Ísafold - 07.01.1885, Blaðsíða 2

Arið 1884
V arð harla tíðindalítið hjer á landi. Tíð-
arfarið var margbreytilegt nokkuð, þó með
gæfara móti um meira hluta lands. Vetur-
inn fyrst vægur og mildur mjög, að fráskild-
um nokkurra vikna hrakviðrakafla framan
af árinu. Vorið kalt og snjóasamt. Brá
þó til hlýinda svo snemma, að grasvöxtur
varð góður víðast um land, sumstaðar af-
bragðsgóður, einkum nyrðra. Svo varð og
nýting ágæt norðanlands, og heyskapur þar
fyrir þá sök fyrirtaks-góður; í öðrum lands-
fjórðungum miður, þótt út yfir tæki sunn-
anlands, þar sem var hin mesta rigningatíð
í manna minnum frá því skömmu eptir
sláttarbyrjun og fram á vetur. Síðan tóku
þar við vetrarhrakviðri og snjókomur mikl-
ar, einkum undir árslokin; en tíðarfar norð-
anlands stórum betra.
Til sjávarins áraði illa, fráleitlega við Isa-
fjarðardjúp nema á þilskip, skár við Faxa-
flóa, en hvergi vel. Síldveiði Norðmanna
(og Islendinga) hjer við land brást nær
gjörsamlega; en hvalaveiðar þeirra, við Isa-
fjörð, heppnuðust vel.
Heilsufar gott almennt. Slysfarir í meira
lagi eða mesta lagi, meðal annars hinn
minnisstæði mannskaði við Faxaflóa viku
eptir nýár: um 30 manna í sjóinn á ein-
um degi. Mannflutningar af landi burt
litlirsem engir.
Af landstjórn fátt frásöguvert. Skipaður
Islendingur í landshöfðingjaembættið, Berg-
ur Thorberg amtmaður. Tveir útlendingar
vegfræðingur og fiskifræðingur, dvöldust
hjer meiri part sumars, til framfaraviðleitni
fyrir landið, eptir ráðstöfun þings og stjórn-
ar, og er vonandi að þess verði nokkur á-
vöxtur.
Rit-níó og stigamennska.
það er vandfarið með vænan grip, þar
sem er prentlist og prentfrelsi.
Prentlistin hefir verið kölluð einhver hinn
kostulegasti ávöxtur hinnar endurfæddu
heimsmenntunar, eptir miðaldamyrkrið.
Hún er og jafnframt hinn mesti frömuður
þessarar menntunar.
Prentfrelsið er fjörgjafi prentlistarinnar.
An þess er hún eins og kóngsdóttir í álög-
um. Hún hefir opt verið í álögum í ýms-
um löndum, og það til skamms tíma; er
það jafnvel enn á stöku stað. Eins og, sögðu
menn, höfuðskepnurnar, t. d. eldur og
vatn, eru mannkyninu hinar nytsömustu,
ef þeim er haldið í skorðum, eins þarf að
marka prentlistinni bás, ef hún á ekki að
verða mönnum að hinum mesta voða. f>að
þar gert og það var reynt á marga vegu
lengi vel. En smámsaman gengu menn úr
skugga um, að það var að vinna fyrir gíg.
Prentfrelsinu hjeldu engin bönd til hlítar,
eða ekki svo, að nokkru væri bættara að
öllu samtöldu. það sem er andlegs eðlis
að einhverju leyti, því halda engin líkam-
leg bönd. Og þó þau haldi, þá gera þau
ekki nema illt verra. Doði sá eða andlegur
svefn og fáfræði, er fylgir ánauð prentlist-
arinnar, er hálfu verri, hálfu skaðvænni,
heldur en óknyttir þeir eða ósiðir, er prent-
frelsinu hættir við.
Blindur er bóklaus maður; og dagblöðin
eru daglegt brauð, og verða það ávallt því
fremur, sem þjóðin menntast meir. |>ó þau
sjeu jafnvel ekkert annað en frjettabluð, þá
eru þau til ómetanlegs gagns. þau flytja
tíðindi víðsvegar að, utanlands eða innan,
fleiri markverð tíðiudi og skilvíslegar en al-
géngir gestir eða gangandi. þau gera það
í heyranda hljóði, og því dylst aldrei til
lengdar, ef þau misherma eitthvað. Og að
svo miklu leyti sem þau gefa sig við hug-
leiðingum og leiðbeiningum, þá er varla svo
lítið í það varið, að eigi sje til mikilla bóta.
þó ekki sje annað, þá örfar það menn til
umhugsunar um almennings hag og ýmis-
legt annað nytsamlegt, miklu fremur en ef
þeirra nyti ekki við.
En það er vandfarið með vænan grip,
þar sem prentfrelsið er. því er það, að
þótt prentfrelsi sje fullkomlega viðurkennt
og lögum helgað, þá er samt víðast hvar
ýmissa ráðaí leitað af löggjafarvaldsins hálfu
til þess að afstýra skemmdum af því, meðal
annars sjer í lagi að varðveita fyrir því
mannhelgi þegnanna. En þótt slík ráð
komi að nokkru haldi að vísu og sjeu ómiss-
andi, þá verður hitt þó langtum drýgra til
frambúðar, að prentfrelsið agi sig sjálft sem
allra bezt, eða að almenningsálitið agi það,
sem er hið sama. A það framfarastig í
þessari grein eru og þær þjóðir komnar,
sem lengst hafa prentfrelsisins notið.
Vjer Islendingar eru þar á gelgjuskeiði,
sem í öðrum efnum mörgum.
Allur þorri manna þykist í orði kveðnu
hafa andstyggðápersónulegum skömmumeða
níðgreinumí blöðum t. a. m. Enfyrirmörg-
um, mjög mörgum er þettaekki annað en láta-
læti. þeir hafa gaman af skömmunum undir
niðri eða í aðra röndina, og þykir þess konar
krydd kostur á blöðum eða öðrum ritum,
en ekki ókostur. Fýsir eyrun illt að heyra.
I stað þess að allt sem meiðir eða smánar
einkanlegt mannorð nokkurs manns að
minnsta kosti, ætti að metast óalandi og
óferjandi hvervetna, og þeim einum til
óvirðingar, er slíku koma á framfæri,
En jafnframt því sem skoðun manna á
slíkum hlutum er áfátt mjög að þessu leyti,
þá er og annars vegar opt og tíðum af lítið
meira viti dæmt um það, er blaðamenn og
aðrir þeir, er það hlutverk hafa öðrum frem-
ur, að skipta sjer af almennum málum,
leggja maklegan áfellisdóm á það sem mið-
ur fer í slíkum efnum fyrir valdsmönnum
einkanlega. Með þjóðum á háu mennta-
stigi þykir eigi einungis almenningi, heldur
jafnvel valdsmönnum sjálfum þesa konar
sjálfsagður hlutur,og eru sem kallað er jafn-
góðir vinir þeirra, sem ámælin flytja, fyrir
því, og taka þau til greina ‘eptir málavöxt-
um, vitandi, sem er, að hvorirtveggju þjóna
undir sömu merkjum, fyrir almennings heill,
enn þótt sinn á hverjum stað. En hjer er
það enn algengast,— þótt þar frá sjeu heið-
arlegar undantekningar —, að ménntunar-
skortur, smásálarskapur eða erfiðir skaps-
munir fyrirmuna mönnum að gera greinar-
mun á maklegum aðfinningum fyrir frammi-
stöðu þeirra í almennum málum og á per-
sónulegum meiðyrðum; og virða þá slíkt til
fulls fjandskapar. — þetta þarf líka mjög að
lagast, og lagast eflaust með tímanum,
með vaxandi þjóðmenningu.
þessar athugasemdir eiga raunar ekki
öðruvísi en nokkuð óbeinlínis undir fyrir-
sögn greinar þessarar. þeim þarf ekki að
vera ofaukið fyrir þvf. Tilefnið er nokkuð
annars kyns, og fyrirsögnin sniðin eptir því.
það bar til hjer í bænum eigi alls fyrir
löngu, að einn nafnkenndur borgari hjer
varð fyrir því, að komið var á gang um
hann sögukvitt um mjög óvirðulega með-
ferð, er hann hefði átt að vérða fyrir ný-
lega. Sem að líkindum ræður, þykir mega
ganga að því vísu, að sagan sje hreinn og
beinn uppspuni, manninum til óhróðurs.
Eigi að síður er henni haldið rækilega á
lopti, og loks snúið í ljóð, og bragurinn
birtur á prenti og útbýtt víðsvegar. Slík
óhæfa, sem þetta er, ef rjett er á litið, þá
er hitt þó hálfu verra, að höfundur eða höf-
undar bragsins hafa ekki haft drengskap til
að ganga undir ábyrgð þá, er athæfi þeirra
hlaut að hafa í för með sjer, heldur fengu
unglingspilt einn, er svo stóð á fyrir, að
ekki átti um hvítt að velkja, þótthann kæm-
ist undir manna höndur, með því að hann
var margdæmdur fyrir þjófnað,—þeir hafa
fengið þjóf þennan til þess að takast á-
byrgðina á hendur gagnvart hegningarlög-
unum.
Meðan mannvíg tíðkuðust hjer á landi,
var það órjúfanleg ragla, að lýsa jafnan víg-
inu á hendur sjer. Sá þótti maður að
minni, er eigi gerði það, og þá var vígið
morð. Af sama tagi er stigamennskan.
Bit-nið á laun, úr skúmaskoti, er sam
kynja glæpur og morð eða stigamennska.