Ísafold - 12.04.1890, Blaðsíða 2

118
fctans, dómsmálaráðherrann, úr stjórninni, |
sökum ágfreinings við Tirard, forseta
hennar. Constans var frá öndverðu talinn
mesti garpur ráðaneytisins og þess afl-
vöðvi, hefir bezt kunnað að halda þjóð-
veldisliðum saman og koma hömlum á
frekjuflokkana og skaðræðismenn þjóð-
veldisins, þar á meðal Boulanger fyrst og
fremst. Flesta grunaði þá, að ráðaneyti
Tirards mundi ekki eiga langt eptir, og
þetta rættist í miðjum mánuðinum. Frey-
cinet, hermálaráðherrann, kom saman
nýju ráðaneyti, og hjer tók Constans við
innanríkismálum. Auk hans eru 3 nýir
menn ; meðal þeirra Ribot, vitur maður
og gætinn, sem hefir tekið við utanríkis-
málum eptir Spuller. Við ráðaneytinu
nýja var vel tekið í báðum þingdeilduin.
Ansturríki og Ungverjaland. þaðan
er það nýnæmislegast að herma, að Tisza.
stjórnarforseti Ungverja, er farinn frá
stjórninni, eptir 15 ára atorkumikla og
framkvæmdarríka forustu. Honum varð
sú tilraun hans að falli, er hann vildi
koma því miðlunarsniði á útlegðarlögin, er
frelsismönnum líkaði og vinum Kossúths
gamla, þó frelsishetjan hefði tekið fjarri,
að vilja vitja átthaganna, en talað um leið
mjög hneykslanlega um Jósef keisara og
tignarrjett hans á Ungverjalandi. — Cza-
pari greifi heitir sá, sem tekið hefir við
embætti Tiszu. J>að voru líka hinir
dramblátu eðalmenn Madjara, sem lengst-
um hafa verið honum hinir óvinveittustu.
Ameríka. Fuiltrúaþingið {Washington
skyldi ráða, h vort alþjóðasýningin nýja( 1892)
skyldi haldin í New-York eða Chicago.
Chicago bar fyrir nokkru sigur úr býtum
í því máli.
f>ess voða af eldi er að geta frá Indí-
anópolis, að kviknaði í mikilli bókhlöðu,
hinni stærstu og ríkustu þar vestra ; þar
urðu 13 menn af slökkviliðinu undir ein-
um veggnum og fengu bana, en 18 lemstr-
uðust.
Látinn er í New-York Jakob John Astor,
einn af hinum mestu auðmönnum Banda-
ríkjanna, eða, sem líklegt er kallað, mest-
ur auðmaður í heimi. Menn ætla, að
hann láti eptir sig 550 miljónir króna.
Hann átti í New-York 1000 húsa.
Austur-Skaptafellssýsla og
amtaskiptingin-
Eptir Jón prófast Jónsson í Bjarnanesi.
(Nl.) J>á er þess að gæta, sem flestum mun
þykja mestu máii skipta, en það er: hvað
hentugast sje og hagkvæmast fyrir hlut-
aðeigendur. Til hvers er þessi breyting
á amtaskipuninni, ef hún er ekki til þess
að auka sjálfstjórn hjeraðanna, veita þeim
kost á að taka greiðari og fullkomnari
þátt en áður í stjórn hjeraðsmála? Til
hvers á að veita Austfirðingum sjerstakt
amtsráð, ef það er ekki til þess, að láta
þá njóta jafnrjettis við aðra landsbúa,
með því að sá landshluti, sem fjarlægst-
ur er meginbyggð landsins og skilinn frá
öðrum landshlutum af víðáttumiklum heið-
um og öræfum, hlýtur að verða út undan
að ýmsu leyti og fara á mis við margs
konar hagræði, nema því að eins, að hann
hafi sjerstaka yfirstjórn sveitamála, og
geti fengið þá menn til að fjalla um inn-
anhjeraðsmál, sem þar eru búsettir og
kunnugir landsháttum öllum.
Úr þvi að landinu er á annað borð
skipt f 4 umdæmi, ættu þau auðvitað að
vera sem jöfnust að kostur er á; en
vegna afstöðunnar og landslagsins er
ekki hægt að láta Austfirðingafjórðung
jafnast við hin umdæmin að fólksfjölda,
því að byggðin er víða strjál og sundur-
laus, og jöklar og firnindi, sandar og ör-
æfi miklu meiri á austurhelming lands-
ins heldur en á vesturhelmingnum; en því
meiri ástæða er til að láta þær sveitir, er
saman liggja á Austurlandi, og eiga mikil
og margháttuð viðskipti innbyrðis, njóta
góðs af fjórðungaskiptunum, en halda
þeim ekki undir yfirráðum fjarlægra
landshluta.
Nú hagar svo til hér austanlands, að
það er óslitin byggð og samföst að kalla
frá Fljótsdalshjeraði suður að Breiðumerk-
ursandi; aðeins stuttir fjallvegir skilja
sveitirnar (svo sem Breiðdalsheiði, Beru-
fjarðarskarð, I.ónsheiði og Almannaskarð)
Fyrir sunnan Breiðumerkursand er að-
eins ein afskekt sveit (Öræfi) suður að
Skeiðarársandi, sem skilur Austur-Skapta-
fellssýslu frá Vestur-Skaptafellssýslu, og
virðist þar vera hin eðlilegustu takmörk
milli Austurlands og Suðurlands, eptir
því sem nú hagar til viðskiptum manna
og samgöngum.
Austanvert við Skeiðarársand sækja allir
verzlun til austurhafna (Hornafjarðaróss,
Papóss og Djúpavogs), og meðan engin
verzlun var sunnan Lónsheiðar, sóttu þeir
allir til Djúpavogs.
Á hverju ári flytjast fleiri eða færri
menn vistferlum og búferlum úr Austur-
Skaptafellssýslu til Múlasýslna.
Síðan farið var að flytja út lifandi pen-
ing hjer úr Skaptafellssýslum, hafa fjár-
kaupmenn að austan farið um Austur-
Skaptafellssýslu, en að vestan (sunnan)
um Vestur-Skaptafellssýslu, og sama er
að segja um hrossakaupmenn.
J>annig lúta öll verzlunarviðskipti og
aðalsamgöngur vor Austur-Skaptfellinga
austur á bóginn, en Vestur-Skaptfellinga
miklu fremur suður á bóginn.
Að svo miklu leyti sem talað er um
sjerstaka austfirzka mállýzku, þá eru að-
alatriði hennar sameiginleg fyrir Austur-
Skaptafellssýslu og Múlasýslurnar, og
sama er að segja um sumar einkennileg-
ar landsvenjur, t. d. viðvíkjandi kaup-
gjaldi vinnuhjúa og hvenær þau hafa
vistaskipti. Alstaðar fyrir austan Skeið-
arársand er haldinn hinn forni vinnuhjúa-
skildagi (á Krossmessu, 3. d. maím.)
Hvort sá siður nær til nyrzta hluta Norð-
ur-Múlasýslu, er mér ekki fullkunnugt,
en hitt er víst, að hann nær norður til
Smjörvatnsheiðar, en aptur á móti halda
Vestur-Skaptfellingar hjúaskildagann 14.
d. maím., eins og flestir landsbúar gjöra.
Austur-Skaptafellssýsla stendur þannig
á margan hátt jafnvel í nánara sambandi
við Múlasýslurnar, heldur en við Vestur-
Skaptafellssýslu, hvað þá heldur syðri
sýslurnar, sem hún hefir alls ekkert sam-
an að sælda við, fremur en við fjarlæg-
ustu hluta landsins, nema að svo miklu
leyti sem hún er bundin við þær fyrir
öfugar landsstjórnarráðstafanir. f>að eru
lfka miklu meiri torfærur um sumartfm-
ann á leiðinni héðan suður í Vestur-
Skaptafellsýslu, heldur en austur f Múla-
sýslur, og auk þess lengri vegur fr4
mcginbyggðinni hér suður á Sfðu, heldur
en austur á Hjerað. Skeiðarársandur er
talinn þingmannaleið og hættulegur yfir-
ferðar, með tveimur voðalegum stórvötn-
um, sínu á hvora hlið, en I.ónsheiði er
hægt að fara á 2 klukkustundum, og er
hún greiðfær síðan loksins var gjört við
veginn á henni (13 árum eptir að lands-
sjóður tók að sjer fjallvegina).
En þrátt fyrir amtaskiptinguna góðu
frá 1783 hefir þó landsstjórnin líka að
nokkru leyti orðið að kannast í verkinu við
hið eðlilega samband Austur-Skaptafells-
sýslu við Múlasýslurnar, því að meðan
lögskipaðir læknar voru fáir hjer á landi,
heyrði Austur-Skaptafellssýsla undir lækn-
isumdæmi Austfjarða; aptur liggur nú
nokkur hluti Suður-Múlasýslu undir hjer-
aðslækni í Austur-Skaptafellssýslu, og hon-
um er boðið að kaupa meðul af lyfsal-
anum á Seyðisfirði. Nefnd sú, er hafði
til meðferðar menntamál alþýðu á al-
þingi 1881, ætlaðist líka til, að Austur-
Skaptafellssýsla væri í skólasambandinu
við Múlasýslurnar, en úr þeim tillögum
hefir ekkert orðið.
Hins vegar neitaði amtmaðurinn í Suð-
uramtinu að samþykkja þá ályktun sýslu-
nefndar vorrar (1883), að Austur-Skapta-
fellssýsla gengi í fjelag með Múlasýslun-
um um Eiðaskólann, er hann var stofnaður,
og er þó hverjum kunnugum manni auð-
sætt, að mun hægra er að nota þann
skóla fyrir námsveina hjeðan úr sýslu,
heldur en Hvanneyrarskólann, sem má
heita hrein frágangssök með þeirri vega-
lengd, sem þangað er, að ógleymdum
eyðisöndum og stórvötnum, og mátti
vænta þeirrar nærgætni af þáverandt
amtmanni, sem er víst ekki með öllu ó-
kunnugur hættum þeim, er slíkum vötn-
um fylgja, að hann gæti vorkennt slíka
ferð fátækum og ókunnum unglingum
austan af landshorni. Reynslan hefir nú
sýnt það, að þeir 2 piltar hjeðan úr sýslu,
er búfræðisnám hafa stundað til þessa,
hafa gengið á Eiðaskólann, en enginn
ráðizt í að sækja til hinna búnaðarskól-
anna. Og þótt Eiðaskólinn legðist niður,
sem vonandi er að ekki verði, þá væri
jafnvel nær fyrir oss að sækja Hólaskól-
ann, heldur en Hvanneyrarskólann.
Sýslunefnd vor samþykkti í einu hljóði
á fundi sínum vorið 1889, að beina þeirri
ósk til amtsráðsins fyrir sunnan, að það
hlutist til um, að Austur-Skaptafellssýsla
fengi að skiljast við Suðuramtið og sam-
einast Austuramtinu, ef þar yrði stofnað
sjerstakt amtsráð. Var sú ósk vor,
að fá að vera í fjelagi með Austfirðing-
um, svo eðlileg og sanngjörn, sem fram-
ast mátti verða, því að svo framarlega
sem ástæða var til að skilja Múlasýslurnar
frá Norðuramtinu sökum fjarlægðar þeirra
frá Akureyri, þá var miklu meiri
ástæða til að skilja Austur-Skaptafells-
sýslu frá Suðuramtinu sökum fjarlægðar
hennar frá Reykjavík, þvf að vegalengdin
hjeðan til Reykjavíkur er miklu meiri en
frá Múlasýslum til Akureyrar, hvað sem
amtmennimir kunna um það að ætla.
Síðan afdrif þessa máls á alþingi urðu