Ísafold - 07.07.1881, Blaðsíða 2

62
brjef fyrir eptirlaunum, og fer um þessa
uppáskript eptir 14. gr.
18. gr. Dómurinn setur sjálfur sína em-
bættismenn og víkur þeim frá.
19. gr. hljóðar um laun dómenda.
20. gr. Enga breytingu má gjöra á starfs-
reglugjörð dómsins, nema með samþykki
neðri deildar þingsins.
21. gr. nemur eldri lagaboð um þetta
efni úr gildi.
Fyrirkomulagið á reikningsdómi Hol-
lendinga er í því tilliti frábrugðið þvi,
sem á sjer stað í Belgíu, aff konungur
setur dómsforseta, aff konungur kýs
einn af hverjum þremur, sem neðri
deild þingsins stingur upp á fyrir dóm-
endur, og aff allir dómendur (7), eru
óafsetjanlegir, nema eptir dómi, eins og
aðrir dómendur rikisins (Grundvallarlög
Hollands, 14. okt. 1848, 176. og 163.
gr.). Að öðru leyti er eptirlitið með fje
landsins og reikningum, eins og síðar
mun sýnt verða, fullt eins strangt, ef
ekki strangara en í Belgíu. Hollend-
ingar eru, eins og allir vita, sparsamir
og reglusamir, og líða ekki stjórn sinni
neitt óhóf, nje óspilsemi. Hjá Itölum
eru reikningsdómendur einnig settir
af konungi, eptir uppástungu fjármála-
ráðherrans og dómsins sjálfs. Dómur-
inn hefir þar meira vald, en í Belgíu
og á Hollandi (lög 14. ág. 1862).
í Svípjóð er, eins og kunnugt er,
fjárforræði ríkisþingsins meira en í flest-
um öðrum löndum, þegar England líð-
ur. Bæði
„framkvæmist hinn eldgamli rjettur
hinnar svensku þjóðar til þess að
leggja á sigskatta eingöngu afríkis-
þinginu" (Regeringsform, 57. gr.),
ríkisskuldirnar standa eingöngu
undir stjórn og umsjón ríkisþingsins
(RF. 66. gr.),
„ríkisbankinn stendur undir um-
„sjón og tryggingu ríkisþingsins,
„þannig að honum veita óhindraða
„forstöðu þeir fulltrúar, sem ríkis-
„þingsdeildirnar þar til setja, eptir
„þeim reglum og ákvörðunum, sem
„ríkisþingið ákveðið hefir eður á-
„kveða kann framvegis. Ríkispingið
„eitt hefir heimild til pess, fyrir með-
„algöngu iankans, að gefa út seðla,
„sem ríkinu er skylt að taka gilda,
„sem peninga, skal bankinn, þegar
„krafizt er, skyldur að innleysa seðl-
„ana með þeirri upphæð, sem þeir
„hljóða upp á, í gulli“ (Regerings-
form, 72. gr.),
ríkisþingið kýs sjer málaflutnings-
mann ('justitieombudsmand), sem, með-
al annars, einnig lítur eptir búskap
ríkisins (RF. 89, 96.—102. gr.), og
þess utan
kýs hvort reglulegt þing 12 yfir-
skoðunarmenn fyrir hvert ár, tilþess
að rannsaka meðferðina á fjárhag
krónunnar, ríkisbankans og ríkis-
skuldanefndarinnar, og er skýrsla
lögð fyrir næsta þing.
Alrnenningur getur nú dæmt um,
hvort ekki er strangara eptirlit á brúk-
un opinbers fjár í sumum öðrum löndum,
en hjá oss. þ>að er satt, það • er líkt hjá
oss og hjá Dönum og Norðmönnum,
en hjá hvorumtveggja eru þó reistar
skorður við ofeyðslu, sem vjer þekkj-
um ekkert til hjer á landi. þar eru
ávallt fleiri menn, ráðherrarnir, ríkis-
ráðin, ávísunarskrifstofurnar í ráðum
um brúkun á landsfje; hjer kemur allt
til eins manns kasta, og enginn getur
hindrað ofeyðsluna ; það má finna að
henni á eptir, þegar ekki verður leng-
ur aðgjört. í Noregi bætist það við,
að þar hefir stórþingið öll yfirtökin;
konungur hefir ekki neitunarvald (veto)
í fjármálum, og ábyrgðarlögin leggja
háa sekt við ofeyðslu (2. gr.). fað
hlýtur því að verða hverjum manni
Ijóst, sem ekki vill einræði í brúkun á
opinberu fje, að hjer á landi þarf strang-
ara eptirlit með brúlcun fjárins, meðan
d henni stcndur, en brjefaskriptir á
stangli milli ráðherra og landshöfðingja,
sem báðir, og þó einkum hinn síðar
nefndi, eru búnir að sýna, að þeir eru
ekki stórhræddir við neina yfirskoðun
eptir á. Enda vantar alla endurskoðun
hjer á landi á reikningunum yfir það
landsfje, sem ráðherrann tekur inn og
gefur út í Kaupmannahöfn. Reikn-
ingsbók ráðherrans fylgja engin fylgi-
skjöl, og öllu verður að trúa eins og
það er talað. þó á endurskoðun reikn-
inga landsins að heita að vera flutt hjer
inn ; hún er það að sumu leyti að eins
í orði kveðnu.
Gæti menn nú þess, hver óleikur,
deilur og málaferli hafa hlotizt t. d. í
Danmörku út úr fjárbrúkun stjórnar-
innar, með þeirri yfirskoðun, sem þar
er, án þess þó að það hafi getað lag-
azt með ríkisdómum — sjer í lagi sök-
um þess, að það þykir ávallt hart, að
láta einn ráðherra greiða þaðfjeaptur,
sem hann raunar hefir brúkað heimild-
arlaust, en sem hann ekki hefir dregið
sjer sjálfuni — þá mun hver maður
með meðalgreind geta skilið, að eina
ráðið er aÓ gjöra stjórninni ómögulegt,
að brúka meira fje, en löggjafarvaldið
hefir veitt, sjálfsagt með álíka undan-
tekningum, eins og peim, sem Belgíu-
menn og Hollendingar gjöra. Hver
stjórn má í rauninni verða fegin, að
hafa sem minnsta fjárábyrgð; „leið oss
ekki í freistni-1; og um það, hvern hag
landið hefði af því fyrirkomulagi, er
óþarft að orðlengja.
En — það er satt: í staðinn fyrir hina
umboðslegu endurskoðun ogyfirskoðun
þingsins fengi maður 2—3 helzt fasta,
og óafsetjanlega embættismenn, sem
bæði væru umboðs- og löggjafarvaldinu
óháðir, og engu háðir nema lögunum,
að meðtöldum fjárlögunum. Vjer erum
nú sem fyr á því máli, að yfirdómur
landsins, sem, eins og allir vita, hefir
helzt til lítið að starfa, gæti fyrir hóf-
lega og hæfilega launaviðbót, tekizt
þetta aukastarf á hendur. Starfið er
enginn galdur, ef þeir, sem fyrir því
standa, eiga kost á að halda 1—2 skrif-
ara, og þó landssjóður ætti að leggja
rúmlega það í sölurnar, sem nú geng-
ur til endurskoðunar og yfirskoðunar,
þá er það vor sannfæring, að landið
með þessu móti framvegis myndi spara
krónur þúsundum saman.
En—vilji lögggjafarvaldið heldur hafa
sjerstakan reikningsdóm, þá er það á
þess valdi. Að eins hlýtur hann þá að
verða landinu dýrri. Eins og eptirlit
með brúkun á landsfje nú er, mh pað
ekki lengi vera með neinu móti. Og
œtti sú breyting, sem vjer höfum lagt til,
að minnsta. kosti að vera um garð geng-
in fyrir fyrstu landshöfðingjaskipti.
„ísafold“ mun eptirleiðis við og við
færa lesendum sínum fleiri skýringar
um þetta mikilvæga málefni, sjer í lagi
þýðingu á lögum Belgíumanna frá 15.
maí 1846 um reikningsfærslu ríkisins,
lög Itala um reikningsdóm frá 14. ág.
1862, lög Hollendinga um sama efni,
o. fl.
Saiidhlamlaö koni og- ínjöl hefir í
vor flutzt hjer til lands. Eru sjer í lagi
brögð að því í Knudtsons verzlun í
Hafnarfirði. Hafa nokkrir bændurtekið
sig saman um, að geyma brauðgjörð
úr þessu' mjöli, ef yfirvöldunum skyldi
þóknast að láta rannsaka mjölið. Að
öðru leyti mun þó fnjölið vera gott.
En—af miklu sandáti hefir manneskjan
að líkindum ekki betra en t. d. hest-
urinn, sem stundum deyr af sandsótt.
Tönnunum kvað sandur að minnsta
kosti ekki vera sem hollastur, og með
því verði, sem nú er á rúgi og rúg-
mjöli, er hann nokkuð dýrkeyptur.
Afli hefir á vorvertíð verið heldur
góður, og talsvert fengizt af þorski, til
uppbótar á vetrarvertíðinni.
Grasvöxtur, sjer í lagi á túnum og
vallendi, er, eptir því sem frjettist al-
staðar að, í lakasta lagi. þó tíðin hafi
verið kalsasöm, kemur gróðurleysið
mest af þeim mikla klaka, sem enn þá
er í jörðinni (á Jónsmessu víðast hvar
x/2 alin). Má nú skilja, hvernig því er
varið, að eptir harða vetur koma alla-
jafna, eins og annálar vorir skýra frá,
grasleysissumur. Og þegar nú engar
fyrningar eru frá fyrra ári, en gras-
leysi bætist ofan á árið eptir, þá und-
irbúast hallærisárin síðarmeir, sje skepn-
um ekki fækkað í tíma; en í öllu falli
fer efnahag landsins aptur um hríð, og
það tilfinnanlega.
BÓlan gjörði talsvert vart við sig í
Danmörku, áður en póstskip fór þaðan
síðast. Vjer göngum að því vísu, að
yfirvöldin hafi sjeð um, að nægt kúa-