Ísafold - 08.08.1883, Blaðsíða 2

70
þar, kunna ekki í bóklegri búfræði nema ein-
tóman graut«. »Jeg þekkti þetta ekki neitt,
þegar jeg dvaldi á Stend, því jeg hafði eng-
an mælikvarða til að miða við; jeg fjekk
vitnisburð á við þá beztu: ágætiseinkunn í
öllum bóknámsgreinunum ; en slðan jeg hefi
lært að þekkja hvað vísindi eru og hvað
heimtað er hjá menntuðum mönnum, fekk
jeg að sjá, hvaða sannindi voru í því að gefa
slíka vitnisburði og hversu maður er dreg-
inn á tálar á þann hátt. Vjer trúum venju-
lega því, sem okkur er sagt til lofs, en
ekki því þegar vjer erum lastaðir. Eöng
hugmynd um eigin dugnað er svo seiglíft
djöflakyn, að það verður ekki einu sinni út
rekið með föstum og bænahaldi«.
Höf. ber fyrir sig Smith landyrkjustjóra
í Norvegi um það, að það hafi lengi viðgeng-
izt í hinum norsku búnaðarskólum, að gefa
þar ofgóðar einkunnir, þar ámeðal á Stend.
Hafi hann gert sjer ferð þangað (að Stend)
haustið 1880, en kennarar og prófdómendur
snúið þegar við blaðinu og gefið langt um
lakari einkunnir en tíðkazt hafði áður, rjett
í það sinn; en fullt af ágætiseinkunnum
bæði undan og eptir. »Sökum þessara á-
gætu einkunna halda allir að þeir sjeu
fjarskavel að sjer, enda hef jeg ekki talað
við neinn búfræðing frá Stend, sem ekki
hefir álitið sjálfan sig fyllilega færan íhvern
sjó, þar á meðal fortakslaust til að vera
yfirkennari á búnaðarskólum«. En það
verði þeir alls ekki einu sinni fyrir það, þó
þeir dvelji á eptir einn vetur eða part úr
vetri við landbúnaðarháskólann í Danmórku;
þar lesi þeir hvorki nje læri nokkurn hlut
að gagni, þótt þeir hlýði á nokkra fyrirlestra,
með því að hinn góði vitnisburður þeirra frá
Stend valdi því, að þeir halda að sjer sje lít-
illa ábóta vant, auk þess sem ábyrgð og að-
hald vantar, er ekkert próf er öðrum þræði.
»Sannleikurinn er sá, að búfræðingarnir frá
Stend þurfa að lesa að minnsta kosti hálft
annað ár við landbúnaðarháskóla til þess að
geta tekið próf í fyrra partinum af búfræð-
inni og 2-3 ár til þess að geta tekið próf í
henni allri«. »Að halda að þessir drengir,
frá skólanum í Stend sjeu færir um að vera
leiðtogar þjóðarinnar í nokkurri sannri
menntun, og að gera sig ánægðan með slíkt
hálfverk sem grundvöll fyrir framförum bún-
aðar hjer á landi, það er vissulega óþolandi
fyrir hvern sem betur þekkir til«.
Höf. segir hins vegar að þrátt fyrir allt
þetta detti sjer ekki í hug að segja, að
áminntir búfræðingar sjeu ekki nýtir til
margs annars nje að þeir hafi ekki lært
töluvert í verknaði á Stend. þeir sjeu góð-
ir til að ferðast um og leiðbeina bændum,
og til að standa fyrir fyrirmyndarbúum ; «en
allsendis óhæfir til að vera yfirkennarar og
leiðtogar nokkurra verulegra búnaðarskóla
á voru landi þeirra er því nafni megi nefna.
Allt þetta mun nú reynslan hafa sýnt mönn-
um fram á og sannfært menn um svo sem
að 10-20 árum liðnum«.
Hvanneyri í Borgarfirði telur höf. bezt
fallna jörð undir einn búnaðarskóla fyrir
allt landið. þar megi gera tilraunir með
flestallt, er að búnaði lýtur hjer á landi,
jafnvel með varp, lax og silung; sje mesta
heyskaparjörð og vel í sveit komið. Skóla-
stofnun þar mundi kosta 50,000 kr.: jörðin
hiis, gripir verkfæri o. s. frv. Búfræði og
gagnfræði skyldi kend þar samhliða, bú-
frœðin í fyrirrúmi; verkleg búfræði mest-
megnis að sumrinu. Skólinn þarf að vera
svo úr garði gerður, að ekki einungis óment-
aðir eða líttmentaðir menn geti numið þar,
heldur og að gagnfræðingum, stúdentum og
jafnvel prestaskólamönnum þyki engin
læging að nema þar búfræði, og væri það
mikilsvert mjög til útbreiðslu búfrœðisment-
unar um landið.
»þegar menn hafa ekki neina innlendahú-
fræðinga til þess að standa fyrir þessum
skóla« segir höfundurinn, »þá hljóta menn
að taka útlendinga fyrir kennara. Sumum
kann að þykja þetta vandkvæði; en hjer
liggur ekki neitt annað fyrir hendi. þetta
hafa útlendingar mátt sætta sig við í fyrstu,
og þetta getum við líka notast við ; þannig
urðu Norðmenn að fara að með að fá sjer
yfirkennara við búnaðarskólann í Asi, og
einnig hinn fyrsta ríkisbúfræðing og líka
suma af kennurunum við hina minni skóla«.
Mundi oss hægt af fá slíkan mann frá Nor-
vegi, og mundi hann ílendast hjer, ef hann
fengi viðunarleg kjör; hann yrði að vera
reyndur að dugnaði,og ekki nýskroppinn út úr
skólanum. Gott að fá valda útlendinga inn
ílandið, sjeu þeir notaðir með þessum hætti
til að kenna oss. En ekki varlegt að leyfa
þeim að eignast hjer jarðir takmarkalaust.
Höfundurinn lýkur máli sínu á þessa leið :
[Hver er árangurinn orðinn af vorri þúsund
ára dvöl á Islandi? Hann er sá, að okkur
hefir farið aptur en ekki fram, síðan í forn-
öld. Landið er langtum eyðilegra og gefur
minna af sjer en þá, og landsmenn eru fá-
tækari í öllu tilliti. Hefðum vjer ekki svo
mörg dæmi fyrir okkur frá öðrum þjóðum um
hið gagnstæða, myndi það sýnast fullreynt,
að landinu gæti ekki orðið framfara auðið.
En vjer vitum ekki hvar fiskur liggur undir
steini, og við kunnum ekki að brúka okkur
rjettilega. Landið hefir hina sömu frjósemi
og hin sömu náttúrugæði til að bera og í
fornöld, og veðurlagið er eins; þess vegna
getur það með tímanum komið til og gefið
eins mikið og meira af sjer en í fornöld.
þ>að sama er að segja um okkur sjálfa, að
vjer stöndum ekkert á baki forfeðrum vor-
um til lífs eða sálar; það er einungis van-
brúkanin, som gerir mismuninn. Engin
óhaininga, hverju nafni sem nefnast kann,
hefir orðið okkur til jafnmikils tjóns og það,
að sá áhugi og dugnaður, og það andans fjör,
sem einkendi forfeður vora, slokknað útaf og
fjell í dá. Hversu mikinn áhuga, kapp og
fjör hafa ekki manndrápin, bardagarnir.
knattleikarnir, hestavígin, sundæfingarnar
og fleiri slíkar íþróttir vakið ? En einkum
hefir fyrirkomulagi með gamla alþingi átt'
mikinn þátt í þessu, þar sem allir helztu
menn landsins mættust árlega og dvöldu
saman 2—3 vikur, og hefir þar verið
margt rætt fleira en pótitík, sem mest var
áhugamál fyrir höfðingjana. Hvar finnast
nú slíkir menn, sem hafa þann sið eins og
Guðmundur ríki »að ganga að hverju húsi,
sem á..b®num er«, þegar hann kemur heim
úr ferðalagi, til að líta eptir, hvort allt fer
ílagi? Hvar finnast nú slíkir menn, er
vilja gefa 20 hundraða fyrir einn læk til áveit-
inga, eins og Grímur kögur gerði? Hvar
finnast nii þeir menn, er áskilji sjer að fá
að setja á vetur hjá landsetum sínum, og
svo þegar þeir ekki hlýðnast og eru orðnir
bjargarlausir, lætur slátra niður nokkru af
sínum gripum, til þess að komast ekki sjálf-
ur í voða, þó hann hjálpi öðrum, eins og
Ketill Blundur gerði? Hvar finnast nú þeir
menn, er láta sjer svo annt um engjar, tún.-
og úthaga, að þeir hlaði vörzlugarða, sem
stundum eru yfir eina mílu á lengd, og
sjást merki til enn í dag, eins og formnenn
gerðu? En sögurnar geta um búnaðinn ein-
ungis í hjáverkum og ekki öðruvísi.
Jeg sje ekki eptir að bardagarnir og rnann-
drápin lögðust af; en eg sje eptir því fjöri,
kappi og áhuga, sem slokknaði rít með forn-
aldarlífinu. En þessa kosti erhægtaðvekja
upp aptur, ef menn læra að beita sjer rjetti-
lega, eins og nágrannar vorir. Læri menn
reglubundna vinnu á búnaðarskólunum, þá
munu menn, er þeir.sjá ávexti'hennar, fá á-
huga og ást á vinnunni, og læra þar með að
hata og reka út djöfla letinnar og dáðleysis-
ins. Og með því að læra áreiðanleg vísindi
og sannindi, mun oss takast að kveða niður
drauga og galdra, útilegumenn og huldufólk
vanþekkingarinn, áhugaleysisins og heimsk-
unnar. Nii á tímum notum vjer ef til vill
tæpan þriðjung af vorum líkamlegu kröpt-
um, og hjer um bil einn tíunda part af vor-
um andlegu kröptum á móts við aðrarþjóð-
ir ; þess vegna kunna svo fáir að ábyrgjast
sjálfa sig hjer á landi; þess vegna erum vjer
nú að hálfu leyti komnir á hrepp Norðurálf-
unnar ; þess vegna verða nú allir okkur »of-
jarlar«, og það enda líka Eæreyingar, ekki
meiri garpar en þeir þó eru».
Hinn nafnfrægi hugvekjusafns-
styrkur. Um þetta mál hefir biskup-
inn beðið ísafold fyrir svo látandi grein:
Út af því, að ritstjóri Isafoldar hefir í
blaði sínu gefið í skyn, að amtmaður Thor-
berg, en ekki yfirborgstjóri H. Finsen hafi
veitt styrk til að gefa út hið nýprentaða hug-
vekjusafn og dróttar því að amtmanninum,
að hann hafi veitt þenna styrk af hlutdrægni
og sakir tengda við mig, skal jeg geta þess,
að mjer er það kunnugt, að amtmaður Thor-
berg bar þetta mál undir hinn þáverandi
landshöfðingja, og með hans fullu samþykki
og eptir fyrirmælum hans er þessi styrkur
veittur (líklega af því að honum þykir fróð-
leikur í guðsorði og trúir því, að ótti drottins
sje upphaf vizkunnar). Aðaltilgangur minn
með að sækja um styrk til að gefa út þetta
hugvekjusafn var sá, að geta selt bókina með
svo vægu verði, að sem flestir gætu eign-
ast hana, og munu fæstar bækur prentaðar
hjer á landi eptir arkatölunni vera jafnódýr-
ar og þessi. Jeg get enn ekki sagt, hve hár
kostnaðurinn muni verða, en prentunarreikn-
ingurinn úr Isafoldarprentsmiðju er, auk
prófarkalesturs, að upphæð 1011 kr. 98 a.;
bandið hleypur um 550 kr., og er enn þá ó-
taldar um umbúðir, flutningur út um landið
og sölulaun til útsölumannanna. það er
því hætt við, að þess verði langt að bíða að
kostnaðurinn vinnist upp; því ætíð má búast
við nokkrum vanskilum; en verði nokkur af-
gangur, get jeg ekki sjeð, að það sje vítavert
að ánafna hannprestsekknasjóðnum, úr því
höfundarnir hafa leyft það, eða að það sje
betra að stinga honum í sinn eigin vasa.
Mjer virðist hið opinbera eiga að fara mest
eptir því, í fjárveitingu, hvort eitthvert fyr-
irtæki er þarflegt eða ekki, en síður eptir
efnahag beiðandans; en um þetta er hinn