Ísafold - 15.10.1881, Qupperneq 1

ISAFOLD.
VIII 25.
Reykjavík, laugardaginn 15. októbermán.
1881.
f>essa árs „ Andvari“ heíir meðal ann-
ars inni að halda ritgjörð eptir Arnljót
Olafsson, um nokkrar greinir sveitamála.
Eru í henni margar góðar hugvekjur
um sveitaþyngsli og orsakir þeirra.
Höf. sýnir eptir skýrslum, sem hann
hefir haft í höndum, allt til 1874, fram
á, að þetta ár numu öll gjöld til fá-
tækra á öllu landinu 248,134 kr. eða
hjer um bil 5000 kr. meira, en skattar
allir og tollar, eptir 2. gr. fjárlaganna
1880 og 1881, allt svo að meðtöldum
brennivins- og tóbakstolli, ábúðar-, lausa-
fjár-, húsa- og tekjuskatti o. s. frv. f>etta
má hverjum manni blöskra, og sjá því
allir, að sveitaþygslin liggja mun þyngra
á landsbúum, en skattar til landssjóðs.
þ>ví ofan á sveitaþyngslin bætast því
næst jafnaðarsjóðs- og vegabótagjaldið,
gjöld til prests og kyrkna o. fl.
Höf. leitar nú að orsökunum til þess-
ara óskaplegu sveitaþyngsla. þ>ótt hann
kenni harðindunum meðfram og sigl-
ingaleysinu um og eptir aldamótin, um
sveitaþyngslin, sein þá voru, þá verður
það þó ofan á hjá honum, að hrepp-
stjórainstrúxið frá 1810 eigi mestan
þátt í sveitavandræðunum. þ>að getur
nú verið, að sá stjórnarháttur á sveita-
málum, sem með því var innleiddur,
hafi ekki verið hinn heppilegasti í
alla staði, að hann hafi dregið úr „sjálfs-
hugsun“ manna og „sjálfsdáð“, að hann
hafi deyft framtak, sjálfstraust og sjálfs-
ábyrgð, og mætti þá sama segja um jarða-
bóta og garðyrkju tilskipanirnar frá síð-
ari parti 18. aldar, sem engin efar, að
gefnar voru í bezta tilgangi, eins og
instrúxið, en jafnlíiið var hlýtt eins og
því, nema kannske fyrstu árin eptir það
þær og það voru útgefin. Með því höf.
sjálfur í töflum sínum sýnir fram á, að
þau sömu sveitaþyngsli,' sem uxu svo
stórlega í þeim hreppi, þar sem hann
þekkir til, 1810—1815, smáminnkuðu
aptur 1816—1859, en jukust svo á
ný í líku hlutflalli 1860—1876, þá ligg-
ur sú spurning nærri, hvort þessu síð-
ustu sveitavandræði einnig stafi frá
instrúxinu, það getur varla verið.
Sveitastjórnartilskipunin 4. maí 1872 var
þá komin út og fjórum árum síðar
(1876) hefði hún þó átt að vera farin að
búa til batnaðar. Vér ætlum að sveita-
þyngslin að miklu leyti renni frá öðr-
um rótum. Höf. veit, að gagnstætt því,
sem átti sér stað á fyrri öldum, getur
hver og einn nú farið að búa, sem vill,
þó ekkert eigi hann til og á engu sé
að búa, nema í greninu graslausa. Nú
býr hann með kvennmanni giptur eða
ógiptur, kemur upp barnahóp, lifir á
kaupstaðarlánum nokkur ár, og svo
fer allt á hreppinn. Er þetta instrúx-
inu að kenna? Eða er það instrúxinu
að kenna, að svo margur vill heldur
búa og vera í sjálfsmennsku, sem kall-
að er, eða jafnvel fara til Vesturheims
og lifa við þröngan kost þar og hjer,
heldur en að vera í beztu vist? Eða
er skortur á sparsemi og reglusemi, er
verzlunarlagið (lánsverzlanin), er kaffi-
austur og drykkfeldni, leti og lauslæti
instrúxinu að kenna ?
Höf. hefir rjett að mæla í því, að
nauðsynlegt er að vakna til sjálfsdáðar
og sjálfsábyrgðar; s,]k\ístrausíið er víð-
ast hvar nægilegt. En hvernig vakna
menn ? Allir vilja hafa sem mest frelsi,
en minna er spurt um hitt, hvernig það
er notað. f>að var og er, jafnvel hjá
fullfrjálslyndum þjóðum, Rómverjum í
fornöld, Bretum nú á dögum, álitið
nauðsynlegt skilyrði fyrir frelsinu, að
þegnarnir kynnu að hlýða. Ríkir sú
skoðun meðal vor? Hefir allur hávaði
manna hjer á landi náð þeirri mennt-
unartröppu, að hann finni, að hlýðni
við lög og yfirvöld, búsbændur og for-
eldri, þurfi að vera frjálsræðinu samfara,
ef það á að koma að notum ?
Sje allajafna prjedikað fyrir almenn-
ingi um frelsi, þá þarf á hinn bóginn
nauðsynlega að kenna honum takmörk
og brúkun þess. Harðstjórn og ofríki
eru, sem betur fer, horfinúr lögum og
landsvenju, en þá verður eitthvað að
koma í staðinn, til þess að kenna mönn-
um að stjórna sjer sjálfir, og hvað get-
ur það annað verið — en menntun og
uppfræðing alpýðunnar.
— Eitt af þeim lagafrumvörpum, sem
á þingi síðast fjekk önnur afdrif, en það
átti skilið, var frumvarp frá stjórninni
um stofnun lánsfjelags hjer á landi.
J>að er enginn efi á því, að þetta frum-
varp, að minnsta lcosti að stefnunni til,
er eitt hið bezta og þjóðhollasta, sem
frá stjórninni hefir komið.
J>að stefndi að tveimur verulegum
umbótum á því ástandi, sem nú er: 1.,
að því, að gefa hverjum þeim, sem
jarðarveð hefir að bjóða, kost á að fá
óuppsegjanlegt lán upp á langan tíma
(40—50 ár), svo að lánið smámsaman
yrði endurgoldið, bæði höfuðstóll og
vextir, með rúmum 5 af hundraði áári
hverju, og 2., að því, að innstæða við-
lagasjóðsins, sem nú liggur óhreyfð í
Kaupmannahöfn, komist inn í landið
og í veltu manna á milli. Með þeirri
peningaeklu, sem í landinu er, með
þeim erfiðleikum, sem nú eru á því
fyrir margan mann, þótt gott veð hafi
að bjóða, að fá lán með bærilegum
kjörum, sjer í lagi nægilega löngum
lánsfresti, til nytsamlegra fyrirtækja,
jarðabóta, atvinnuvegs umbóta, verzlun-
ar út i hönd o. fl., er auðsætt, hver
hagur það hefði verið fyrir landið, hefði
þessi rjettarbót fengizt. Landshöfðing-
inn, nefndin, sem málið hafði til með-
ferðar, og ýmsir aðrir þingmenn bæði
í efri og neðri deild, sýndu ljóslega
fram á alla þá hagsmuni, sem af þessu
fyrirkomulagi myndi leiða. Málið komst
með herkjum gegnum neðri deild, en
strandaði í efri deildinni á mótstöðu eins
merks þingmanns, sem heldur vildi hafa
seðilbánka.
Seðilbánki væri nú í sjálfu sjer mjög
æskilegur, ef skilyrðin ekki vantaði hjer
á landi, 1., veð, sem hægt er að gjöra
í peninga með stuttum fyrirvara og
skaðlaust, 2., greiðar og tíðar samgöng-
ur í landinu á hverjum árstíma semer,
og 3., aðhinir tilvonandi íslemku seðlar
nœðu fullu gangverði, að minnsta kosti
í Danmörku. Hvernig á t. d. kaupmað-
urinn að geta tekið á móti íslenzkum
seðlum fyrir varning sinn og upp í skuld
sína, nema hann hafi vissu fyrir, að
seðlarnir gangi með fullu verði út, þar
sem hann þarf að brúka þá, sem sje
erlendis. En — hvert traust getur hinn
útlendi markaður haft á íslenzkumseðl-
um, nema hann sje þess fullviss, að
þeim, nær sem krafizt verður, verði
skipt fyrir fullt andvirði í gulli og silfri.
En—sjeu seðlarnir grundvallaðir meira
á jarðarveðum á íslandi, en á ljett-
hreyfánlegu veði, sem hægt er aðgjöra
í peninga, nær sem vill, hver vill þá
eiga þá, nema kannske með afföllum
eða verðfalli? I.andssjóður átti, eptir
frumvarpi uppástungumannsins, að vera
skyldur að taka seðlana upp í opinber
gjöld, aðrir ekki, og hefði afleiðingin
þá orðið sú, að landssjóður hefði setið
uppi með seðlana til sinna þarfa, en
gull og silfur farið út úr landinu, og
loksins rekið annaðhvort að fullkomn-
um gjaldþrotum, eða að nauðsyninni á
að selja veðin (jarðirnar) fyrir hvað sem
fengizt gæti í þann svipinn.
f>að er enginn efi um það, að þeir
þingmenn, Einar í Nesi og síra Arn-
ljótur, sem mest voru á móti lánsfje-
laginu og með seðilbánkanum, töluðu
af fyllstu sannfæringu og með fyllstu