Ísafold - 30.04.1890, Side 1

Kemur út á miðvikudögum og
Jaugardögum. Verð árgangsins
(I04arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlimánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrideg) bundin i' ð
áramoí, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir i.okt. Af-
greiðslust. í AvMurstrœti 8.
XVII 35.
Reykjavík, miðvikudaginn 30. apríl
1890.
Jarls-hugmyndin.
Mergurinn i jarls-hugmyndinni, eins og
hún hefir komið fram i stjórnarskrárbar-
áttu vorri, er það, að hjer skuli vera
umboðsmaður konungs, er hafi ekki ein-
ungis á hendi hið æðsta framkvæmdar-
vald í sjerstaklegum málum landsins, allt
eða mestallt, heldur gangi einnig að
mestu í konungs stað, er kemur til hlut-
deildar hans í löggjafarvaldinu í þessum
málum, en hvorutveggja þessu valdi skuli
umboðsmaðurinn beita með ráði og á
ábyrgð aðstoðarmanna, er hann hefir sjer
við hönd og kallast ráðgjafar, — alveg
eins og konungur getur eigi beitt sínu
ríkisstjórnarvaldi öðruvísi en með aðstoð
slfkra manna.
|>að er ekki hjegómaskapur eða metn-
aður, sem komið hefir endurskoðunar-
mönnum til að lialda fram jarls-hugmynd-
inni. Nafnið sjálft eða tignin, sem þvi
ifylgir, liggur þeim í ljettu rúmi landsins
vegna. Um nafnið hefir og leikið á
tvennu í frumvörpunum, ýmist haft land-
stjóri eða jarl. J>að getur verið álitsmál,
íhvort betur fer; sitt sýnist hverjum. Jarl
•er fornt orð, stutt og laggott; það
felur í sjer ákveðna hugmynd: mann,
•sem gengur í konungs stað sem yfirráðandi
einhvers ákveðins hluta ríkisins. Orðið
landstjóri er nýgjörvingur, með óákveð-
inni merkingu. Landstjóri getur eins
verið konungurinn sjálfur eins og um-
boðsmaður hans. Á orðinu jarl er þar á
móti ekki hægt að villast. Jafnvel út-
lendingurinn Monrad biskup hefir fundið
það. að bezt ætti við gefa æðsta innlend-
um valdsmanni vorum eitthvert fornt,
alíslenzkt heiti. Honum mundi hafa fallið
jarl betur í geð en landstjóri. Á útlend-
um tungum flestum (evrópeiskum) mundi
hvorttveggja nafnið þýtt með general-
guverneur, og kæmi því þar í sama stað
niður. Danir mundu halda nafninu jarl
óbreyttu. það er þeirra tungu vel sam-
þýðanlegt, og þeir kannast jafnvel við
orðið fyrir fram. Fyrir þeim hefir það
þann kost, að það ríður ekki í bága við
neitt landsstjórnartignarnafn, er tíðkast
nú á dögum. Jafnvel á Englandi, þar
sem orðið hefir haldið sjer i málinu, er
valdsmannsþýðingin í því löngu horfin;
fyrir jafnfátæka, umkomulausa og fámenna
þjóð.
í sambandi við það, sem hjer er sagt
um það, hvert heiti skuli velja hinum
æðsta innlenda valdsmanni landsins, er
eigi óþarft að víkja orðum að kostnaðar-
grýlunni, sem andvígismenn endurskoð-
unarinnar bjuggu til einmitt út úr jarls-
eða landstjórahugmyndinni, fyrst þegar
hún var vakin upp aptur, 1885, og veifuðu
óspart framan í alþýðu, vitandi það sem
er, að þar fellur slíkt f góðan akur. f>eir
ljetu sem slik tignarstaða hlyti að hafa
svo stórkostlegan kostnað í för með sjer,
að landið risi varla undir. þeir töluðu
um 20,000 króna laun handa landsstjór-
anum eða þar um bil.
En slíkt er tómur hjegómi.
það sem kostnaðinum veldur langmest
annarsstaðar fyrir þá sem hafa viðlíka
valdsmannsdæmi eða tignarstöðu og ætl-
azt er til að jarlinn hafi hjer, það er hin
stórkostlega auðlegð og höfðingsháttur
fjölda manna, sem þeir eru yfir settir,
eða þeir þurfa að hafa samneyti við.
þar sem ef til vill fjöldi manna meðal
þegna landsstjórans hefir svo hundruðum
þúsunda skiptir í árstekjur og þeir halda
sig að því skapi ríkmannlega, þar verður
landstjórinn að hafa svo ríflegar tekjur,
að hann geti staðið þeim á sporði með
risnu og höfðingsskap. Sömuleiðis þarf
hann ef til vill opt að fagna hágöfugum
gestum frá öðrum löndum, eins og tign
þeirra er samboðið og auðlegð lands
þess, er hann er yfir settur. Hjer á landi
er nú hvorugu slíku til að dreifa. Lands-
höfðingjalaunin eru, eins og þau eru nú
nægileg til þess að geta borið ægishjálm
yfir öllum innlendum höfðingjum, og
heimsæki hann tignir gestir frá öðrum
löndum, sem örsjaldan ber við, þá er
fátækt þjóðarinnar svo heimsfræg, liggur
manni við að segja, að þeir geta eigi til
mikils ætlazt og munu ekki gjöra það.
þar við bætist, að hjer eru lítil sem eng-
in tök á því hvort sem er, að leggja
stórmikið í kostnað til viðhafnar, glaums
og gleði, er slfkum gestum eða öðrum
geti verið fagnaður að.
Hvort sem æðsti valdsmaður landsins
þvf heitir heldur stiptamtmaður, eins og
áður var, eða landshöfðingi, eins og nú
það er að eins aðalstignarnafn þar, sama eða landstjóri eða jarl, þá á það að koma
sem greifi annarsstaðar. f>að má líka
þýða það á dönsku með orðinu „statholder“,
en miður ráðlegt væri það (enda alveg
óþarft); því það orð mundi þykja heldur
veglegt fyrir oss. Statholder er nútíðar-
tignarnafn, sem margur hugsar sjer sam-
fara konunglega vegsemd, er vjer hirðum
eigi um sjálfir eða viljum öllu heldur án
'vera, og öðrum þykir of mikil viðhöfn i auðmenn, þá getur orðið þörf á og ástæða
til að auka tekjur hins æðsta valdsmanns
hjer um bil í sama stað niður, hvað
kostnað þann snertir, er embættinu þarf
að fylgja. f>að er nægilegt, sem nú er
þann kostnað borið. Jarlstignin sjálf
parf þvf alls engan kostnaðarauka að
hafa i för með sjer að svo stöddu. Hitt
er annað mál, að fari efnahagur þjóðar-
innar batnandi og hjer komi upp margir
hennar, enda mundi henni fá að likind-
um falla það bæði ljúft og ljett. En slíkt
liggur eigi við borð að svo stöddu.
Annar aðalþátturinn í jarls-hugmynd-
inni, og það hinn mikilsverðari, eru ráð-
gjafarnir, sem hann á að hafa sjer við
hlið, með ábyrgð fyrir alþingi á öllum
sínum (eða jarlsins) stjórnarstörfum. það
er nú aðalkjarninn í stjórnarskrárendur-
skoðuninni. það er aðalbreytingin, er
menn vilja hafa fram frá því sem nú er,
aetta, að þing og þjóð eigi við samlenda
menn um framkvæmd þess, sem gjöra
skal af landsvaldsins hálfu þjóðinni til
hagsmuna, beinlínis og óbeinlínis, og það
menn, er hafi fulla ábyrgð þess fyrir
Dinginu, hvernig þeir fara með vald sitt,
og sjeu þar að auki í samráði og sam-
vinnu við þingið um, hversu haga skuli
almennum grundvallarreglum þeim og
boðorðum, er þeim ber að stjórna éptir
og framkvæma, en það eru lögin. þetta
atriði og þau atriði önnur í stjórnarskrár-
frumvörpunum, er við það standa í nánu
sambandi, það er mergurinn málsins
fyrir endurskoðunarmönnum. Við þann
keip hafa þeir lika setið fastir alla tíð,
síðan almennilegt skrið kom á endur-
skoðunarviðleitnina (1885). Önnur atriði
i;ggja þeim í ljettara rúmi, og því hafa
komið fram ýmsar tilbreytingar hvað þau
snertir. Stefnuleysi eða staðfestuleysi er
3ví ekki hægt að bregða þeim um fyrir
jað.
J>að mun þá hafa mikla kosti, þetta
ráðgjafa-stjórnarfyrirkomulag, samlent og
með þingsábyrgð o. s. frv. ?
Svo er víst.
Litum á dæmi annara þjóða.
Hvað ætli komi til, að þær hafa allar,
sem nokkra verulega menntun hafa og
þess hafa fengið ráðið, tekið upp einmitt
það stjórnarsnið og ekki annað, eptir
hundrað ára (og lengri) umhugsun og
eptirleit eptir þvi, hvað hagfeldast mundi
vera í þvi efni ?
Allar þjóðir hjer i álfu hafa tekið upp
þetta stjórnarsnið, nema þær, er þess hefir
verið varnað með valdi, svo sem Rússar,
Tyrkir, írar. Flestallar siðaðar þjóðir í
hinum nýja heimi, Ameríku og Ástralíu,
hafa það, hvort sem þær eru algjörlega
sjálfum sjer ráðandi eða eigi. Allar ný-
lendur Breta í þessum álfum hafa það,
að vjer ætlum, smáar og stórar, og sömu-
leiðis þau lönd þeirra í öðrum álfum, er
hafa norðurálfumenntun.
J>að má heita algild regla nú orðið, að
hafi eitthvert land löggjafarþing út af
fyrir sig, þá hefir það einnig landsstjófa
út af fyrir sig og ráðgjafa honum Við
hlið. Öðruvlsi er sjálfsforráðið hvorki
heilt nje hálft ; það er ómynd kák.
Margur hyggur aðalskilyrðið fyrir s*«