Ísafold - 28.11.1883, Blaðsíða 2

118
FORNLEIFARANNSÓKN í RANGÁRþlNGI
1883.
F.ptir
SIGURÐ VIGFÚSSON.
III.
(Síðasta íjrein).
En það er annar staður í Njálu, bls. 853,
einmitt um þetta sama efni, sem er auðsjá-
anlega rangur eða aflagaður; þar er haft
hausavíxl á örnefnunum: »ok ofan í Goða-
land ok svá ofan um skóga í |>órsmörk«.
Hjer ætti að standa: wk ofan um skóga í
pórsmörk ok svá ofan í Goðalandn. |>á fer
allt mæta vel. En líkt og þetta getur komið
fyrir í vorum beztu gögum. Dæmin eru
nóg. Skal jeg hjer nefna þegar eitt. Gísla
saga Súrssonar, bls.92 : ndóttir Olafs feilans,
■sonar pórðar gellis«. þetta hefir auðsjáan-
lega orðið í ógáti eða afiagazt í afskriftinni;
enginn getur ætlað, að söguritarinn hafi
ekki vitað að þórður gellir var sonur en ekki
faðir Olafs feilans, slíkur höfðingi sem hann
var, og þessi merka ætt alkunn ; jeg vona
og að enginn verði til að fordæma Gísla sögu
fyrir þetta; það er heldur ekki svo auðgert
verk.
Ut úr þessum stað í Njálu hefir verið bú-
ið til margt og mikið, sem oflangt yrði hjer
upp að telja. Góðfúsir lesarar verðum vjer
þó að vera við Njálu; það er mannúð
sem hver þarf að sýna öðrum.
þessi staður sem hjer er um að ræða í
Njálu er ljós vottur þess, að vegurinn hefir
legið yfir þórsmörk og ofan í Goðaland, þar
sem Sigfússynir riðu þannig er þeir komu
þá vanalegu leið að austan fyrir norðan jök-
ulinn, þá sömu leið og Flosi hefir riðið, sem
jeg hefi áður sagt.
Jeg skal geta þess, að eptir áð jeg kom
heim úr þessari ferð, hefir merkur maður
undir Eyjafjöllum gefið mjer skýrslu um að
votti fyrir gömlum götuslóðum upp á há-
lendinu á Goðalandi; þetta skal jeg taka
til greina þegar jeg tala meira um þetta
efni. Mjer var eigi bent á þetta þegar jeg
var á ferðinni, kom því ekki til hugar að
kanna það ; en þetta þyrfti að rannsaka.
Ef vjer nú enn fremur viljum athuga
alla ferð Flosa í heild sinni austan frá
Svínafelli og vestur fyrir jökul og út á þrí-
hyrningshálsa. Austur að Svínafelli hefijeg
að vísu aldrei komið, en hitt getur hver sá
gjört, sem vanur er að ferðasthjer á Islandi,
og það er að gjöra sennilega áœtlun yfir
alla ferðina, og með því að mæla alla leiðina
á hinum stóra uppdrætti Islands. þetta
hef jeg gjört; jeg hef mælt í míluruog farið
í alla króka sem jeg gat samkvæmt þeirri
leið, sem jeg hygg, að Flosi hafi riðið, og
áður er sagt. Eptir þessu verður öll leiðin
austan frá Svínafelli og vestur á þríhyrn-
ingshálsa rúmar 22 mílur. Gjörum nú, að
allur þessi vegur sje um 5 þingmannaleiðir,
miklu munar það varla. Frá þessari ferð
er sagt svo greinilega hvað tímann áhrærir
að ekki er um að villast (bls. 652). »Flosi
ljet snemma veita sjer tíðir drottinsdag-
inn«; en hjer er ekki rúm til að tala um,
hvað langar þær munu hafa verið eða bæna-
gjörðirnar. Síðan gengur hann til borðs
og segir þá heimamönnum sínum, hvað
starfa skyldi meðan hann var í brottu. það
var fljótgjört, fólkið allt í kring um hann
um morguninn og tíminn ekki nema 7—8
dagar, sem hann var í burtu, sem ráða má
af sögunni. A matmálinu hefur ekki þurft
að standa1 lengi, konur vakað alla nóttina
að búa allt til; sbr. Heiðarvígasögu um her-
ferð Barða Guðmundssonar til Borgarfjarð-
ar. J>að er auðsætt, að hestarnir hafa ver-
ið hafðir í rjett um svartnættið bæði til
þess,' a,ð hafa þá til taks, hvað • snemma
sem skyldi, og að ríða þeim ekki tunnufull-
um, samkvæmt því sem |menn gjöra, þegar
mikið skal ríða, láta heldur grípa niður
snöggvast.
Nú ætla jeg að gjöra, þó jeg
ekki þurfi þess tímans . vegna, að
Flosi hafi staðið upp þennan morgun
og menn hans þegar í elding ; þetta var
snemma í 19.viku sumars; því það er líklegt,
að hann hafi kunnað málsháttinn : »sjaldan
vinnur sofandi maður sigur«, og hann hafi
þekkt heilræðin í Hávamálum 57. erindi.
Fornmenn voru vanir að fara snemma á fætur
þegar þeir ætluðu til víga, sbr.meðal annars
Vápnfirðingasögu bls. 25. Nú gjöri jeg ráð
fyrir að Flosi og allir þeir hafi verið komnir
til ferðar um morguninn kl. 6, fyrri gat það
þó verið en látum það vera. Hver hafði 2
hesta til reiðar, og þá valda, mun óhætt að
segja það gat orðið þeirra bani að ríða á
ónýtum bikkjum. »Flosi bað þá fyrst ekki
all-ákaft ríða, en kvað þó hinn veg lúka
mundu«. |>. e. að þeir skyldu herða reiðina
þegar á liði. »Hann bað alla bíða ef nokk-
ur þyrfti áð dveljast«. þetta segir hann
til vareygðar sem flokkstjóri, til þess að
halda vel saman liðinu; en ekki af því, að
hann hafi haft með sjer þá ónytjunga, sem
ekki gátu fylgt með ; að slíkum mönnum var
honum lítið gagn í þessa hættusömu her-
ferð í annan landsfjórðung. Liðið var ekki
nærri 100 manns frá Svínafelli, heldur svo
sem rnilli 70—80 manns; margir voru vest-
ur í Fljótshlíð, sjá Njálu bls. 644—645, og
654. Eg vitna í nýustu og beztu útgáfuna,
en menn munu finna það í þeirri gömlu sem
ekki hafa þessa; allir eru svo kunnugir
sögunni.
Nú eru það orð sögunnar bls. 653 að þeir
Flosi »kvámu um nónskeið annan dag vik-
unnar (mánudaginn) á þríhyrnings hálsa ok
bíða til miðs aptans; kvámu þar þá allir
nema Ingjaldur frá Keldum«. þetta verður
í síðasta lagi nær kl. 4. |>á hefir Flosi haft
til allrar ferðarinnar 34 tíma. Nú skal jeg
enn fremur gjöra meðalreið, nefnil. að þeir
Flosi hafi riðið mílu á kl. stundinn, þ. e.
að það jafni sig svo upp, og til þess þarf
einungis að fara jafnt og eins og við segjum
ljetteða liðugt. Og sje nú allur vegurinn um
25 mílur, sem áður er sagt, þá þarf Flosi 25
tíma einungis til reiðarinnar, og hefir hann
þá 9 tíma afgangs til viðstöðu og áningar;
jeg gjöri hjer ráð fyrir að vötn hafi ekki
hamlað. |>etta er meira en nógur tími, og
jafnvel þó vegurinn sje nokkuð lengri en eg
hefi til tekið, eða hafi jeg gjört reiðina nokkuð
of harða til jafnaðar, þarsem um svo langan
veg er að ræða; en hitt er víst, að til viðstöðu
þarf Flosi ekki 9 eða 10 tíma, þegar aðalat-
riðið fyrir hann var að flýta sjer.
Af því sem hjer að framan er sagt, vona
eg að það sje auðsætt, að söguritarinn segi
hjer bæði rjett og greinilega frá allri þessari
ferð og að hann hefir verið landslagi, stöð-
um og örnefnum mjög kuunugur.
í>ó að þessi vegur sje mjög langur, þá
var að sín leýti meiri reið jpórðar kakala, ept-
ir kringumstæðum; hann reið með nær 200
manna í einum áfanga af þingvelli og vest-
ur að Helgafelli í Breiðafirði, á þreyttum
hestum í snjóum og ófærðum i skammdég-
inu eða seinast í nóvbr. (Sturl. kap. 174).
|>á var ekki minna snarræði Kolbeins unga,
því til hans var sent norður að Flugumýri
meðan jpórður var þar eystra í Arnes- og
Bangárþingi. þá safnar Kolbeinn mönnum
og það norður til Eyjafjarðar, en er þó
kominn með 600 manna suður í Borgarfjörð
áður jpórður ríður vestur um, og fjekk þó
þá mestu hríð á Tvídægru, »svá at sjaldan
verða slíkar, gengu þá þegar nokkrir menn
til heljar af«, segir Sturl. Kolbeinnelti þórð,
og var í hælum honum, en þórð bar
undan.
Nógar reiðsögur þekki eg frá okkar tím-
um til samanburðar, sem engan veginn eru
lítilsverðar.
Eg hefi hlotið að vera nokkuð langorður
um þetta atriði, því bæði er mál þetta nýtt
og þannig lagað, að annaðhvort var, að
hreyfa alls ekki við því, eða þá að taka fram
það helzta.
Síðan fór jeg vestur yfir Markarfljót og
yfir í Fjótshlíð að Hlíðarenda; hann er
nær í miðri hlíðinni. Hlíðarendi dregur
sjálfsagt nafn af því, að þar lækkar hlíðin
að innan frá, og er þannig endinn. Bær-
inn stendur hátt og er útsýni hið fegursta,
túninu hallar mjög niður, en er þó að
miklu leyti sljett. Hvergi hefir Markar-
fljót gert eins mikið að verkum í hlíðinni
eins og þar; brotið þar allt upp í tún; með-
an þar var allt sljettlendi grasi vaxið, hefir
þar verið mjög fallegt. Gunnarshólmi, sem
enn heitir sama nafni, er stórt svæði sljett
og grasi vaxið í suður-útsuður frá Dímon.
þaðan er nokkuð langt til að sjá upp til
hlíðarinnar, en blasir þó við,—»bleikir akr-
ar en slegin tún«.—jpá var Gunnar á rjettri
leið austur að Holtsós (líklega þá Arnar-
bælisós) eða þá ofan á Landeyjar.
Fyrir austan og ofan bæinn á Hlíðarenda
er enn sýnt það svæði sem skáli Gunnars
hefir staðið, en vesturendi hans er inn-
undir húsagarðinum á hinum gamla bæ, en
fyrir austan gengur niður eptir túninu djúp-
ur skurður, er liggur í smábugum, grasi
vaxinn; þetta eru þær geilar er sagan talar
um, »ok rakkinn lá á húsum uppi ok teygir
hann rakkann á braut í geilarnar meðsjer*.
Gat þá vel heyrzt inn í skálann, er hund-
urinn kvað við. þetta er ekki lengra en
svo. Traðirnar sem sagan talar um hafa
legið með fram túngarðinum fyrir ofan og
heim að skálanum, og garðurinn myndað
þær að sunnan, og að norðan annaðhvort
garður sem nú ekki sjest eða þá brekkan
er gengur þar með fram og það svo kallað-
ar traðir. jpetta fer allt vel eptir sögunni
bls. 357. Stórir steinar standa nokkurn
veginn í röð, þar sem eystri partur af neðri
hliðvegg skálans mun hafa verið. |>ar gróf
jeg með fram, fann þar ekki frekari kenni-
merki nema smærra grjót; hjer mun allt
umrótað, af hinum miklu byggingum er hjer
hafa verið á seinni tíð, en líklegt er að