Ísafold - 17.10.1883, Blaðsíða 2

106
haekkandi, var með einlægum bungum eða
öldum og djúpum lautum á milli; voru
sumar þeirra fullar af vatni. Jökullinn
var, segir Nordenskiöld 1 skýrslu sinni til
vísindafjelagsins í Stokkhólmi, líkastur út-
sjónum, ef hann, uppœstur af stormi, stirðn-
aði allur og frysi á einni svipstundu. Lengra
austur á jökla en þær 7 mílur fóru þeir
Nordenskiöld eigi í það sinni, en svo langt
sem augað eygði var eigi annað að sjá en
endalausa jökulbreiðu. Eigi urðu þeir þar
varir við dýr eða fugla nema hrafna tvo,
er fylgdu þeim spölkorn upp á jökulinn.
þessi för Nordenskiölds 1870 er einhver
hin helzta tilraun, er gjörð befir verið til
að kanna upplendi Grænlands, allt þangað
til nú i sumar (1883), eins og Isafold hefir
fyrir skemmstu um getið.
þó má ekki láta ógetið jökulgöngu þeirra
Kornerups og Jensens sumarið 1878, sem
þar er og drepið á. þeir fóru miklu sunnar,
á 62° 40’ nbr., voru 3 vikur á leiðinni og
komust viðlíka langt og Nordenskiöld 1870;
gerði á þá blindbyl og jökullinn þar á ofan
hinn ógreiðasti yfirferðar.
En því fleiri og merkilegri eru ýms-
ar tilraunir sem gjörðar hafa verið til að
kanna a/usturströnd Grænlands (þ. e. þá
hlið á Grænlandi, er að Islandi snýr), og
kynna sjer allt sköpulag og eðli landsins
að austanverðu.
I þessari litlu grein verð eg að hlaupa
yfir sögu Grænlendinga bæði að fornu og
nýju, en skal að eins leyfa mjer að drepa
á þessi aðalatriði:
Eptir að Eiríkur rauði fann Grænland
(982) settust landnámsmenn þar að og varð
þar bráðum allmikil byggð, og er í sögun-
um nefnd Eystribyggð og Vestribyggð.
Landsstjórninni var hagað líkt og á íslandi;
landsmenn rjeðu sjálfir lögum sínum og
lofum og samgöngur voru tíðar milli
Grænlands og íslands. Árið 1000 tóku
Grænlendingar kristni og settu biskupsstól
hjá sjer 1126 að Görðum í Einarsfirði, og
áttu við allgóð kjör að búa allt þangað til
þeir misstu sjálfsforræði og komust undir
Norvegs konung 1261; þá fór þeim að
hnigna úr því.
Á 14. öld fóru Skrælingjar að áreita
nýlendumenn einkum Vestribyggð; þar
við hættust harðir vetrar, mannskæðar sótt-
ir og það sem verst var, að stjórnin í Nor-
vegi einokaði alla verzlun á Grænlandi, en
dugði þó eigi sjálf til þess að sjá landinu
fyrir nægum aðflutningum; sigling til lands-
ins hvarf að mestu leyti, en segja má að
hún hætti með öllu og að Grænland detti
úr sögunni þegar kemur fram yfir 1460.
Á sextándu og seytjándu öld fóru menn
í Norvegi og Danmörk að hugsa til Græn-
lands. Afreksverk Kolumbusar og þeirra
feðga Jóhanns og Sebastíans Kabots höfðu
vakið þá. Stjórn Dana og Norðmanna
gjörir út menn optar en einu sinni til
þess að leita Grænlands af nýju, en þeim
verður ekki ágengt og Grænlendingar hafa
ekki gagn af því.
Árið 1721 fluttist prestur einn af Há-
logalandi, Hans Egede að nafni, til Græn-
lands, til þess að kristna þar landsfólkið;
hann hugði það vera afkomendur Norð-
amnna, en hann hitti fyrir Skrælingja eina,
en breytti þó eigi fyrirætlan sinni, og
bæði hann og Páll sonur hans kenndu
Skrælingjum kristni af mikilli alúð, og
hefir sú trú haldizt þar við síðan.
Skömmu eptir 1750 fór danskur mað-
ur, að nafni Wallö, víða um suðurhluta
vesturstrandarinnar, er Danir voru þá bún-
ir að gleyma, og komst lítið eitt austur
fyrir Hvarf á Grænlendi, en allt hans
ferðalag og öll hans framganga sætti litlu
sem engu athygli dönsku stjórnarinnar og
Wallö dó sem niðursetningur heima á fóst-
urjörð sinni.
það hafði lengi verið ætlun manna í
Danmörk og Noregi, að hin forna Eystri-
byggð væri á austurströnd Grænlands, en
sökum þess, að allar tilraunir að komast
að austurströndinni urðu því nær árang-
urslausar, fóru flestir að efast um, að »hin
eystri byggð« hefði verið fyrir austan
Hvarf. Árið 1793 kom út bók eptir H.
P. Eggerts, lærðan mann og skarpskyggnan
og segir hann, að »hin eystri byggð« hafi
verið syðst á vesturströnd landsins þar
sem nú er Julianehaab, og frá þeim tíma
hafa flestir þeir, sem nokkuð hafa hugsað
um Grænland, verið á sama máli sem Egg-
erts, og Danir ljetu Grænland liggja milli
hluta.
Nú leið og beið þangað til árið 1822.
f>á var enskur maður, W. Scoresby að
nafni, á hvalaveiðum fyrir austan Græn-
land og gekk þar á land, seint í júlímán-
uði; það var á 70° 30’ norðurbreiddar.
þar mátti heita láglendi, en hærra bæði
fyrir sunnan og norðan; firðir skárust inn
í landið og einn þeirra svo langur, að
Seoresby hjelt inn eptir honum 40 mílur
enskar, en sá þó hvergi nærri fyrir botn-
inn á honum. Yar Scoresby í efa um
hvort það væri heldur fjörður eða sund.
Gróður var þar allmikill á sumum stöðum
og það sáu þeir, að þar höfðu verið
Skrælingjar á ferðum fyrir skemmstu.
Scoresby fór þar með landi fram frá 69°
til 75° n. br.
það sem nú var sagt gaf tilefni til
þess, að Danastjórn sendi vorið 1828 sjó-
liðsforingjann W. A. Graah til Grænlands,
og lagði fyrir hann, að kanna austurströnd-
ina allt norður að 69°, eða þangað sera
Scoresby hafði komizt lengst suður.
Graah lagði alla stund á að leysa erind-
ið vel af hendi, en komst eigi lengra norð-
ur en 65°, kannaði víða firði og annes og
komst að þeirri niðurstöðu, að eigi hefði
hin forna Eystribyggð verið á því svæði
sem hann fór yfir; en skrælingja hitti
hann þar eystra sumstaðar á reiki með
sjónum fram.
Nú koma þjóðverjar til sögunnar.
Arið 1869 sendu þeir tvö skip, Germania og
Hansa, norður í höf til þess að kanna
austurstrendur Grænlands. Fyrirliðinn hjet
Eoldewey, en sá Payer, er næstur honum
gekk. þeim byrjaði vel allt norður á 74°
19’, en þar varð hafísinn fyrir þeim, og
þar skildi með skipunum. Snemma í
septemher varð Germania að leggjast í
vetursetu lítið eitt norðar (74° 30’), og
skammt undan landi, en losnaði eigi þaðan
fyr en 22. júlí árið eptir. Meðan skipið
lá kyrrt, voru menn sendir á sleðum í
ýmsar áttir, og sumir þeirra komust allt
norðúr á 77° n. br. Á þessum ferðum sín-
um urðu þeir margs vísari, en hvergi sáu
þeir þar menn. Gróður var þar fyrir á
landi talsverður, og bæði voru þar hrein-
dýr, moskusnaut og hvítabirnir; hafa mosk-
usnaut eigi sjezt á Grænlandi annarstaðar,
en á eyjunum fyrir norðan meginland Ame-
ríku eru þau, eins og kunnugt er. Sólin
hvarf þeim skipverjum 5. nóvember og sást
eigi aptur fyr en að 3 mánuðum liðnum, og
allan þann tíma sást ekkert dýr, en með
sólunni komu þau aptur. Um jólin var
góðviðri og 3° hiti (á B.), en seint í janúar
(1870) varð frostið mest, 32°.
Á 73° 13’ n. br. varð fjörður mikill
fyrir þeim Koldewey. Lagði hann inn á
hann og sá þar borgarjaka en engan hellu-
ís; því lengra sem inn á fjörðinn kom, tóku
menn eptir því, að bæði hlýnaði lopt og
lögur; út úr þessum aðalfirði lágu aðrir
minni firðir. |>ví lengra sem inn eptir firð-
inum kom, því hærri sýndust fjöllin ; það
voru tindafjöll eigi ólík Alpafjöllum og
víða báru jöklar við himinn, fossar sáust
margir, sumir stórir sumir smáir. Nokkrir
af skipverjum gengu upp á eitt hátt fjall og
sáu engan enda á aðalfirðinum ; hæsta fjallið
semþeirsáu taldistþeim vera 14000fetahátt.
þegar Germanía var kominn hjer um bil 20
mílurinnáfjörðinn bilaði gufuvjelin.ogþorðu
menn þá eigi annað en snúa aptur. Komst
þó skip þetta aptur heilu og höldnu til þýzk-
alands, en hitt skipið (Hansa) fórst í ísnum
um veturnætur 1869. Skipverjar björguðu
sjer á hafísjaka og á honum hröktust þeir
allan veturinn fyrir stormi og straumum f
ýmsar áttir fram með austurströnd Græn-
lands, þangað til þeir loksins eptir 200 daga
dvöl á ísnum náðu landi og komust tilhinna
þýzku kristniboða í Friðriksdal sunnan á
Grænlandi, og þá var þeim borgið.
þetta, sem hjer er sagt að framan,
bendir til þess, að mjög sje lítið um manna-
vistir á austurströnd Grænlands. þar hafa
að eins fundizt smáhópar af Skrælingjum á
reiki, og það sunnarlega. Eigi er mjer
kunnugt, að þar hafi heldur fundizt forn-
mannarústir, svo teljandi sje, nema þessar
sem Brodbeck kristniboði fann 1881, ognefnd-
ar eru í áminnztu blaði Isafoldar (X 23).
þær rústir voru að vísu 60 álna langar og
15 álna breiðar; en þó svo sje, eru þær einu
rústir engin sönnun fyrir því, að þar hafi
Austurbyggðin verið. Menn vita af sögun-
um, að sekir menn struku vestan úr byggð-
og settust að austur í óbyggðum; slíkar
menjar geta verið eptir þá ; má og vera, að
þar hafi verið veiðimannaskálar, því að forn-
menn horfðu eigi f langræði og sóttu veiðina
bæði í hinar vestri og eystri óbyggðir.
Danir hafa bæði að undanförnu og eink-
um nú hin síðustu árin látið kanna forn-
mannarústir sunnarlega á vesturströndinni,
þar sem heitir Julianehaab, og þær ransóknir
sýna, að þar hefir verið mikil byggð, einkum
með fram þeim tveim fjörðum, er Islending-
ar nefndu Eiríksfjörð og Einarsfjörð, en á
grænlenzku heita allt öðrum nöfnum. jpar
ætla flestir, að Austurbyggðin hafi verið, en
Vesturbyggðin 30 eða 40 mílum norðar sama
megin á landinu. Nordenskiöld er á öðru
máli, eins og kunnugt er; enþó að þann af-