórn-
arskráin eigi gefið; þess vegna þýðir orðatiltækið
getur samasem skyldur til að beita þessum rjetti.