Ísafold - 19.12.1882, Qupperneq 2

118
hinar raörgu fyrirhafnarsömu athuganir
á göngu Venusar fyrir sólina fyrra
miðvikudag, kunni síðar að verða und-
irstaða undir merkilegum uppgötvun-
um, er auka vald mannlegs anda yfir
kröptum náttúrunnar.
Harðindin
eptir næstliðin aldamót i Húnavatnssýslu.
(Framh. frá bls. 11 f>).
Kaupafólk fór nú að koma í sveitir nokk-
uð ; fieira var það að vestan en að sunnan ;
það var helzt úrvalsfólk að dugnaði, en
kaupgjald var allt að 3 fjórðungar eða sauð-
ur góður á viku ; kaupakonur voru sárfáar;
líka var til nokkuð af lausamönnum ýmis-
lega og sumir græddu góðan bústofn á fáum
árum ; aðrir lögðust í svall eða drykkjuskap
o. 9. frv.
Bnn þá má geta þess, að klæðnaður var
mjög ókostbær og indigóskaup lítil; fáir
voguðu að breyta út af móðnum ; sparnað-
arföt voru sortuð --
fað var hvorttveggja, að klútar og klæði
var ofur dýrt, en þetta var líka sparað og
geymt máske allan sinn aldur og vanalega
ekkert af útlendum varningi brúkað hvers-
dagslaga. Yefnaður fór að verða almennur
í (útlendum) vefstólum, er allir voru enn
tvíbreiðir, en brekán ofin í íslenzka vef-
staðnum og pokaverk, því þetta þótti for-
eyða skeiðinni, en hvalbeinsskeiðarnar ís-
lenzku þoldu, þó hart væri barið.------
(Sumarið 1800 varð heyfengur f minna
lagi, en fymingar vom miklar eptir blíðu-
veturinn á undan; veturinn 1800—1801
var harður frá allraheilagramessu til þriðja
sunnudags í Einmánuði og varð þá fellir
nokkur sumstaðar í Húnavatnssýslu um
vorið. Sumarið 1801 var gott grasár og
nýting var hin bezta, en með vetrinum
1801—1802 byrjuðu aðalharðindin).
Haustið 1801 var í meðallagi stóríkasta-
laust; í nóvember og desember óstöðugt
með blotum og hörkufrostum, snjó og köf-
öldum á milli, en jörð var nóg til nýárs.
2. jan. 1802 kom í landsynningshríð fönn
mikil, svo að fje vann lítið á — en með
jporra gjörðu smáblotar hreint jarðlaust
alstaðar, og voru þá öll hross inntekin nema
á Hjaltabakka — á jporrra miklar hríðar
ýmist á norðan eða vestan, svo með bág-
indum urðu skepnur inni hirtar. Hafís
mikill kom á miðjum vetri, er þó ekki færði
neitt gott með sjer; í fyrstu viku Góu
gjörði mikinn rigningarblota; þó hnjótar
kæmu upp sletti í það með norðanhríð;
annan blota gjörði í slðustu viku Góu og
hann lyktaði eins; nú var almennt farið að
spara hey og jafnvel skera talsvert sum-
staðar, þvi gaddkyngjan spáði eigi bata
snemma með ís-hafþökum að utan ; allt af
hjeldust stórhríðar með köflum. — Sunnu-
daginn fyrstan í sumri þriggja daga norðan-
stórhríð með brunahörku. Gaddur var nú
svo mikill, að elztu menn höfðu aldrei sjeð
þvílíkan; sljett var yfir allar lægðir milli ása 1
og borga; í Holti1 var 15 faðma langur
snjórangali í brunninn; hús og bæir voru
*) í Svínadal.
víða niðri í gaddinum og óttalegt yfir að
líta. A sunnudag 1. maí kom fjögra daga
hláka mikil — og jörð kom upp, svo sauðir
í standi lifðu úr því gjafarlaust; þar á
eptir voruþokur, ísing og hörkur, svo hjarn-
aði, en eptir náttúrunni þiðnaði af sólar-
hlýindum og jarðarvarma smátt og smátt,
en hláka kom þó eigi fyr en á Trínitatis í
8. viku sumars og þangað til var ís á vötn-
um og brýr á ám; opt kom norðanhríð um
vorið, en þó fardagahríðin mest; margur
heylaus átti bágt með að ná heyi langar
leiðir, því aldrei varð hesti við komið; hey
fór þá á 13 bæi frá Holti — um mitt sumar
fór gaddur af túnum í djúpum lægðum eður
undir brekkubörðum, en ekki allt sumarið á
Hrafnabjörgum, og í smágiljum var gaddur
allt sumarið. Ekki varð í Svínavatns- eður
Hlíðarhrepp fellir um vorið, en hjá mörg-
um varð nærri lambalaust, og fáir þeir, er
ekki skáru nokkuð; lambær hýstar og gefið
fram í 8. viku sumars, og þótti mjer það
leiðinlegt starf, en ekkert lamb fórst og
þau í vænsta lagi á fráfærum; en þær
voru í 11. viku sumars; um Jónsmessu
fyrst sauðgróður; eptir mitt sumar fór gras
að spretta; sláttur byrjaður í 15. viku;
allt sumarið þurviðri og nýting bezta.
Taða varð hjer um þriðjung minni en í
meðal-ári; en úthey fengust eigi hálft við
það ; þurlendar mýrar mót sól urðu skárst-
ar. Göngur urðu þvi nær engar ; lömbum
var sleppt heima; geldfje slæddist sjálft
skammt frá; fyrir jafndægur hirtu menn
sinn litla heyfeng; hafísinn fór í ágústí lok
og skip komu seint í september norðan-
lands. Fimmtudag í 20. viku kom hret
mikið ; snjór lá á neðra 3 daga; á föstudag
1. október kom norðan hríð og stór-fönn 4
daga og eptir það ófært yfir jörð og vatns-
föll langan tíma; fönnin lá til veturnátta;
þá tók vel upp, og auð jörð til jólaföstu,
optast; með desember hríð og fönn út
jólaföstu, þó jörð ; á þriðja blotaði og var
þá ei farið að gefa fje, nema í innistöðum.
Bjargræðis útvegir urðu nú bágir; sjávar-
afli allur brást norðanlands, svo fáir sem
engir fóru suður um veturinn; afli þar
varð líka í versta lagi; í lestaferð suður
komst ekki nema einstöku maður um mitt
sumar; allt vorið jörðin ófœr og hestar
víða dauðvona; þó fóru margir vestur eptir
Jónsmessu, en lítið var þar um fisk. Mál-
nyta varð sumstaðar engin, og annars sár-
lítil; kýr urðu víða geldar, sem haldið var
lífi í á hrísi og urningi lengi; um Jóns-
messu fóru þær út þar þeim varð gefið ; öll
lömb voru skorin um haustið; þau voru
bæði fá og misjöfn; mikið væn þar hey
entist, og sárt þótti mjer að sjá afbragðs
væn lömb öll skorin niður í Mikaelsmessu-
hríðinni. Sauðir voru nú líka niður skorn-
ir, magrir eins og kvíaær, með 8—12 merk-
ur mör, vart að færi yfir fjórðung ; — kýr og
tarfar af heyskorti. Höndlunin í Höfða fór
illa; þar áttu að koma 4 skip í staðinn fyrir
vanalega 1; en tvö fórust; eitt lá á Djúpa-
vog um sumarið með 900 tunnur matar,
| leiddist hjer veran og seldi þar farminn og
fór sína leið; fjórða kom um göngur; ös
og vöru-innvikt varð mikil, en þegar minnst
varði þraut matvaran; með harðneskju
náðu þeir seinni út vörum sínum og fóru
svo búnir heim aptnr; — þeir, er matinn
fengu ekki, fóru sumir vestur í kaupstaði1,
aðrir norður í Hofsós, sumir á Akureyri;
allir Svíndælingar lögðu norður í Hofsós fyrir
Mikaelsmessu hríðina; teptust þeir fyrir
norðan Hjeraðsvötn og voru hálfa þriðju
viku burtu; fengu mestpart grjón 9 rd.
tunnan, en tólg og ull á 12 sk., en rúg og
mjel var á 7 rd.2. |>egar kom til kúnna,
mátti eigi gefa þeim nema lífgjöf fyrir töðu-
skorti, en þó var taða og úthey í allra
bezta lagi til gæða; haustafli hjer ytra varð
enginn; fellir og skurður í útsveitum og af-
taks grasleysi steypti svo Yindhælishrepp,
að bágastur varð hjer í sýslu, og hefði lík-
lega orðið mannfellir, hefði ekki forsjónin
sent hjer sem aunarstaðar mikla hvalreka
á eptir.------
Árið 1803 byrjaði með góðri vetrarveður-
átt, þíðum, blotum, og þar á milli frost
hægt og stillt; snjóalítið til miðþorra; síð-
an óstöðugt mjög með vestan-blotum og
hríðarbyljum; þriðjudaginn 1. í Einmán-
uði mikil norðanhríð; strax þar á eptir
bati góður og auð jörð á Einmánuði, en ó-
stöðugt, um sumarmál skipti um til land-
nyrðingskulda og storma eða náttfrosta og
gróðurleysis, svo gefa þurfti fram til far-
daga; 3. maí norðanhríð, og 13. mikil
sunnanhríð; norðanátt og kuldatíð hjelzt
fram að slætti; fært frá 10 vikur af sumri,
var þá fyrir gróðurleysi eigi rekandi á fjöll;
með 15. viku var farið að slá; var gras-
brestur mikill, þó eigi aldeilis eins og fyrra
sumar; óþurrkar og norðanfúlviðri tíðast;
framan af 18. vikunni góður þerrir, svo
töður náðust þá inn og dálítið af góðu út-
heyi; úr því mesti óþerrir sumarið út; í
19. og 20. viku tvisvar stórhret og leið
dagur á milli; tók úr slætti allt að viku í
miðlungs-sveitum; miklu meira til fjalla.
Jörðin flóði, svo gott þótti, ef þurrt var á
túnum, að flytja á seinsleginn útheyissalla,
er inn var svælt í 22. viku sumars; helzt
þurrkað þann sunnudaginn. Haustið allt
af vott og óstöðugt; mikil hríð og fann-
koma á Mikaelsmessu; föstudag fyrsta í
vetri ofsalegt vestanveður; síðan góð tíð til
jólaföstu, nema kafalds íkast á hverjum
föstudegi og nokkuð óstöðugt; snjór og
frost seinustu vikuna; allan desember allra
bezta veður, stillt og þítt, aldrei kom föl
eða frost mikið og auð jörð. — Afli lagðist
nú frá hjer ytra. Kauphöndlun varð hjer
lítil og slæm; pris sem í fyrra; gagnslítil
málnyta og töðuskortur; fjárfæð mikil og
lömb ofurfá sett á; hey bæði lítið og meira
part slæmt.
*
Með haustinu 1803 mátti heita að aðal-
harðindunum væri lokið; veturinn 1803—
1804 var eigi harður, og þótt heyskapur
sumarið 1804 væri eigi góður sumpart vegna
grasbrests og sumpart vegna skorts á nýt-
ingu, þá var hann þó eigi mjög slæmur, og
af því að gróður kom snemrna, þá var fje
í bezta lagi og gagnsmunir af hinum fáu
skepnum yfir höfuð voru góðir. f>að virð-
ist sem sje vera almenn regla, að þegar
snemma vorar, þá verður fje vænt, af því
*) I Snæfellsnessýslu.
2) Af ullu og tólg hafa þurft 72 pd. fyrir tunnu
af grjónum, en 56 pd. lyrir tunnu af rúgi eða mjöli.