Ísafold - 09.04.1880, Blaðsíða 1

1880.
L D
I « ' ' -!i'
I S A F 0

VII 9.
Um banka.
„ísafold“ helir við og við vakið
máls á stofnun banka hjer á landi, en
það er eins og fáir hafi tekið undir,
og mega þó þeir, sem vit hafa á, sjá,
að þörfin er mikil, ef framkvæmdin er
möguleg. Enda er hugsunin ekki ný,
því henni hefir verið hreyft við stjórn-
ina 1815, 1855 og síðast 1875, helzt í
þá stefnu, að þjóðbankinn danski stofn-
! aði hjer útibú, eins og hann gjörði í
hertogadæmunum og á Fjóni. Banki
ÍDana hefir í öll skiptin talizt undan,
ríkisbankinn 1815, sökum þess að fast-
eign landsins væri of lítil til þess, að
banki gæti borgað sig hjer, með einu
30000 dala bankaveði (6"/» af andvirði
landseigna, eins og þær voru þá virtar)
og síðan af ástæðum, þó það hafi ekki
verið eins glögglega fram tekið. þ>ó
vildi P. G. Bang 1855 styðja að stofn-
un sparisjóðs í landinu, en raunar öðru-
vísi löguðum, en þeir sparisjóðir eru,
sem síðan hafa skapazt; því Bang ætl-
aði þeim að vera, það sem þeir þyrftu
hjer að vera, jafnframt lána og Discon-
to stofnanir. Mjer virðist og enginn
skaði skeður, þó þjóðbanki Ðana hafni
oss, því jeg held landinu sje hollara, að
vera ekki bundið við neina útlenda pen-
ingastofnun. Ef oss er kleyft, að eign-
ast banka, þá er oss hentast, að hafa
hann út af fyrir oss, svo hann standi
og falli landinu, og það græði á hon-
um, það sem græða má.
J>að er og umtalsmál, hvort rjett er
og sanngjarnt, að stofna hjer á landi
banka með sömu undirstöðu og þjóð-
bankans í Danmörku. Vel veit jegþað,
að hann er góður og áreiðanlegur, en
nóg mun jarðeigendum Dana hafa fund-
izt um bankaveðið (Bankhœftelsen), þeg-
ar þeim var öllum valdboðið, að eiga
hluti í stofnuninni. f>ótt hlutabrjef
bankans sjeu nú orðin góð eign, sem
meira en borga bankaveðsupphæðina,
þar sem hver maður hefir fengið 300 kr.
og þar yfir fyrir hverjar 200 kr., þá munu
þó þeir, sem í margt ár urðu að greiða
6V20/" af bankaveðsupphæðinni (eða
nokkrum parti hennar), þegar þeir gátu
leyst sjálfa upphæðina af hendi, hafa
tekið nærri sjer að bera þennan nauð-
ungarskatt. Jeg er hvorki viss um, að
það sje rjett í sjálfu sjer, nje að það
myndi eiga við Islendinga, að þvílíkri
þvingun væri beitt; ekki var hertoga-
dæmunum það Ijúft, svo milcið er víst,
og svo mun þess konar stofnun bezt
Reykjavík, föstudaginn 9. aprílmán.
blessast hjá oss, að hverjum sje heim-
ilt, en engum skylt að taka þátt í henni.
Aptur á móti virðist mjer, af ástæðum,
sem síðar mun getið, tilhlýðilegt, að
landssjóður, fyrir sitt leyti, taki þátt í
íslenzkum banka, án þess þar fyrir að
stofnsetja hann upp á sitt eindæmi.
Landssjóður gæti tekið hluti í bankan-
um, eptir ákveðinni tiltölu opinberra fast-
eigna, og skapað sjer sjálfur nokkurs
konar bankaveð. Mun það sannast, ef
allar opinberar fasteignir verða bundn-
ar bankaveði, þá mun hver sá jarðeig-
andi, sem nokkurs er um kominn, reyn-
ast fús á að taka þátt í bankanum ó-
tilneyddur, ef hluta-upphæðin er lágt
ákveðin t. d. iookr. hverhluti. Reikni
maður, sem nærri lætur, dýrleika opin-
berra landseigna—að meðtöldum ljens-
og kirkjujörðum— 24000 hundruð, þá
nemur andvirðið (hdr. á 50 kr.) 1,200,000
kr. og setji maður bankaveðið, eins og
í Danmörku, 6/» af andvirði jarðanna,
þá myndi landssjóður skjóta 72000 kr. í
bankann, gegn óuppsegjanlegum hluta-
brjefum fyrir jafnstórri upphæð, sem
gæfi afrakstur, eptir því sem bankinn
blessaðist. A skuldlausu landi, eins og
ísland er, sje jeg jafnvel ekkert því til
fyrirstöðu, að bankaveðið á landsjörð-
um væri hærra, allt að 12°/°, sjer í lagi
þegar þess er gætt, hversu hundraðið
er lágt metið. Jafnframt skyldi hverj-
um jarðeiganda, sem vildi, heimilt að
binda fasteign sína bankaveði með sömu
kjörum, en enginn skyldi til neyddur.
Að öðru leyti yrði höfuðstóllinn að skap-
ast fyrir frjáls samskot landsbúa, gegn
hlutabrjefum, sem inn væri leyst með
peningum, annaðhvort allt í einu eður
smámsaman. Væri nægur höfuðstóll
með þessu móti fenginn, þá yrði þessi
banki, eins og hver annar, að treysta
á hinar almennu gróða-uppsprettur, sem
hvervetna viðgangast, geymslufje og
innlán gegn lágum vöxtum, sem aptur
er lánað út gegn hærri vöxtum, kaup
og afgreiðslu á ávísunum, útlán gegn
handfengnu veði o. fl.
Af því bankafyrirkomulagi, sem mjer
er kunnugt, eru, að ætlun minni, pjóð-
bankar Vesturheímsmanna eptirbreytn-
isverðastir fyrir oss. Hafa þeir síðan
1865 sýnt, að þeir taka stórum fram
bönkum Norðurálfunnar, ef höfuðbank-
arnir (Frakklands-, Bretlands-, Amster-
dams- og Dana þjóðbanki) eru undan-
skildir. Enginn þeirra hefir brugðizt
eða orðið gjaldþrota, ekki einu sinni
jegar Glasgow-bankinn 1877—1878 dró
svo marga banka og auðmenn með sjer
í hrunið, og þeim er það þakkað, að
grœnbaks-seðlar Ameríkumanna (green-
backs) sem 31. ágúst 1869 stóðuítveim
þriðju pörtum verðs gegn gulli (100
dollars í seðlum = 69 dollars i gulli)
eru nú orðnir gulli jafnir (100 dollars í
seðlum = 100 dollars í gulli). Skaljeg
stuttlega lýsa þeim, eptir þeirri tilhög-
un, sem þeir nú hafa fengið að lögum,
með ýmsum statútum frá 1865—1875:
1. Hverri bankastjórn sje heimilt, aðkaupa
og selja hvers konar skuldabrjef, taka á
móti geymslufje, kaupa og seljaávísanir,
víxla, peninga og óslegið gull og silfur,
lána út peninga, gegn persónulegu veði,
og qeja út seðla.
2. Enginn banki láni peninga út gegn fast-
eignarveði, nema hafi eldra lán ekki
verið greitt á tilteknum tíma, má bjarga
skuldinni með fasteignarveði til bráða-
birgða, en ekki haldi banki veði nje fast-
eign lengur en 5 ár; skal hún þá seljast.
(þetta er svo fyrirskipað, til þess bankar
bindi ekki um of peningaeign sína).
3. Enginn banki hafi minni höfuðstól, en
100000 dollars (hjer um bil 350000 kr.).
Að öðrum kosti eru þeir ekki færir um, að
styðja viðskipti manna svo sem þörf er á.
4. Enginn banki byrji að starfa, fyr en að
minnsta kosti hehningur höfuðstóls er
inngoldinn, og skal einn fimmtungur af
hinum helmingnum greiðast á mánuði
hverjum, unz allt er inöborgað. Ereptir-
litsmanni fjárhagstjórnarinnar/C'ompíroZ-
ler of the currency) heimilt, áður enhann
gefur bankanum leyfisbrjef, að sjá um,
að öll skilyrði sjeuuppfyllt af hálfu banka-
stjórnarinnar, sem hann eimiig er skyld-
ur að taka í eið.
5. Hver bankastjóri sje innfæddur borgari og
eigi að minnsta kosti 10 hluti í höfuðstól
bankans, sem hann aldrei md farga nje
veðsetja. Skal hann vinna eið að því. Oll-
um öðrum hlutaeigendum er heimilt að
láta hluti sína ganga kaupum og sölum.
6. Hlutaeigendur í banka hafi, hver um sig,
ábyrgð á öllum skuldum, samningum 0.
s. frv. bankans, það sem andvirði (gang-
verð) hlutabrjefa hvers eins nemur, að
viðbcettri þeirri upphœð, sem hlutabrjefin
upphaflega Jcostuðu (tvöföld ábyrgð; ef
hann t. d. á 12 hlutabrjef, sem hvert ídag
er 150 kr. virði, en sem upphaflega kost-
aði 100 kr., þá hefirhann 3000 kr. ábyrgð).
7. Aður en bankinn byrjar störf sín, skal
hann í fjehirzlu bandaríkjanna hafa af-
hent að veði í arðberandi ríkisskuldabrjef-
um að minnsta kosti þriðjung þeirrar upp-
hæðar, sem höfuðstóll bankans nemur (af
100000 kr. höfuðstól: 33333 kr. 33 a.
0. s. frv.), og tekur í staðinn við 90/° af