Ísafold - 14.02.1882, Blaðsíða 3

ekki út úr kórnum eins og hér; þar
er það ekki heldur fastur siður, eins
og hjer er, að prestur standi fyrir alt-
ari, á meðan sungið er, heldur altítt,
að hann þá setjist inn í herbergi sitt.
Hér á landi er það eigi tizka og þyk-
ir naumast tilhlýðilegt, að prestur gangi
i öllum skrúða inn í kór eðaút úrkór,
enda sýnist nokkurt sjervizkubragð að
þessum útásetningum á það, sem vjer
allir höfum vanizt frá barnsbeini, og
sem fram fer með allri siðsemi. Sje
nokkuð afkáralegt í þessu, þá má lík-
lega með eins góðum rökum kalla allt
afkáralegt sem fram fer í kirkjunni.
Eptir þeirra manna smekk er ekki vert
að semja sig, sem kunna að álíta allt:
kristindóm, kirkju og kirkjusiði tóman
afkáraskap. f>á er Jón ekki heldur
næsta heppinn með tilvitnun sína í lög
27. febr. 1880 ; hann getur engan staf
{ þeim sýnt, sem bjóði sóknarnefndum
að fjalla um breytingar á viðteknum
kirkjusiðum, að sópa kolareyk af veggj-
nm eða annast um þvott og hreinsun
kirkjunnar. Sóknarnefndin hjer mun
engrar áminningar þurfa við hjá Jóni,
en þekkja fullvel skyldur sínar og
gegna þeim; en þess vil jeg óska, að
Jón aldrei komist í sóknarnefnd, því
jeg óttast, að flest mundi fara öfugt
hjá honum í þeim efnum, og að hann
muni koma þar fram sem sá óaldar-
seggur, er ljeti margt standa á höfði,
ef hann mætti ráða. Hin tilvitnuðu
lög eru þessu máli öllu alveg óviðkom-
andi, svo lengi sem það er ósannað,
að guðsþjónustugjörðir hjer fari miður
sómasamlega fram; en þetta á Jón enn
eptir að sanna, þrátt fyrir allt raus sitt.
Lesendur bið jeg að virða mjer til
vorkunnar, að jeg hefi orðið nokkuð
langorður; að jafnaði þreyti jeg menn
ekki með blaðagreinum; en úr því jeg
á annað borð fór að sinna rausi Jóns,
þá vildi jeg sem rækilegast svara öll-
um útásetningum hans, í þeirri von, að
þurfa svo ekki bráðum á ný að skipta
orðum við hann, því önnur verk eru
ánægjulegri og uppbyggilegri. En
vitaskuld er það, að þessi von getur
brugðizt, eins og margar aðrar vonir;
en þá verður þó Jóni en ekki mjer um
að kenna.
Reykjavík. 1. febrúar 1882.
Hallgrímur Sveinsson.
Um búnaðarháttu o| stofnunbúnaðarskóla.
Búnaðarhátt nefni jeg aðferð bónd-
ans við að nota gæði jarðar sinnar.
Hver sem byggir jörð, mun ætla sjer
að nota gæði hennar eptir beztu þekk-
ingu og föngum; en í því er bóndinn
optast mjög háður hinu vanalega á
þeim stað, þar sem hann er kunnug-
astur, eða því sem hann lengst hefir
vanizt. Sá búnaðarháttur, sem er al-
gengur í hjeraðinu, er optast notaður,
því nær jafnt á öllum jörðum, án nægi-
legs tillits til þess, að jarðir í sömu
sveitinni geta opt verið hver annari
svo ólíkar, að hinir fjarstæðustu bún-
aðarhættir eiga við hverja þeirra. Sitt
hentar hverjum stað. Landbúnaðar-
háttunum á að haga eptir því, með
hverju móti gæði hverrar jarðar verða
bezt notuð, án þess að rýra hana. Sum-
ar jarðir eru lagaðar fyrir sauðfjárbú
eingöngu, aðrar fyrir nautbú sem höfuð-
bústofn, og enn aðrar fyrir bæði naut-
bú og sauðbú, að vissu hlutfalli. Sum-
ar minni jarðir eða lóðir í sjávarþorp-
unum, eru betur lagaðar fyrir jarðepla-
rækt en grasrækt,—allt eptir ásigkomu-
lagi jarðanna frá náttúrunnar hendi;
en þetta hlutfall getur opt breyzt nokk-
uð við ræktun jarðarinnar.
Hnignun margra jarða, og því einnig
landbúnaðarins yfirhöfuð í sumum hjer-
uðum, leiðir af röngum búnaðarháttum.
Jörðunum hefir opt verið, og er enn,
misboðið með því, að hafa á þeim sauð-
fje og hross, þar sem aðalbústofninn
ætti að vera kýr. Við þetta spillist
jörðin, því túnin eru þá vanrækt. Jeg
gjöri ráð fyrir, að rýrnun margra jarða
hafi orsakazt af því, að þegar bóndi
flytur af fjallajörð á mýrarjörð og flyt-
ur með sjer bú sitt, þá heldur hann
þar áfram hinum sömu búnaðarháttum,
er hann áður hafði; hann hefir miklu
færri kýr en áður voru á jörðinni, ofl
teður völlinn því eigi nægilega—því hinu
litla fjártaði, sem safnast að vetrinum,
hefir verið brennt, eins og tíðkazt hefir
til þessa tíma, jafnvel á þeim stöðum, þar
sem mótak er auðfengið, en hrossatað-
ið kemur túnunum að litlu haldi á úti-
gangsjörðum. Hættir túnið þá að
spretta og gengur úr sjer ár frá ári
vegna áburðarleysis. En sauðbúið
gengur einnig til rýrnunar á slíkum
jörðum. Sauðfjenu bregður við beitina
og verður því rýrara og gjörir minna
gagn. Opt er hætt við horfelli vegna
þess að of mikið er treyst útiganginum,
sem er ljettari á þessum stað. en þar
sem það var áður. Við þetta og ann-
að því líkt hnignar búinu, og það má-
ske þangað til bóndi er orðinn öreigi.
Hefir hann þá með röngum búnaðar-
hætti eyðilagt búið og jörðina. En
jörðin á þá naumast viðreisnarvon; því
hún byggist eigi öðrum en þeim ein-
um, sem eigi eru færir um að bæta
hana aptur, heldur níða hana enn meir.
Hafa á þenna hátt jarðir, sem fyr voru
álitnar höfuðból, orðið að örreitiskotum.
Má finna þess mörg dæmi þarsemjeg
þekki til á suðurlandi. Víða eru móar
áfastir við túnin með gerði umhverfis,
sem sýna hvað túnið hefir einhvern
tíma verið stórt, og menn kunna opt
munnmælasögur um að á þessum eða
hinum tíma hafi þar verið 10, 12 og
sumstaðar allt að 20 kýr í búi á hinni
sömu jörð, sem nú fóðrar aðeins 3—4
kýr.
Á þeim jörðum sem, þannig voru á
sig komnar, og eigi gátu framfært naut-
bú vegna töðuleysis, og eigi sauðbú
vegna beitilandsleysis, var það eitt til,
að stunda hrossauppeldi á útigangi á
mýrunum, sem nú er næsta almennt.
En afleiðingin hlaut að vera hnignun
landbúnaðarins yfir höfuð; því þegar
hrossabúin fóru að tíðkast á mýrajörð-
unum, breiddist sá búnaðarháttur einn-
ig út til þeirra jarða og hjeraða, er
sízt þola hann, og líða nú undir því
oki. Saga landbúnaðirins á þessari öld,
í það minnsta á suðurlandi, mun því
vera í fám orðum (sbr. Árajöfnuð ept-
ir Grím Thomsen í tímar. h. isl. bók-
menntafjel. 1880): Nautbúin rýmdu að
miklu leyti fyrir sauðbúum, en sauð-
Qeð sýktist og ffjell fyrir vanhöfn og
drepsóttum (o: megurð, óþrifakláða,
lungnasótt, maurkláða, bráðdauða eða
bráðapest o. fl.). £>á spratt upp stóðið,
af því túnin voru komin í órækt og
gátu eigi fóðrað kýrnar, en hrossin
gátu lifað við sömu kjör og sauófjeð,
nfl. á útigangi og útheyjum.
J>ess gjörist eigi þörf að fara mörg-
um orðum um það, hve óheppilegur
þessi siðasti búnaðarháttur sje. J>að
eru nú margir farnir að viðurkenna, að
hross geti eigi álitizt neinn bústofn,
einkum þá um tíund af þeim er að ræða.
Hrossin eiga að vera verkfæri til að
vinna fyrir aðalbústofninum, hvort held-
ur það er fjenaður eða hlynnindi til
lands eða sjávar. J>að er því jafn óeðli-
legt að hafa fleiri hross en til þess
þarf, eins og að hafa amboð, skip eða
önnur áhöld yfir þörf fram, til kostnað-
ar og órýmis, og til fyrirstöðu öðru,
sem betri arð gæti borið. Hrossasalan
blelckir almenning. £>ó það sje gott
að geta selt það, sem er um of af hross-
um í landinu, og fækkað þeim, ætti eigi
almennt að stunda hrossaverzlan sem
atvinnuveg; því það er fyrir landbún-
aðinn hið sama sem að spara eyrinn
en eyða krónunni; því hrossaverzlanin
stendur að miklu leyti jarðræktinni,
nautaræktinni, sauðfjárræktinni, og að
öllu leyti sjálfri Yie.gta.rœktinnifyrir þrif-
um. Hross geta eigi almennt ver-
ið bústofn eða haft önnur áhrif á bún-
aðarháttuna en sem verkfæri eða vinnu-
kraptur, sjeu þau rjettilega notuð. J>ví
getur hjer eigi verið um að ræða ann-
an aðal-landbústofn en naut eða sauð-
fje, og á stöku stöðum máske jarðepla-
rækt. Landbúnaðarhættirnir ættu aptur
að vera misjafnir, eptir því hvað á hverj-
um stað getur verið aðalbústofninn, en
það fer eptir því hvort jörðin er sauð-
jörð, nautjörð eða hvorugt. J>etta er opt
auðráðið af ytra ásigkomulagi jarðanna,
því þar sem hagbeit er góð, einkum á
fjalljörðum, eru sauðbú optast arðsöm-
ust, enda þótt kúafóður sje auðfengið,
og á þá sauðfjeð að njóta þess, efþað
borgar fóðrið betur en kýrin; en þar
sem sauðiand er rýrt, en nógur jarð-
vegur til að rækta sem töðuvöll, er ó-