Ísafold - 18.06.1890, Blaðsíða 2

194
Málið á leikritinu er fornlegt, sjálfsagt
ekki eins fornlegt og Helgi magri talaði það,
en nógu fornlegt til þess, að það fær aldrei
líf hjá þeim, sem leika þetta »drama«, af því
að það er svo ólíkt daglegu máli þeirra
sjálfra. Hjá leikendunum verður þetta mál
bara eins og fornsögu-upplestur. En þrátt
fyrir þessa forneskju á málinu koma sum-
staðar fyrir mál-vitleysur,slæm orð.eða hreinar
og beinar dönskuslettur: dólg-mella (12) ;
fjárráð (= fjármennska) (41); særir éyru þín
(43); skenkja (= gefa) (45) ; Auðunn mun
verða minn (46); tæpt spil (47) ; hrinda
sleninu (50) ; eptirto/smenn (52) ; smakkast
(55); rauður víkingur (57); deyða menn (62);
Stólpagripur (um sverð) (72); að dala ( = fara
aptur) (83) o. s. frv.
Jeg skal enn fremur taka fram ýmiskonar
ósamkvæmni og ýmsa hroðvirknis- eða
smekkleysis-galla.
Knör Helga magra er orðinn dreki (bls.
38). Sjálfsagt veit höf. mikið vel, að mikill
munur var á dreka og kneri. Helgi lofar
konu sinni að segja skilið við þór (20), og
skömmu síðar helgar hann sjer landið »í
nafni guðs föður, sonar og heilags anda« (27),
en rjett á eptir vill hann fyrst drekka minni
»goðanna«, (29) og á næstu bls. segir hann,
að »goðin« hafi leitt sig til lands þessa en
svo í kvæðinu nokkru á eptir (36—37) eru
bara Kristur og guð nefndir en engin goð.
þessar mótsagnir eru allt of hraparlega
hlægilegar til þess að þær verði lagðar í
munn slíkum manni, sem Helgi magri var
og höf. auðsjáanlega ætlast til að hann sje.
Auðvitað skoðar höf. sjálfsagt, eins og Land-
náma tekur fram, Helga magra hálfheiðinn
og hálfkristinn, en vjer höfum víða í forn-
sögunum lýsing á slíkum mönnum. Fyrst
og fremst var það ekki vani fornmanna yfir
höfuð, að taka sjer í munn nöfn goðanna
eða Krists nærri því í öðru hverju orði, eins
og höf. lætur Helga magra gjöra. En þar
næst var samblendingurinn á kristindómi og
1 1 ' * 1 'X £-- -..........1-T-- i
lltUUlUUULUl Ujil ÍUL IU1J.UUUU1U XVI^XLIH ±
því, að þeir væru við hvern einstakan atburð
að hringsnúast eins og höfuðsóttargemlingur
og líta sitt augnablikið til hvorrar hliðar,
Krists eða J>órs, heldur í því, að þeir skiptu
tilverunni í tvö ríki, milli Ivrists og þórs:
Kristur rjeð fyrir ársæld og friði, en |>ór fyrir
vígaferlum og stórræðum. A bak við liggur
fornmönnum alveg óafvitandi, reglulegur
»dualismus«. Kristur er góði guðinn, sem
þeim er vel við, en J>ór er illi guðinn, sem
þeir eru hræddir við, en sem þeir í raun og
veru hirða Iítið um fyr en til stórræðanna
kemur. — A bls. 75 segir Gautur um sverðið
Ljóma, að þegar honum sje brugðið, megi
ekki slíðra hann, nema blóð hafi áður á
komið. A næstu bls. bregður Auðun svo
Ljóma, en ekkert verður um nein vígaferli.
Höf. virðist hafa gleymt því, sem stendur á
næstu bls. á undan. — A bls. 91. segir J>ór-
unn : »Eg steig á knörinn og sá að hann
stefndi norður i hin ógnandi höf. |>að var
kvöld eitt og stóð jeg við siglu, en Helgi við
stýri. Jeg horfði sem í leiðslu á hús tvö á
ströndinni milli tveggja hamra; á öðru hjekk
blæja á stöng og blakti fyrir vindinum; (ætli
það hafi verið svo mikið um flöggin á smá-
húsunum á þeim tímum?); þá gekk fóstra
,mín að mjer til skilnaðar og minntist við
mig og grjet mjög, en jeg — jeg fjell og lá
,lengi í óviti«. fessi saga öll er lítt skiljanleg.
Hvaðan kom fóstran og hvað varð af henni?
Ekki gat hún komið úr húsinu með flagginu,
því skipið var á harða sigiinu norður í höf,
og ekki gat hún heldur verið á skipinu, því
ekki kom hún út til Tslands, nema hana hafi
tekið út, eins og berserkina. I 1. sýningu í
3. þætti er Helgi einn á leiksviðinu fyrst,
svo kemur Hrólfur sonur hans og talast þeir
feðgar við um hríð, en svo fer Helgi allt í
einu að tala við Auðun, sem hvergi sjest að
hafi komið inn á leiksviðið. Hvaðan kemur
Auðun ? Kemur hanu upp um gólfið eða
dettur hann niður úr rjáfrinu? — Bls. 23—
24 skýrir Helga frá draum sínum ; hún sjer
stóreflis her, og við hana er sagt : »þar sjer
þú, Helga, kyn þitt, og er nú þúsund«. En
rjett á eptir ræður Auðun drauminn svo, að
þetta þúsund tákni tíma en ekki menn. Ollu
gagnstæðari orðunum sjálfum gat skýringin
ekki orðið. Yitanlega lætur höf. akýringuna
verða þessa einungis vegna þúsund ára hátíðar
Eyfirðinga; en var það nú heppilegt eða
skáldlega rjett, að láta vesalings Auðun rotinn
sleppa allri heilbrigðri skynsemi fyrir þá sök?
Auðunn rotinn, elskhugi Helgu, horfir á hana
og segir : »Fögur er Helga«! (23) ; því Ijet
höf. hann ekki velta vöngum um leið ? það
hefði átt svo vel við orðin. þórunn hyrna
segir: »Patríkur helgi! Fagur er fjörður sjá«
(26). Ambáttirnar heygja knje og hrína (33).
Gnúpa-Bárður segir (62): »Kyrrir knapar
mínir og klæja mig nú lófar!« Teitur trje-
fótur hefur þessa ofboð viðhafnarlausu kveðju
(85): xHeilar meyjar og manns konur !« |>ó
taka bónorðin og trúlofanirnar í 2. sýningu í
4. þætti flestu fram í leikritinu; þar er allt
samtalið ýmist hversdagslega fátæklegt eða
hjákátlega sett á skrúfur, og svo er allt fyrir-
komulagið á leiksviðirju þá (t. d. þegar
hjónaefnin öll raða sjer þvert yfir leiksviðið
beint á móti áhorfendunum) einhvern veginn
furðulega vandræðalegt, svo jeg ekki hafi
verri orð.
Jeg ímynda mjer nú, að mönnum finnist,
að þessi upptalning sje orðin nógu löng, og
að gallarnir í hinum einstöku atriðum, senr
bent er á hjer að framan, sjeu hvorki fáir
nje sjerlega þýðingarlitlir; en allt utn það
gœti leikritið verið allgott og skáldi samboð-
ið, ef efnið sjálft eða meðferð efnisins feldi
í sjer verulega góðan skáldskap.
En svo er ekki.
Gallarnir á heildinní í «Helga magra» eru
langtum meiri, langtum stórkostlegri, heldur
en öll lýtin í einstökum atriðum saman lögð.
Höf. hefur auðsjáanlega gengið að starfi
3Ínu tneð þeim ásetningi, að sýna flest hin
helztu atriði úr lífi fornmanna, og þó einkum
þau, sem einkeunilegust væru og ásjálegust
á leiksviði. þessvegna hefur hann hrúgað
saman í eitt «drama» sævolki og landtöku
landnámsmanns, öldrykkju með ryskingi og
berserkjadrápi, hólmgöngu, austmannakomu,
bónorðuin, festaröli og kvæðisflutningi.
En honum hefir ekki tekizt að gera alla
þessa einstöku viðburði að einni heild eða
draga þá upp á «dramatizkan» þráð, ef eg
mætti svo að orði kornast. Gangurinn í
leikritinu er enginn, og það er eins og engin
sjerstök hugsun hafi vakað fyrir höf., þegar
hann bjó þetta «drama» til, engin hugmynd,
sem hann ætlaði sjer að skýra eða lýsa með
umræðunum í leikritinu og rás viðburðanna
þar; eiginlega verður ekki annað sjeð en að
höf. hafi ekki haft nokkurn skapaðan hlut á
hjarta, eða nokkuð, sem hann þyrfti að segja,
þó hann settist niður og semdi leik í fjórum
þáttum. f>ess vegna verða líka allir þessir
viðburðir alveg suudurlaus og sundurleit
sögu-«tableau», en ekkert sögu-drama.
Að því er persónulýsingar snertir, skal eg
aðeins benda á Helga magra sjálfan. Eg hef
áður drepið á þennan snúning hjá honum
milli kristindóms og heiðindóms, þegar hann
var að taka land. þegar eg fyrst las þetta
leikrit og kom að þessari trúaróvissu hjá
Helga, hjelt jeg að leikritið ætti að sýna
stríðið hjá Helga milli kristindóms og heið-
indóms, ætti að sýna baráttuna milli hins
gamla og hins nýja í göfugn höfðingjasál og
áhrif þeirrar baráttu á þá, sem honum voru
nákomnir og viðburðina í lífi hans sjálfs.
Ett þetta stríð deyr útaf og verður að engu
þegar minnst vonum varir, án þess að
minnsta ástæða sje gefin fyrir því í leikrit-
inu, og án þess að þetta stríð hafi nokkur á-
hrif á líf sjálfs haus eða viðburðina í leik-
ritinu. J>ar næst skyldi maður ætla, að til-
gangur höf. væri að sýna Helga magra sem
ríkan og göfugan héraðshöfðingja. En hafi
svo verið, þá hefir það alveg mistekizt,
Helgi hefur öldrykkju hjá sjer eptir vorþing.
|>ar verða ryskingar miklar, og þegar allt er í
uppnánti og rimman stendur sem hæst, þá
flýr Helgi í burtu, en lætur fylgdarmönnum
sínum það eptir, að stilla til friðar. Tveir
menn, Olafur bekkur og f>ormóður rammi,
sem Helgi hefir báðum gefið land, biðja Helga
að dæma landaþrætumál milli sín. En hvað
gerir Helgi? Hann leggur engan dóm á mál-
tð, þorir það auðsjáanlega ekki af ótta fyrir
illindum, en segist bara ætla að koma síðar
til þeirra. |>essi atriði, er nú voru nefnd, eru
hin einu, sem leikurinn skýrir frá viðvíkj-
andi hjeraðsstjórn Helga, og í þeim sýnir
hann sannarlega ofboðlítinn höfðingsskap.
Yfir höfuð má segja, að höf. hafi lítt tekizt
að gera persónur sínar ljósar og skýrar; þær
stauda flestar fyrir hugskotssjónum manns í
nokkurskonar þoku, þegar maður leggur leik-
ritið aptur, og það liggur við, að maður gæti
haft nafna og hausa víxl á harla mörgum
þeirra, án þess að leikurinn breytist minnstu
ögn við það. Auk þess hefur höf. hrúgað
saman sæg af persónum, sem enga þýðingu
hafa fyrir leikinn. í því efni eru berserk-
irnir ljóst dæmi. Stórsjór tekur þá út í 1.
þætti, og seinna frjettir maður, að þeim hafi
verið bjargað af jaka. En allt þeirra hlut-
verk í leiknum er, að koma einu sinni inn á
leiksviðið og grenja hátt. Svo er þeim
hrundið út og þeir drepnir. Dætrum Helga
magra — að Helgu einni undantekinni —
kynnist maður ekki fyr en í seinasta þætti,
og biðlanna heyrir maður ekki getið og sjer
þá ekki fyr en í síðasta þætti. J>að er eins
og höf. hafi þótt sjálfsagt, að leikurinn gæti
ekki endað sómasamlega, nema að dætur
Helga væru fyrst giptar eða fastnaðar, án
þess >að leikurinn sjálfur gefi nokkurt tilefni
til þess. J>egar lesið er ofan í kjölinn, þá
eru í raun rjetti flestar dramatiskar reglur
einskis virtar í þessu leikriti.
Nú skyldu rnenn ætla, að þrátt fyrir alla
stórgalla leikritsins væru samræðurnar þó
fjörugar og skemmtilegar, því það hefir
Matthías áður sýnt, að honum getur tekizt
að mörgu leyti að gera þær, t. d. í «Útilegu-
mönnunum». Én því er nú ver, að samræð-
urnar eru ekki betri en annað í þessu leik-
riti. Khiryrtar skammir milli tveggja þræla
er eina fyndnin í leiknum, og samræðurnar
eru svo ljelegar og andlausar, að mestu furðu