Ísafold - 10.10.1883, Blaðsíða 2

102
maður útfluttan fisk frá landinu á ári að
meðaltali 45 þús. skpd. sem mun láta nærri
hin síðari árin, þáfjenast landinu fram und-
ir hálfa miljón króna fyrir hverja 10 kr.
verðhækkun á skippundinu. Hjer er því
ekki um smáræði að tefla.
þó er hitt ekki minna um vert, að með
þessari nýju aðferð sparast öll sú mikla fyr-
irhöfn og sá mikli kostnaður, sem gömlu
aðferðinni fylgir, því að þurka og salta fisk-
inn, að ógieymdu þvl hversu mjög þar er
undir veðráttu komið. það er ekki smáræð-
is munur, að þurfa ekki að tefja sig eina
stund við það frá róðrum. Og kæmumst
vjer svo áður mjög langt um líður svo langt,
að komast hjá þessum róðrum líka að meira
eða minna leyti, með því að liggja almennt úti
á þilskipum við fiskiveiðarnar og hafa gufu-
báta til að flytja frá sjer aflann og færa
fiskimönnum aptur nauðsynjar sínar, eins
og tíðkast í Englandshafi t. a. m., þá verð-
ur fiskiútvegur vor vissulega arðsöm atvinna.
En það er líklega varlegra að gera sjer
ekki of glæsilegar vonir um framtíð landsins
að þessu leyti nje öðru, sem er í nokkuð
lausu lopti byggt. En hitt er aldrei nema
rjett og sjálfsagt, að fagna hverri líklegri
viðleitni í þá stefnu, og þar með láta ekki
sitt eptir liggja til þess að slík viðleitni
blessist, og kunna hverjum manni þakkir
fyrir, sem gerir sjer far um að koma oss úr
kútnum, úr vesaldómnum og úrræðaleys-
inu.
þýzkt rit um Njálu.
Hið mikla dálæti fræðimanna í öðrum
löndum á fornsögum vorum hefir hin síðari
árin snúizt fyrir sumum þeirra upp í kapp-
samlega viðleitniá að rengja sannleik þeirra
margra, þar á meðal höfuðgerseminnar í
þeim fríða flokki, Njálu. Helzt verða til
þess fákunnandi nýgræðingar, sem lög gjöra
ráð fyrir, en eru þess að bíræfnari.
Jeg ímynda mjer að almenningi hjer á
landi muni þykja nógu fróðlegt að sjá dá-
lítið sýnishorn af þeim lofsamlegu tilraun-
um, og tek þá til þess bók , er út hefir
komið á þessu ári í Berlín, um Njálu, eptir
tvo unga vitringa, von K. Eehmann og
H. Schnorr von Carolsfeld, mest um mála-
sóknirnar í Njálu, og svo þar að auki um
sitt hvað annað, t. d. örnefni og staðalýs-
ingar; úr þeim kafianum tek jeg þetta sem
jeg tilgreini hjer. Bókin er heilmikið rit,
töluvert á 3. hundrað bls. í allstoru broti,
ogheitir: »Die Njálssage, insbesondere in
ihren juristischen Bestandtheilen«.
Lesendunum mun gefast á að líta!
Hvernig eiga líka menn, sem aldrei hafa
stigið fceti sinum á Island, að geta frætt
oss um, hvernig til hagar hjer. þar til
þarf allt öðru vísi rannsóknir.
Sá sem ætlar að rannsaka sögur vorar
þarf að koma á sögustaðina sjálfur, og sjá
með sínum eigin augum og verja til þess
miklum tíma og athygli, skrifa allt upp á
staðnum og gera þar þær athugasemdir,
er honum þykir þurfa; hann þarf og að
skýra frá því, hvað hann hefir sjálfur sjeð
og hvað hann kann að þurfa að hafa ept-
ir öðrum, og tilgreina þá menn. Hið nauð-
synlegasta er að rannsaka með grepti þar
er helzt þykir þurfa; það er þegjandi vott-
ur, og tekur af öll tvímæli. Öllum ætti
að vera Ijóst, að sannanir, sem ekki eru
byggðar á slíkum rannsóknum, hafa enga
verulega þýðingu. Jeg hefi sjálfur reynslu
fyrir því, að hversu ljósa hugmynd sem
maður þykist hafa um einhvern stað, að
þegar maður kemur þar sjálfur og athugar
hann nákvæmlega í sambandi við söguna,
vaknar aptur upp nýr skilningur, sem mað-
ur þá sannfærist um að sje hinn rjetti.
þetta á sjer einkum stað um þá sögustaði,
er mönnum hafa sýnzt vafasamir eða jafn-
vel rangir. Jeg skal, ef jeg get, í næsta
blaði, skýra nokkuð frá rannsókninni í
Bangárþingi, er Eornleifafjelagið Ijet gera í
sumar og lýsa þar í fám orðum hvernig
Njálssaga reyndist mjer.
En svo jeg hverfi aptur að aðalefni
þessarar greinar, þá set jeg hjer orðrjetta
þýðingu á nokkrum klausum úr áminnztu
riti, og bæti aptan við nokkrum spurningum
eða athugasemdum:
»Að því er landfræðilegar villur snertir
sem höfundurinn gerir sig sekan í, þá hefir
G. Vigfússon þegar getið þess í Prolegomenis
sínum við Sturlungu bls. 43—44, að þær
sjeu til í Njálu. þannig virðist svo, sem
höfundur hennar viti ekkert um, að Hlíð-
arendi, þar sem Gunnar átti heima, er fast
við þverá, því, að fráteknum einum einasta
stað, í einu einasta handriti, B. 98, 56, er
þessarar ár hvergi getið í Njálu, heldur er
Bangá alltaf nefnd til sem sú á, er sje
næst bæ Gunnars, þó að hún sje miklu
lengra frá en hin (Kálund I, 208—211.
237—243. 250—255. 11, 410—411.)V því
næst er sagt 912 um jþorvald : hann átti
eyjar þær, er heita bjarneyjar, þær liggja
út á breiðafirði. þaðan hafði hann skreið
og mjöl. Bitari Njálu hefir líklega fundið
í því er hann hafði fyrir sjer þá sögu, að
þorvaldur hafi áttar Bjarneyjar, og hcfir
að öðru leyti einnig vitað um hið alkunna
fiskiver á Breiðafirði. Að slengja þessu
saman er rangt; því að óðal þorvalds er
á Meðalfellsströnd, sem er við Hvamms-
fjörð, er gengur inn úr Breiðafirði. En á
Hvammsfirði eru líka eyjar, er heita sama
nafni, og þær átti þorvaldur. Hinar, er fiski-
verið var á, eru langt út í Breiðafirði (Ká-
lund I, 486—488. 545.)2.
En mestar villur hefir ritari Njálu gert
í þeim kafia sögunnar, er sagt er frá ferð
Elosa heiman að frá Svínafelli til þrlhyrn-
ingshálsa3. í fyrstu áætlun sinni í 12440—
5 o gerír Elosi ei ráú fyrir öðru, en að hann
ætli sjer vestur yfir Lómagnúpssand, en
leiðina, sem fara skyldi, tiltekur hann eigi
nákvæmara. Af stað kvaðst hann mundi
fara á sunnudaginn þá er 8 vikur eru til
vetrar, og ná á þríhyrningshálsa á mánu-
daginn; Ketill ljet þá á sjer heyra, að
trauðla mundi þeir komast þetta á svo
skömmum tíma, og lýsti þá Elosi nákvæm-
ar leiðinni. Nú mætti hugsa sjer, af orðum
þeim, sem á undan eru gengin — því að
það var auðvitað, að hann riði Lóma-
gnúpssand — að Flosi mundi fara beina
leið frá Svínafelli til |>ríhyrningshálsa, og
eyða sem minnstum tíma, að hægt væri,
en þó finnur Ketill ekkert að skýringu Flosa,
sem á eptir kemur, þó að það hlyti að
sýnast enn ómögulegra að komast það á
jafn stuttum tíma, eptir þeim krókagötum,
sem Flosi virtist hafa í huga. En þó verð-
ur þetta mál enn torskildara, ef vjer gæt-
nm að ferðalaginu sjálfur. Tíminn, sem
Katli þótti þegar of skammur, styttist um
góðan mun við ymsar athafnir sem gerðar
eru á sjálfan burtfarardaginn. Elosi lætur
lesa sjer tíðir4 á suiaiudaginn, sezt síðan til
borðs, sagði heimamönnum sínum fyrir verk-
um meðan hann væri brottu, og þá loksins
er farið á bak. Sleppum nú því, að mikl-
um hóp manna, er hver hefir tvo hesta,
gengur í seinna lagi að komast áfram, en
þar á ofan býður Flosi þeim, að allir skuli
bíða, ef einhverjum þeirra dveljist, þar til
bætt sje. Fyrst ríða þeir nú á Kirkjubæ, og
fara þar í kirkju5 (126ls), en síðan ríða
þeir í þveröfuga átt norður til Fiskivatna6,
þá í utsuður á Goðaland, og síðan í vestur,
til að ná þríhyrningshálsum; en þó vjer
sleppum þvi nú, hvað tíminn er stuttur,
mundi sannarlega enginn maðurfara þá leið,
ef hann ætlaði frá Svínafelli á þríhyrnings-
hálsa. En þrátt íyrir alla þessa króka
komast þeir þó þegar um nónskeið á mánu-
dag þangað sem þeir ætla sjer». (Bls. 167
—169).
»1 128. kap. er skýrt frá því, er Flosi
kom áður kvöldaði að Bergþórshvoli með
menn sína, og leyndust7 þeir í »dal einum
í hválinum« til þess að bíða betra tíma með
brennuna. Möbius hefir í orðabók sinni
tekið þetta orð fram með rjettu, undir
»hóll«, og þótt það undarlegt og reynir til
að þýða orðið (ajá »dalr«) með »skógarpetti«.
Nú er lið Flosa 100 menn og 200 hesta.
f>ví hundrað voru brennumenn saman komn-
ir (1243), og Flosi segir (12445) : ekki mun
eg lið auka úr þvi sem nú hefir gengit, og
allir hafa tvo hesta fyrir sig (12444). Slíkur
manna og hestasægur getur jafnilla leynzt
í »vallicula in tumulo sita« sem latn. útl.
segir (dalverpi í hólinn), og í skógarpetti á
hóíi nokkrum, einsog Möbius villtaka það8,
auk þessa er enginn slíkur staður til þar í
hjeraði; vjer eigum því hjer að skipta við
hinn stórkostlega ókunnugleik söguritarans,
eins og svo opt vill til9. (Bls. 170).
»1 engri íslenzkri sögu lagar sögumað-
urinn sig svo mjög eptir lagamönnum sem
í Njálu. Hann gerir sjer upp skringilega
og það beinlínis óskiljanlega vafninga til
þess að koma lagagreinum að. þannig er
allt hið undarlega ráðabrugg um dularklæðin
í 22. kap. smíðað og rakið, til þess að eins
að koma stefnunni fram á tilhlýðilegan hátt.
Svo er því og' skrökvað upp, að þórhallur
Asgrímsson hafi haft vont fótarmein, til
þess að láta brennumálin ganga í mót þeim
er klagað höfðu. Eyólfur Bölverksson er
uppskrökvuð persóna, o. s. frv. Svo er staða-
lýsing landsins öll gerð öfug til þess að Mörð-
ur Valgarðsson geti komið fram mrrgflæktu
málastappsráðabruggi«. (Bls. 6)10.
1) Hvar kemur sú hugmynd fram í
Njálu, að Bangá sje nefnd í sambandi við
Hlíðarenda ? Er þess ekki getið þvert á
móti, að Gunnar og Kolskeggur riði lang-
an veg að vígi þeirra Otkels við Bangá ?
(Khafnar útg. 1875 k. 54). Og hafa hinir
háttvirtu höfundar enga hugmynd um að
ritvilla geti átt sjer stað ? Er það ekki
nóg að sannleikurinn stendur í einu hand-
ritinu, B ?
2) Hver hefir frætt höfundana á því, að
nokkurar eyjar hafi nokkru sinni verið inni
á Hvammsfirði, er heiti Bjarneyjar, þvíþeir
ættu þó að vita, að Bjarney er allt annað,
sem er lítil ey einstök og engar aðrar í
nánd? Njála neitar því alls ekki, að
þjóstólfur hafi haft einhvern mann með
sjer. Hver gerði þorvaldi ómögulegt að
eiga Bjarneyjar?
3) Treysta nú höfundarnir sjer til að
sanna þetta ?
4) Hve langar tíðir skyldu nú hafa verið
sungnar á íslandi árið 1011 ? Hve marg-
orður skyldi Flosi hafa verið um morguninn
við húskarla sína um athafnir þeirra í fjar-
veru sinni ? Líka mun óhætt að fullyrða