Ísafold - 15.05.1889, Blaðsíða 1

Kemur út á miðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(I04arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin víð
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti 8.
XVI 39.
Reykjavík, miðvikudaginn 15. maí.
1889.
„Hljóð úr horni"
um álögustofna til landssjóðs.
|>etta »hljóð úr horni», sem hjer heyrist,
frá »Jöklara», er fyrir því látið berast með
þessu blaði, að það er eflaust bergmál af all-
mörgum hljóðum eldheitra kafíivina víðs veg-
ar um land ; en þau hljóð sljákka ekki, nema
þeim sje lofað að heyrast og um leið svarað
með skynsamlegum rökum. það er og sama
að segja um fleira í grein þessari, að slíkar
skoðanir eða þvílíkar munu eiga allmarga tals-
menn, þótt vanhugsaðar sjeu meira eða minna;
er því full þörf á að reyna að leiðrjetta þær.
Greinin »Jöklarans» er svo látandi:
— »það er eitt af því, sem mjer líkar bet-
ur við »ísafold» heldur en hin blöðin, hvað
hún er frjálslynd í því, að lofa öðrum skoð-
unum að komast að, en þeim, sem eru
samkvæmar ritstjórans eigin skoðunum. Nú
vona jeg, herra ritstjóri !, að þjer lofið mjer
að komast að með fáein orð móti yðar eigin
ummælum, í 10. blaðinu, um kaffið, út af því
hvað sje »hendi næst» sem álögustofn.
þjer segið, að »þó sumir kafíi- og sykur-
vinir kalli það góðgæti nauðsynjavöru, þá sje
það varla almenningsdómur». þetta er ekki
rjett sagt alstaðar, þar sem jeg þekki til um
almenningsálitið. Kaffið er nauðsynjavara.
|>ó að það verði vanbrúkað, eða um of, þá
er svo um hvern hlut; en hluturinn er sjálf-
ur eins góður og nauðsynlegur fyrir það. Og
þar sem svo stendur á, eins og t. d. hjer
vestra, að kaupstaðirnir eru optast matvöru-
lausir frá veturnóttum til vordaga, svo að
mestmegnis (og sumstaðar eingöngu), er lifað
á sjóföngum, er kaflið bráðnauðsynlegt, — að
* vitni vors lærða landlæknis Hjaltalíns sál.,
sem telur það bæta meltinguna, verja blóð-
kreppu, og margt fl. Hann sagði líka það,
að hann væri sannfærður um, að kaffidrykkj-
an ætti mestan þátt í því, að holdsveikin hjer
4 laudi hefir farið svo stórlega þverrandi síð-
an um seinustu aldamót. það er því í öllu
tilliti mjög óheppilegt, að fara að leggja 5—
10 aura á kaffið, sem þá yrði máske allt að
20 aur. dýrara hvert pund hjá kaupmönnum,
vegna tollsins, eptir brennivíninu að dæma
að undanförnu; og það kemur mest niður á
fáti 'ku sjófólki, sem eigi getur verið án þess.
Elshö fyrir það, að margur bóndi á líka bágt
meo að vera án kaffi, því ekkert er hentugra
■á heimili hans að grípa til fyrir gestrisnina,
heldur en einmitt kaffið.
Jeg veit mjer verður svarað : hvað á þá að
leggja á ? Matvaran sje þó líklega nauðsynja-
vara, fyrst jeg undanskilji bara kaffið. Jú,
að sönnu er hún það ; þó held jeg að í það
minnsta rúgið sje allt eins mikið sumstaðar
brúkað um of, eins og kaffið, því jeg er óviss
um, að betri sje fullur askur af helbláum
vatnsgraut, en lítill bolli af góðu kaffi.
En—það, sem jeg vil láta leggja á, og það
duglega, er öll álnavara og kramið, sem flutt
er hingað mestu kynstur af á hverju ári.
Leggið á ljereptin, klútana, sjölin, sirzið, silk-
ið, og allt það óteljandi glingur, sem pallarnir
hjá kaupmönnum eru fullir af á vorin, en allt
er horfið á haustin. Hvað margar krónur
yrðu það ekki, ef lagðir væru t. d. 5 aur. á
hverja ljereptsalin, sem allir vita að er hreinn
heilsuspillir að hafa næst líkamanum; það
væri miklu nær að vinna sjálfur í skyrtuna
sína úr ullinni, sem vjer seljum fyrir hálf-
virði.
Ef endilega þarf að fara að leggja á alla
okkar vitfluttu hluti, þá sje jeg hvergi hjá
ykkur minnst á dún; hann þyldi, eða þeir
sem hann eiga, þó það væri króna af pundi,
vegna þess, að það eru flestir ef ekki allir
menn af efnaðri flokknum, sem hann hafa.
Tollgæzlu ættum við sjálfsagt að draga sem
lengst að þurfa að hafa. Og jeg sje ekki að
hennar þyrfti fyrir það, þó lagður væri tollur
á kramið, öðruvísi en eins og nú er, að lög-
reglustjórar (sýslumenn) skoða vörulistana og
reikna þar út eptir tollinn, svo undanbrögð
yrðu ekki fremur á þeim hlutum, heldur en
hverjum öðrum, sem á vöruskránni eru ; enda
er jeg viss um, að þau hafa engin verið (sízt
að neinu ráði) á tolli brennivínsins.
Jöklari.
% *
*
það er, sem betur fer, ekki almenningsálit
þjóðarinnar í heild sinni, að kaffið sje nauð-
synjavara. það kann að vera álit eða trú
þorra manna í sjóplássum, að það sje bráð-
nauðsynlegt til lífsins viðurhalds, notað eins
og hver önnur fæða, en í sveitum hafa eflaust
mjög fáir svo heimskulega hjátrú. Nú lifa
hjer um bil £ hlutar þjóðarinnar á sveitabú-
skap mestmegnis, og er þá einsætt, að eigi
að miða lög fyrir allt landið við almennings-
álit, þá ber að fara eptir áliti þessara £ hluta
fremur en hins eina sjötta hluta, sem eptir
er. En toll-lög mega til að vera ein fyrir
allt landið. Enginn getur tekið í mál að tolla
að eins það kaffi, sem sveitamenn drekka, en
láta sjávarmenn hafa það tolllaust. Allir
vita, að slíkt er óvinnandi vegur. það má
til eitt yfir alla ganga í þessu efni.
En nú bættist þar á ofan, að það er eng-
an veginn sjálfsagður hlutur, að lög skuli
jafnan byggja á almenningsálitinu. |>að get-
ur verið svo óviturlegt, farið í svo öfuga átt,
að það verði sjálfsögð skylda löggjafanna, að
brjóta beinlínis bág við það. Erfitt getur
það orðið stundum fyrst í stað að minnsta
kosti; en það er eigi síður nauðsynlegt fyrir
því. Hefðu allir siðbætendur beðið eptir þvl,
að almenningsálitið væri orðið sjer fylgjandi,
mundi harla lítið hafa orðið úr umbótum
þeirra margra hverra.
það getur vel verið, að hann hafi haft
með sjer almenningsálitið í því plássi, kaup-
maðurinn, sem sendi á útbúið sitt, alræmda
útkjálka-verzlunarholu, þar sem var megnasti
matvöruskortur, þrjár tunnur af brennivíni
um hátíðirnar í vetur, í stað 20 tunna af
kornmat, sem hann var búinn að lofa þangað.
Hafi brennivínið samt sem áður runnið út
eins og vatn, þá má vel segja, að þar sje
það að almenningsáliti nauðsynjavara. En
vei þeim löggjafa og þeirri landsstjórn, sem
byggði á slíku almenningsáliti.
það er síður en svo, að kaflið sje nauð-
synjafæða fyrir þá sem lifa á sveitabúskap.
Fyrir þá getur það í hæsta lagi heitið þægi-
leg hressing. það er vit í að nota það þann-
ig, eins og hressingu, einu sinni á dag eða
svo; en að drekka það 4 eða 5 sinnum á dag
þar, sem kostur er á annari vökvun miklu
næringarmeiri og þó ódýrari, jafnvel í hvað
lágu verði sem kaffið er, það er ekkert vit í
því. það er hin skaðlegasta óspilun.
I mjólkurlausum sjóplássum er auðvitað
miklu meiri ástæða til að hafa kafíi nokkuð
um hönd. En að gjöra það að hálfu viður-
væri manna eða sem því svarar, það er líka
mesta fásinna og óspilun. Sannleikurinn er
sá, sem öllum efnafræðingum nú á tímum
ber saman um, að næringarefnið í kaffinu
sjálfu er svo örlítið, að þess gætir varla.
því er það, að það hefir aldrei verið og get-
ur aldrei orðið svo ódýrt, að það verði ekki
samt sem áður einhver hin dýrasta fæða, er
fátæklingar geta sjer til munns lagt. Að
hafa kaffi í fæðu stað er því ekki nema
heimskuleg óspilun, einnig fyrir sjávarmenn.
Ef þeir verðu helmingnum af því fje, sem
þeir eyða nú almennt í kaffi, til þess að út-
vega sjer fyrir holla og kjarngóða fæðu,
mundu þeir miklu sælli og sællegri eptir en
áður.
Auk þess sem kaffið er einkar-hentugur
álögustofn vegna þess, að það er neyðarlaust
að minnka það við sig sem því svarar, er toll-
gjaldinu nemur, og meira til, þá hefir það
líka þann kost, að það er hin algengasta
munaðarvara landsbúa. Ekki er hætt við, að
kaffidrykkja leggist niður neinstaðar fyrir
tollinn; hann verður aldrei hafður svo hár.
það er því gjald, sem kemur niður á hverju
mannsbarni á landinu, hjer um bil, ekki al-
veg jafnt að vísu —það gjöra engir tollar—,
en þó svo jafnt, að ekki er hlaupið ofan á
marga gjaldstofna aðra, er hagfeldari sjeu að
því leyti til. Hann kemur sjálfsagt nokkúð
þyngra niður á sjávarmanni en sveitamanni
almennt; en bæði eru sjávarmennirnir líka
svo margfalt færri en hinir, og svo eru líka
önnur gjöld, sem þyngra leggjast á sveita-
menn, svo allt jafnar sig.
Ef vjer eigum að hugsa til að komast hjá
kostnaðarsamri tollstjórn, verðum vjer að
hyllast til að hafa hinar tollskyldu vörur svo
fáar, sem hægt er; tolla þær sem mestmun-
ar um, en það eru þær sem almenningur
hefir eða notar í miklum mæli. Að vera að
elta með tollum mjög fágætar vörur, sem sár-
lítið dregur um toll af, eins og t. d. dún,
það getur aldrei orðið mikill búhnykkur. það
er líkt og um ákefðina með að tolla óáfenga
drykki, er sumstaðar bryddir á. það er 6—
7000 kr. virði, sem flyzttil landsins af þeim;
tollurinn yrði þá nokkur hundruð krónur.
Fáir mundu sjá eptir því, þótt útlend álna-
vara væri tolluð, og það að góðum mun. En
það er frágangssök að leggja út í það öðru-
vísi en með miklu, miklu öflugra tolleptirliti
en nú á sjer stað eða hægt er við að koma öðru
vísi en með sjerstakri tollstjórn. það var
þess vegna einkum, að uppástunga um slík-