Ísafold - 09.04.1880, Blaðsíða 2

34
þessiun þriðjungi í seðlum, sem stjórnin
gefur út, engum undir 5 doll.virði. Vöxtu
skuldabrjefanna greiðir fjárhagsstjórnin
bankanum.
8. Hver banki (í höfuðfylkjunum) hafi til
taks ípeningtim fjórðung þeirrar upphæð-
ar, sem hann hefir tekið við til geymslu,
og leggi jafnframt í ríkissjóð í peningum
5f af því fj e, sem hann hefir í veltu;
brúkar ríkissjóður þetta fje til innlausn-
ar á seðlum bankans, þegar þess er kraf-
izt. f>ó mega þessir 5°/» teljast með þeim
25°/» af upphæð varðveizlufjár, sem getið
er í upphafi greinarinnar. (Ef bankinn t.
d. hefiríhöndum frá öðrum til varðveizlu
100000 kr., þá verður hann ávallt að hafa
25000 kr. í peningum á reiðum höndum,
og hafi hann í veltu í seðlum aðrar 100000
kr., þá verður hann einnig ávallt að hafa
geymdar hjá landssjóði 5000 kr. til inn-
lausnar seðlum; þó mega þessar 5000 kr.
teljast með hinum 25000 kr. ef veltan er
ekki stærri að upphæð, en varðveizlufjeð).
9. Enginn banki útborgi afrakstur af hluta-
brjefum, fyr en hann er búinn að leggja
af hreinum árságóða sínum frá til við-
lagasjóðs.
10. Aðminnstakostifimmsinnum á árihverju
ber stjórn bankans, undir eiðstaf, að gefa
skýrslu um ástand bankans, efnahag,
veltu o. fl., og er eptirlitsmanni fjárhags-
stjórnar heimilt, svo opt sem honum líkar,
og á kostnað bankans, að láta rannsaka
hagi hans. f>á skal og skrá yfir alla hluta-
eigendur vera til sýnis á degi hverjum í
húsum bankans.
11. Enginn láni banki meira en af höfuð-
stól sínum. Ekki láni hann heldur gegn
veði í sínum hlutabrjefum sjálfs. Ekki
taki hann hærra lán, en sem nemur höf-
uðstól, nema 1., til þess að innleysa seðla,
2., til að greiða af hendi geymslufje, 3.,
til þess að afgreiða víxlbrjef gegnpening-
um, sem hann á útistandandi, og 4., til
þess að lúka áfrakstursskuldum til hluta-
eiganda. Ekki setji hann heldur seðla
sína í veð fyrir peningum, til þess að
auka eða innborga höfuðstól. Heimilt er
honum að taka þá vöxtu, sem almennt
viðgangast á þeim stað og tíma.
12. Hver banki innleysi seðla sína, þegar
krafizt verður, í stofn bankans. Sömu
skyldu hefir fjárstjórn Bandaríkja, efseðl-
arnir eru framseldir í þusundatölum og
þar fram yfir. Bregðist nokkur banki með
innlausn seðla, selur stjórnin bankaveðið,
scm hvn hefir í höndum og innleysir seðl-
ana.
13. Banki greiðistjórninni 1°/» af upphæðseðla
í veltu, af upphæð varðveizlufjár, og
•|°/o af upphæð þeirri af höfuðstól, sem
hann á um fram ríkisskuldabrjef (þau,
sem standa í veði hjá stjórninni).
14. Stjórnin (fjárhagsstjórn Bandaríkjanna)
geymir í sínum höndum allar seðlaplötur
og stimpla, fargar þeim og breytir eptir
ástæðum.
15. Gjaldgengir eru seðlar bankans í alla
skatta, öll jarðaafgjöld og yfir höfuð öll
innanlands viðskipti. Er stjórn Banda-
ríkja skyld að taka þá fullu ve.rði í öll
opinber gjöld, nema tolla (og vöxtu af ríkis-
skuldabrjefum).
16. Heimilt er stjórninni, að vild sinni, að
nota banka til innborgana og útborg-
ana á opinberu fje og yfir höfuð allra
þeirra peningaviðskipta, sem henni lík-
ar, og skyldur er banki að takast þessi
störf á hendur með þeim kjörum, sem ná-
kvæmar eru tiltekin. (Banki hefir t. d.
peningaforða og eyðslufje ríkisins undir
höndum, gegn því veði, sem stjórnin á-
kveður, greiðir dagvöxtu af því, og endur-
borgar það, eptir því sem krafizt verður,
gegn ávísunum fjárhagsstjórnar, o. fl).
Með þessu fyrirkomulagi hafa bank-
ar Vesturheimsmanna reynzt mjög vel
og bezt síðan mest lá á, eptir styrjöld-
ina milli norður- og suðurríkjanna. þ>eim
er þáð að þakka, og heíi jeg þar fyr-
ir mjer sögusögn stjórnarinnar sjálfrar
í skýrslum fyrir 1878 og 1879, sem
Comptroller of the Currency hefir lagt fyr-
ir allsherjarþingið í Washington, að láns-
traust ríkjanna er viðreist og skuldir
þeirra minnkaðar stórum. Hafa þeir,
sjálfsagt í samvinnu við stjórnina, komið
reglu á peningaverðið og peningahreyf-
inguna, eins og að ofan er ávikið, kippt
í liðinn jafnvægi milli gulls, silfurs og
seðla, og með því gjört seðlana gulli
jafngilda, gjört öll viðskipti og alla verzl-
un ljettari ogliðugri, og sjeð svo fyrir,
að ætíð hafa nægir peningar verið fyr-
ir hendi til hvers nytsams fyrirtækis,
hvort það er í þarfir hins opinbera, sveita-
Qelaga eður einstakra manna. En —
engin af þeim rúmlega 2000 þjóðbönk-
um (því þar að auk er Qöldi af fylkja-
(States) -bönkum, sparibönkum o. s. frv.,
hefir brugðizt eður orðið gjaldþrota, sök-
um þess, að scðlaupphœðin er jast tak-
mörkuð, og að ríkjastjórnin hefir það í
sínu valdi, að girða fyrir, að fleiri seðl-
ar komi út manna meðal, en henni lík-
ar og lög leyfa.
Hugsi maður sjer nú, að hjer á landi
væri stofnaður banki eptir Vesturheims-
sniði, það af þeirra bankalögum notað,
sem hjer á við, en jafnframt, eptir fyr-
irmynd Dana, upptekið fasteignarbanka-
veð, sem skylduveð fyrir landssjóð, en
frjálst fyrir einstaka menn, eptir sem
hverjum líkaði, þá væri fyrst að safna
hluta-samskotum í peningum eða fast-
eign, eptir ástæðum og ósk hvers eins,
og væri t. d. byrjað með því minnsta,
sem hugsazt getur, 100000 kr., en hver
hluti væri 100 kr., þá þyrfti 1000 hluti
til þess að þessar fyrstu 100,000 kr.
væri fengnar. (þá kæmi landssjóður til
stuðnings og tæki eins marga hluti, eins
og svarar 6“/» af andvirði opinberra fast-
eigna, eða 720 hluti =' 72000 kr.; væri
þá saman kominn 172,000 króna höfuð-
stóll. Af þessari upphæð ætti að af-
henda landssjóði þriðjung, eða 57,400 kr.
í kgl. skuldabrjefum, sem landssjóður,
eins og hver maður sjer, gæti tekið undir
sjálfum sjer; en fyrir þetta geymslufje
ljeti landssjóður bankanum afhendi 90°/»
af varðveizlufjenu (57,400 kr.) í íslenzk-
um seðlum, er hljóðuðu upp á 5 kr. og
þair yfir, og sem væri gjaldgengir í öll
viðskipti og öll opinber gjöld, nema
tolla eina (alls 51660 kr.). Bankinn hefði
með þessu móti í veltu: kr. 172000-f-
57,4000 kr. -j- 51660 kr. == 169660 kr., þar
af íseðlum ekki fullan þriðjung. Kæm-
ist bankastofnunin svo langt, ímynda
jeg mjer, að sparisjóður Reykjavíkur,
sem varla myndi treysta sjer til að stand-
ast í sama bæ við hliðina á banka, myndi
steypa búi sínu saman við bankann, og
hl)>ti kraptur bankans að aukast tals-
vert við það, sjer í lagi að góðum veð-
um og skuldabrjefum. f>ó jeg vitiþað
ekki upp á víst, ætla jeg, að óhætt væri,
að búast þaðan við hjer um bil 100000
kr. viðbót, sem reyndar mest .mun vera
varðveizlufje annara, og því ekki má
skoða algjörlega sem viðbót í höfuðstól,
heldur að miklu leyti, sem viðbót ein-
göngu í veltu. Allt um það myndi óhætt,
að auka seðlaupphæðina fyrir bragðið
um 10—20000 kr., svo seðlaveltan yrði
60—70000 lcr., en öll veltan 200,000
—210,000 kr.— Nú bætist bankanum,
eins og hverjum öðrum sparibanka,
geymslufje í stærri og minni innborg-
unum, bæði ómyndugra fje, arfaupp-
hæðir frá sýslumönnum — sem fegnir
myndu verða að geyma þess konar pen-
inga í áreiðanlegum banka — o. fl., og
er líklegt, að þessar innborganir vonum
bráðar myndu ná 100000 kr., eða svo, að
fjármagn bankans væri orðið um 300000
kr. Af varðveizlufjenu ætti hann ávallt
að hafa 25°/°, eða fjórðung fyrirliggjandi í
peningum og af seðlaveltunni 50/. i vörzl-
um landssjóðs, til innlausnar seðlum, sem
í púsundatölum og þar yfir væri fram-
boðnir landssjóði til skipta fyrir gull eða
silfur, og sem landssjóður svo aptur setti
í rás. Gefur að skilja, að viðskipti lands-
sjóðs við bankann hlyti, báðum í hag,
að verða mörg og margvísleg, og þegar
bankinn þroskaðist, sem dæmi sparisjóðs
Reykjavíkur sýnir að brátt myndi verða,
þá er vitaskuld, að bankinn fengi pen-
ingaforða og eyðslufje laudssjóðs í stöð-
uga veltu, gegn lágum dagvöxtum, eins
og annarsstaðar á sjer stað. Við höfuð-
stól ætti á ári hverju að leggja Yio af
árs ágóða bankans, og mætti jafnframt
einnig fjölga seðlum að hinu ofanákveðna
takmarki 900/. af þriðjungi innstæðunn-
ar. Með þessu móti yrði bankinn bæði
landsbanki og einstakra manna banki,
einsog þjóðbankar Ameríkumanna; þá
yrði hann byggður bæði á fasteignum,
skuldabrjefum og peningum, og seðla-
upphæðin, tæpur þriðjungur, gæti aldrei
orðið honum að falli, því fyrir henni
fyrirfyndist ávallt fullt veð í landssjóði
af arðberandi skuldabrjefum. Ekki þyrfti
heldur nein lög nje samninga við Norður-
lönd, til þess að útvega íslenzkum seðl-
um gjaldgengi í Danmörku, Norvegi og
Svíþjóð og, ef til vill, víðar; þvi undir-
eins og þeir hjer á landi ganga jöfnu
verði við gull og silfur (pari), verða
þeir boðnir og velkomnir í þeim lönd-