Ísafold - 21.09.1882, Blaðsíða 2

86
merkur töðu úr stáli á vetrum, hversu
góð sem hún er og vel verkuð. En hversu
miklu af útheyi rúg jafngildi, verður eigi
sagt með vissu, með því gæði þess eru
svo misjöfn, sumt mjög kjarnlítið og
auk þess sinublandið, og sumt því nær
töðugæft, og svo þar á milli, og verður
hver sá, sem ætlar sjer að gefa korn
skepnum sínum, að leggja það vel nið-
ur fyrir sjer, hversu mikið af útheyi
þvi, sem hann gefur, skepnan þarf til
fóðurs á móts við töðuna. En jeg ætla
þó nær sanni fari, að af meðal-útheyi
sinulausu þurfi hver skepna þriðjungi
meira en af töðu, ef hún skal jafnvel
haldin. Jeg hef nú um mörg ár gefið
kúnni 5—6 pund af töðu í mál, eptir
því sem taðan hefur verið ljett í sjer,
og 6 merkur rúgmjöls, eða með öðrum
orðum: Jeg heflátið 6 merkur rúgmjöls
jafngilda fjórðungsmeis af töðu, en á-
bæti hefur kýrin lítinn eða engan feng-
ið. Á þessari gjöf hefur hver kýr vel
þrifizt, og mínar kýr verið eins feitar
og þriflegar og þær kýr, sem hafa
fengið fulla gjöf af töðu. Auk þess
hefur mjer reynzt svo, að þær kýr,
sem fengju þessa gjöf, haldi jafnvel
betur á sjer en af heygjöf einni, og
mjólkin verið talsvert kostbetri. J>á er
kýr eru fóðraðar á rúgi, verður annað-
hvort að mala það eða sjóða. Ef korn-
ið er malað, má það vera stórmalað,
eða að eins hratað í sundur, en þó
mega engin heil korn í því vera ; má
þá gefa þeim mjölið saman við vatn
það, er þær fá að drekka eptir hey-
gjöfina, og þá aðferð hef jeg ávallt
haft. Sumir hafa þá aðferð, að gjöra
úr því kökudeig, og er það og gott,
þótt kosti litlu meiri fyrirhöfn, einkum
ef mörgum kúm skal gefa. Rúgið ó-
malað kemur kúm því að eins að full-
um notum, að það sje látið í vatn, og
síðan hitað svo að sjóði, eða þá hellt
áþað sjóðandi vatni, og svo látið standa
um hríð. Ómalað rúg er heldur eigi
gott að gefa sauðfjenaði, nema því að
eins, að hann sje vanur kornkjöf frá
lambsvetrinum; annars meltir hann það
eigi til fulls. Hestum skal alls eigi gefa
ómalað og óbleytt rúg, enda er það
þeim ofstrembið, og skyldi ávallt held-
ur gefa hestum bygg, eða helzt hafra,
ef kostur er; en sje rúg haft til hesta-
fóðurs, ber nauðsyn til, að hella á það
sjóðandí vatni, og láta síðan standa allt
að dægri; en rúg þykir lakasta korn-
fóður handa hestum.
2. Bygg jafngildir töðu sem i á
á móti 3V4. eða með öðrum orðum: 1
pund byggs er jafngott til fóðurs, sem
3x/4 pund eða 6V2 merkur góðrar töðu.
Bygg er bezt fóður fyrir sauðfje; það
er hægra að melta en rúg, ogætlajeg
þvi, að betra sje, að hella á það vatni
og bleyta það út nokkrar stundir, áður
en það er gefið kindum, einkum ef
kindurnar eru óvanar korngjöf; en því
fremur þarf þessa að gæta, ef rúg er
gefið, sem það liggur þyngra í mag-
anum, og örðugra veitir að melta það.
þ»egar sauðfje er gefið korn, hvort
heldur er bygg eða rúg, verður vand-
lega að gæta heygæðanna. Ef kind-
inni er t. a. m. gefin taða, og henni
ætlaðar 4 merkur á dag1, en eigi er
taða til meiri en svo, að hver kind get-
ur að eins fengið 2 merkur á dag, en
fyrir hinar 2 verður að gefa korn,
þá verður það 7—8 lóð, en með því að
jeg hef áður talið meðalúthey þriðjungi
ljettara til fóðurs en góða töðu, og fengi
kindin að eins 1 pund slíks útheys, þá
þyrfti að gefa henni 10—12 lóð korns,
rúgs eða byggs, En jeg vil taka það
fram, að til þess að korngjöfin komi
sauðkindum að tilætluðum notum, verð-
ur að gæta þess vandlega, að ekkert
gangi til spilla, og haga korngjöfinni
þannig. Haganlegast og fyrirhafnar-
minnst verður, ef mörgu fje skal korn
gefa, að taka 2 borð, og negla annað
borðið á röndina á hinu, eins og gjöra
skyldi úr stokk eða rennu; má rennu
þessa hafa svo langa eða stutta, sem
henta þykir, t. a. m. jafnlanga garðan-
um, sína hvoru megin, og yrði þá hæg-
ast, að hafa bönd í henni, sem gengju
upp í mæni-ásana, svo að hleypa mætti
niður, er gefið er, og draga þær upp,
er fjeð hefði jetið. jþað er alkunnugt,
að korntegundir, hverjar sem eru, eru
misjafnar að gæðum, og segir þunginn
til, og þó eigi fyllilega, því að 100
pund af því korni, sem tunnan vegur
af 200 pund, eru betri en af því, sem
tunnan vegur af að eins t. a. m. i88pund,
en þess gætir næsta lítið, er um svo
lítíð er að ræða sem um korngjöf handa
kindinni. Bygg má og gefa hestum,
en þá verður að bleyta það vel fyrst,
því að annars melta þeir það eigi til
fulls, einkum ef þeir eru eigi vanir
korngjöf frá unga-aldri, og kemur það
því eigi að fullum notum.
3. Hafrar. 1 pund af höfrum jafn-
gildir að fóðurgæðum 3 pundum af
töðu. Til fóðurs hestum eru þeir tald-
ir einna beztir af korntegundum þeim,
sem hjer er um að ræða; þeir eru ljett-
ir og auðmeltir, því að hismið er mik-
ið; en hestar þurfa að fá slíkt fóður,
ef að fullum notum á að verða. Hafra
má gefa hestum þurra, einkum ef þeir
eru vanir korngjöf; þó er sjálfsagt rjett-
ara, að láta standa vatn á þeim um
stund (nokkrar klukkustundir), áður en
þeir eru gefnir hestunum, einkum ef
þeir eru gefnir sjerstaklega, eða eigi
ásamt heyinu. Hafurgjöfinni verður að
1) Athugasemd. Ef einhverjir taka þessi orð
mín svo, að jeg ætli hverri kind 4 merkur töðu á
dag, þá vil jeg geta þess, að jeg tek eigi þessa hey-
gjöf tilíþví skyni, heldur að eins til að sýna hlut-
fallið á milli korns og töðu. Jeg skal geta þess,
að jeg hef ávallt haft þann vana, að gefa kindinni
2^/3 mörk vegna af töðu eða töðuhristingi, og 4 —
4j/2 lóð byggs á dag, og verður það jafngildi hjer
um bil 3J/4 merkur töðu eða góðs töðuhristings, og
það hefur mjer reynzt góð gjöf.
haga svo, að hestarnir eigi spilíi; en
við því er næsta hætt, ef þeir eiga að
jeta hann úr íláti einhverju, og er því
rjettast og hagfelldast, að hafa jötuna
úr borðum, og láta hafrana í hana,
og væri bezt að hafa fyrir ofan
jötuna grindur, sem heyið mætti
láta í, og gefa hvorttveggja í senn,
hafrana og heyið. Með því er það
unnið , að hestarnir hvorugu spilla,
hvorki heyinu nje höfrunum, og jeta
hvort með öðru. Hestum skal eigi gefa
vatn þegar eptjr hafrana. fað er auðvit-
að, aðhafra má gefa bæði kúm og sauð-
fje, en mala verður þá handa kúm. eða
bleyta vel. Sama er að segja um hlut-
fallið milli hafra og útheys, sem áður
hefir sagt verið um hlutfallið milli út-
heys og rúgs eða byggs, að það verð-
ur að kveða á um eptir gæðum á móts
við töðu.
4. Ertur (matbaunir). það er auð-
vitað, að misjöfn eru gæði erta til fóð-
urs eins og annara korntegunda, en
vanalega má telja svo, að 1 pund af
vanalegum matarertum jafngildi hjer
um 4 pundum af töðu eða fullt það.
þ>ær má gefa bæði kúm, sauðfje og
hestum; en ef þær eru gefnar kúm,
Verður annaðhvort að mala þær, eða
sjóða, eigi minna en svo, að úr verði
því nær grautur. Handa sauðfje og
hestum verður og að bleyta þær vel,
ef gefnar eru ómalaðar skepnum þess-
um. Er þá bezt, að hella á þær sjóð-
andi vatni, og láta þær standa með
vatninu á mála á milli, eða 12 stundir.
Aðferðin að ertnagjöfinni handa sauðfje
og hestum verður hagfelldust hin sama,
sem jeg hef áður talið við bygg og hafra.
5. Mais. jpessa korntegund hef
jeg lítið reynt til fóðurs, enda er ný-
lega farið að flytja hana hingað til
lands. Korntegund þessi mun betri til
holda enmjólkur; munu því aðrar þjóð-
ir, t. a. m. Danir, lítt nota hana til fóð-
urs handa kúm. Jeg hef eigi reynt
hana svo, að jeg þori með fullri vissu
að segja um fóðurgæði hennar, en það
sem jeg hef reynt hana, hefur mjer
virzt svo, sem hún mundi fullum fjórð-
ungi lakari til fóðurs en rúg, eða að
1 pund af mais væri eigi betra til fóð-
urs en 3/4 partar úr pundi (hálf önnur
mörk vegin) af rúgi, eða ef miðað er
við góða töðu, að 1 pund af mais sje
þá jafngildi hjer um bil eigi fullra 3
punda (6 marka) af töðu, og vil jeg ráða
þeim, sem vilja nota mais til fóðurs
handa skepnum, að telja það hlutfallið
rjett, unz reynslan kennir þeim annað
rjettara.
6. í fyrra-sumar flutti herra kaup-
maður Eggert Gunnarsson fóðurtegund,
sem Englendingar kalla Feeding-meal,
eða á íslenzku fóðurmjöl, eða fitumjöl,
eins og sumir hafa kallað það, og seldi
hann það við vægu verði. Mjöl þetta
mun vera úrgangur frá mjölmylnum,
og samsafn af ýmsum korntegundum;