Ísafold - 28.11.1879, Side 3
III
sem ísl. kaupmaðurinn upp og ofan
verður að taka, ef hann á að geta stað-
izt með því verzlunarlagi, sem nú tíðk-
ast. Jeg veit vel, að erfiðleikinn verð-
ur í fyrstu, að fá peningana tilþessara
innkaupa; en þó smátt sje byrjað, mun
bráðum sparast svo, að peningaráðin
aukist, og með þeim pöntunin. Að
minnsta kosti er þetta, að ætlun minni,
sú eina færandi (activ) verzlun, sem Is-
lendingar að svo stöddu geta klofið.
Til þessarar verzlunar þarf ekki að fara
milli landa, eða hafa skip í förum, held-
ur að eins að safna nokkru fje saman
fyrir hverja gufuskipsferð og nota svo
gufuskipin bæði í Danmörku og á Skot-
landi.
Með þessu móti myndi skapast eðli-
leg kaupsetning á útlendum varningi *.
í fornöld átti, eins og Grágás kennir,
sjer stað kaupsetning á þeim vörum,
sem til íslands voru fluttar, goðar og
hjeraðsstjórar verðlögðu varning Aust-
manna jafnt sem Islendinga, og mátti
ekki dýrar selja, en tiltekið var.
J>essi kaupsetning hjelzt allt til 1619,
að Kristján IV. gaf hinn fyrsta verzl-
unartaxta. Á Tungu í Barðastrandar-
sýslu ljet Magnús sýslumaður Jónsson
11. okt. 1589 dóm ganga, með hverj-
um tunnan af mjöli, sem þýzkir kaup-
menn seldu fyrir 1* 1/2 vætt, var sett nið-
ur í 1 vætt og 2 fjórðunga. J>að væri
nú hvorki samhljóða anda tímans, nje
æskilegt, að Islendingar færi að vekja
upp þvílíkan valdboðinn kaupsetningar
draug, þó sízt sje fyrir að synja, hvað
alþingi kynni að detta í hug, ef verð-
lag á útlendri vöru hækkar um skör
fram, og óvinsæld kaupmanna eykst —
því kaupmenn mega ekki fremur en
aðrir vera óvinsælir í því fjelagi, sem
þeir lifa í, ef þeir eiga að geta þrifizt
-— en með pöntunarfjelögum hjer og hvar
um landið mundi skapast rjett og frjáls
kaupsetning, og vjer kaupmenn mund-
um þá neyðast til þess, sem betra er
að gjöra í tíma óneyddur, að haga svo
verzlun vorri, að vjer getum selt það,
sem vjer kaupum í hópakaupum, að
minnsta kosti við sama verði, eins og
það kostar pantað frá útlöndum í smá-
kaupum og hingað flutt með póstgufu-
skipunum. Jeg fyrir mitt leyti er vel
ásáttur með, að hætta við hina blönd-
uðu verzlun, og verða korn- eða kaffi-
kaupmaður eingöngu, og skal jeg þá,
nær sem vill, undirselja pöntunarfjelög-
in, eða að minnsta kosti selja við sama
verði. það er það sem landinu mest
ríður á, að sem minnst af verzlunaraf-
rakstrinum fari út úr landinu, því það
má nærri því furðu gegna, að landið
skuli ekki vera orðið enn þá meira út-
armað en það er, þegar menn íhuga
að fyrst kongsverzlunin og kompaníin
*) f»etta hjet í lögum vorum og fornsögum: at
leggja lag a varning kaupmanna (sbr.
Gunnars-saga Keldugnúpsfífls, Hænsa-f»óris-saga,
2., Sturlunga, III, 19, o. fl.)
Ritstj.
gömlu, og síðan hin svokallaða frí-
höndlun hefir ausið það upp í hálft
þriðja hundrað ára. Ár eptir ár hefir
þessi blóðtaka við haldizt, án þess nýtt
blóð hafi, eins og í öðrum löndum, fyrir
verzlunina runnið inn í æðar landsins;
því það er fyrir alda og óborna minna
undir því komið, hversu hagstæð verzl-
unin er í sjálfu sjer, en undir því, að
hún sje innlend. Efnuð og innlend kaup-
mannastjett er einn af máttarstólpum
hvers lands, útlendir kaupmenn eru og
verða átumein, hvort þeir eru armir
eða efnaðir, því þeir flytja allan sinn
gróða burt úr því, hvort hann er meiri
eða minni.
Ef „ísafold“ tekur þetta brjef, skal
jeg síðar meir senda yður fleiri athuga-
semdir í líka stefnu, þó þær verði um
sjerstök atriði í verzlunarmálefni voru.
Jþó vjer sjeum ekki öllu samdóma,
sem höf. segir, þá virðist oss þó svo
mikið satt og sanngjarnt í brjefi hans,
að vjer tökum það fúslega í „ísafold".
Ritstj.
Útlendar frjettir.
Khöfn, 8. nóv. 1879.
Bretum varð eigi torsótt að koma fram
hefndunum fyrir vígin í Kabúl. J>eim
var lítið viðnám veitt fyr en fáeina á-
fanga frá borginni. J>ar höfðu Afgan-
ar búizt fyrir, og umkringdu Breta í
dalverpi einu, með ofurefli liðs. En
Bretar greiddu atgöngu að fyrra bragði,
skjótar en hina varði, og fengu rofið
kvína. Sá bardagi stóð 6. f. m., frá
morgni til kvölds, og var allsnarpur,
mikið mannfall af Afgönum, enda var
lítið um vörn af þeirra hendi upp frá
því. þegar til Kabúl kom, var þar
fátt fyrir vígra manna, og náðist borg-
in orustulaust. Hjeldu Bretar sigurinn-
reið sína í hana 12. f. m. Síðan var
rannsókn hafin um vígin, og forsprakk-
ar illvirkisins hengdir, en þeir voru
sumir virktavinir og gæðingar Jakobs
konungs. Hann var í för með Bretum
í leiðangrinum: kom til herbúða þeirra
suður við landamæri, við fáa menn, til
að sýna þeim hollustu sína, og leita
sjer trausts og halds. En nú hefir hann
sagt af sjer konungdómi, og beðið Breta
að sjá fyrir ríkinu, en jafnframt reynt
til að hlaupast á burt frá þeim. J>ykir
því ráð hans hálf-tortryggilegt. Bretar
ráðgjöra nú að skipta landinu í fylki,
mörg og smá, þykir sjer þá síður hætt
fyrir ófriði aptur. J>eir mega ekki eign-
ast landið sjálfir; það þola ekki Rússar,
nema þeir fái eitthvað í sinn hlut.
Annars sitja Rússar engan veginn
aðgjörðalausir hjá þar eystra. J>að er
sannfrjett, að þeir hafa haft leiðangur
úti í haust suður í Turkestan, og átt
þar orustu við Tekke-Túrkómana.
Hvernig þeim gengur eða hvað þeir
ætla sjer, veit enginn; þeir láta það
ekki uppi.
J>jóðverjar og Austurríkismenn hafa
nú svarizt í bandalag, til landvarnar, ef
hernað ber að höndum, sumir segja til
sóknar líka. J>að var erindið Bismarcks
til Vínaríhaust. J>etta fullyrða blöðin
og þeir sem um geta borið, hafa eigi
synjað fyrir það. Rússum líkar það
illa, grunar að til sín muni stefnt með
þessum samtökum, eigi síður en til
Erakka, enda kvað Vilhjálmur keisari
hafa verið mjög tregur til þess, vegna
frændseminnar við Alexander keisara.
Sagan segir, að þegar Alexander varð
þess áskynja, hvað Bismarck hafði fyr-
ir stafni, hafi hann ritað móðurbróður
sínum og komizt svo að orði: „Kanselleri
yðar hátignar virðist vera búinn að
gleyma heityrðunum frá 1870“. J>eir
hittust síðan að máli keisararnir, og á
Vilhjálmur að hafa heitið frændasínum
því, að honum skyldi engin hætta standa
af samtökunum við Austurríkismenn
meðan sín nyti við. J>etta var á áliðnu
sumri. Meira er ekki kunnugt orðið
enn um þetta mál. Bismarck fjekk
5-mánaða-orlof eptir heimkomuna frá
Vín, og situr á Varzin síðan, lasinn í
meira lagi; hafði lagt of mikið á sig í
sumar.
Prússar kusu menn á þing í haust
í fulltrúadeildina, almennum kosningum,
og urðu íhaldsmenn ofan á, fylgismenn
Bismarcks, en flokkur þjóðfrelsismanna
minnkaði nær um helming; einhver
mesti kappi þeirra, Lasker málfærslu-
maður, komst eigi á þing.
Með októbermánuði settist hin nýja
stjórn í Elsass-Lothringen á laggirnar.
J>að er jarl, með 3—4 ráðherrum. Jarl-
inn er Manteufel marskálkur, og situr
í Strassborg. Áður stjórnaði Bismarck
sjálfur landinu, frá Berlín.
Haymerle heitir sá, er Jósef Aust-
urríkiskeisari setti fyrir utanríkisstjórn-
ina eptir Andraszy greifa í haust; hann
var áður sendiherra í Róm, og hefir á
sjer bezta orð. Ríkisþingið í Vín kom
saman snemma í október, og er nú
fullskipað: Czeckar (frá Böhmen) með
og aðrir fulltrúar hinna óþýzku þjóða
í ríkinu; en þeir hafa ekki sótt þing í
16 ár, látið J>jóðverja sitja þar eina; þótt-
ust vera hafðir á hakanum fyrir þeim.
í Miklagarði urðu ráðherraskipti
fyrir skömmu. Heitir hinn nýi stór-
vezír Said, illur þegn, og mikill vin
Rússa. Englendingum líkaði það ekki
vel, og fóru að reka eptir soldáni að
bæta stjórn sína, eins og hann hafði
lofað á Berlínarfundinum, einkum í
Litlu-Asíu, fyrir 15 mánuðum, en allt
af svikizt um, að fornum vanda, áður
höfðu þeir farið hægt í sakirnar, þótt
hin stórveldin væri að ámálga um það.
J>eir árjettuðu þessa áskorun sína með
því að skipa Miðjarðarhafsflota sínum
að halda á leið til Miklagarðs, til þess
að sýna soldáni í tvo heimana. Soldán
lofaði öllu fögru, en hinir kváðu hann