Ísafold - 24.12.1890, Blaðsíða 2

410
slaka til fyrir nokkru embættisvaldi,—hálfu
meiri samt, ef landi þeirra á í hlut
en ella. »það mun því eigi vera að rauna-
lausu, er stjórnin hingað til hefir haft þá
reglu, að skipa stiptamtmanDsembættið á Is-
landi þar til hæfum dönskum embættis-
manni«.
Hann getur þess, sem kunnugt er, að fyrir-
rennari hans, Lorenz Krieger, hafi lagt það
til og fylgt því fast fram, að skipuð væri ein
innlend yfirstjórn, þriggja manna, en amt-
mannaembættin lögð niður. Hitt mun mið-
ur kunnugt, að það var einmitt Bardenfleth,
sem spillti því, að það ráð væri þá upp tekið,
að því er heyra má á frásögn hans, og er
eigi síður fróðlegt að heyra ástæður hans fyr-
ir því, að hann snerist þannig í það mál.
Hann segir fortakslaust, að sú tilhögun
mundi raunar hafa náð tilgangi sínum, þeim,
að fá samkynja stjórn og einingu í allar fyr-
irætlanir um framfarir landsins, og að ásig-
komulag laDdsins mundi naumast hafa vald-
ið ókleyfum tálmunum í því efni—með öðr.
um orðum: ekki ókleyft að vera amtmanna-
laus!—; en að sinni hyggju hafi samt þessi
uppástunga verið ótímabær. Astæðurnar, sem
hann ber fyrir sig, eru þær tvær: að íslend-
ingum mundi hafa þótt sjer mikil læging gjör
að afnema tvö hin æðstu valdsmannsembætti
á landinu, er vant hafði verið að skipa inn-
lendum mönnum, og setja í staðinn ekki nema
tvö undirtyllu-stjórnarráðsembætti; og að slík
stjórn hefði getað orðið hættuleg stoð fyrir
sjerveldislegan sjálfsforræðishug lands-
búa, er hafi magnazt stórum hin síðari ár-
in fyrir tilstuðlun íslendinga í Kaupmanna-
höfn, hjer um bil samhliða undirróðri Sljes-
víkur-Holtseta(l). Raunar megi svara því
svo, að Dönum megi á sama standa um
slíka sjerveldisstefnu á íslandi, með því íslandi
Bje ekki sú eign, er Danakonungur hafi mikla
hagsmuni af, og segir hann það satt að vera,
en að það sje íslandi sjálfu fyrir beztu, að
það sje sem náteDgdast Danmörku, eins og
verið hefir, m. m. af líku tagi, sem löngum
hefir ómað í eyru vor og er heldur kreddu-
kynjað.
Hvernig stöndum vjer ?
i.
það er ekki hægt að svara þessari spurn-
ingu í fáum orðum, svo í nokkru lagi sje,
enda er ekki áformið að tæma jafn-víð-
tækt efni eins og ástand þjóðar vorrar er, út
í yztu æsar, heldur að eins að drepa á fá-
ein atriði í högum vorum yfir höfuð.
Að bera saman þjóð vora, hvað framfarir
snertir, við aðrar siðaðar þjóðir, er þó ekki
gjörandi, bæði af því, að vjer stöndum svo
mjög á baki annara þjóða, og enn fremur af
því, að þjóðlíf vort er svo ólíkt þjóðlífi þeirra.
Látum oss þá nægja að líta á ástand vort
eins og það var á fyrri hluta þessarar aldar
og bera það saman við ástandið eins og það
er nú.
f>ví verður ekki neitað, að oss hefir f mörgu
farið fram á þessari öld, enda væri undar-
legt, ef framsókn hins menntaða heims hefði
engin áhrif haft á þjóðlíf vort.
Seint á öldinni sem leið var þjóð vor svo
aum, voluð og örmagna af harðæri, eldgos-
um og verzlunareinokun, að stjórninDÍ kom
einu sinni f hug að flytja alla íslendinga
suður á Jótland til að yrkja heiðarnar þar.
Hverjum mundi detta slíkt í hug nú á dög-
um? Verzlunin, sem lá eins og martröð á
oss síðustu tvær aldir, var loks gefin laus að
fullu og öllu fyrir allar þjóðir um miðja þessa
öld og hefir það haft meira en lítil áhrif.
Að sönnu eru kaupstaðarskuldir allmiklar;
en slíkt er ekki verzlunarfrelsinu að kenna,
heldur því, að eyðsla almennings hefir auk-
izt mjög á hinum síðari árum. Mundi naum-
ast nokkur vera sá, er þættist geta lifað því
eymdarlífi, er hefir hlotið að vera hjer um
aldamótin, þegar eitt eða tvö verzlunar-
skip komu til landsins á ári, og fiskiafli mis-
jafn, eins og enn á 3jer stað.
Ilýsing á fjenaði var fyrrum víða lítil og
ljeleg eða jafnvel engin, en nú mun fjenað-
ur víðast hirtur á landinu, að undanteknum
stöku sjávarjörðum; og þó heyásetning kunni
enn að vera nokkuð djörf, eru þó margir
farnir að vakna til meðvitundar um, að það
sje bæði skaði og skömm, að missa skepnur
sínar úr hor. Girðingar kring um tún hafa
aukizt; því fleiri og fleiri sjá, hvílík tímatöf
það er, að mega ekki líta augunum af tún-
inu fyrir fjenaðinum, og sá óskammfeilnis-
óvani er að leggjast niður, að ferðamenn leggi
veg yfir túnið, hvar sem að því er komið,
eins og víða hefir tíðkazt áður og túnin bera
enn sorglegar menjar eptir. Ef vjer hefðum
skýrslur um heyaflann alla þessa öld, þ. e.
skýrslur, sem nokkuð væri að marka, og
landstjórnin gerði sjer far um að væri rjett-
ar,—þá mundum vjer sjá, að grasræktinni
hefir farið mikið fram, einkanlega þó á hin-
um síðasta mannsaldri. Einkum hefir þó
verið unnið að vatnsveitingum og þúfnasljett-
un, sem mestmegnis hefir verið gjörð án
plógs, en færri hafa tekið mela og móa til
yrkingar, nema í stöku stað við sjóinn. það
er ekki svo að skilja, að ekki sje nóg ógjört
enn; nei, þvert á móti. jþað er nóg að gera
fyrir grasræktina í margar aldir.
Húsagerð hefir tekið miklum bótum ;
timburhús eru reist á ekki allfáum stöðum,
og torfbæirnir hafa tekið talsverðum endur-
bótum, og jafnframt hefir hreinlæti og þrifn-
aður aukizt. í stað hinnar óhóflegu torfristu,
sem gjörir stórar grasspildur að melum, fenj-
um eða moldarflögum, hafa allmargir bænd-
ur tekið að réisa hlöður fyrir hey sín. J>ó
eru þeir því miður of margir enn, sem fara
eins og »logi yfir akur« með torfljáinn í hend-
inni, og rista landi sínu auðn.
Kálgarðarækt hefir aukizt mjög, einkum á
Suðurlandi, og mun óhætt mega fullyrða, að
í sumum sveitum Arnessýslu og Rangárvalla
lifi fólk af því allt til þriðjunga; en kuldans
vegna hefir kálgarða- og kartöflurækt ekki
fest góðar rætur á Norðurlandi almeDnt.
Aptur á móti er tóvinna meiri og betri norð-
anlands og austan, heldur en sunnan og vest-
an. A sumum heimilum norðanlands er tó-
vinnan svo vönduð, að vaðmálin standa eigi
á baki útlendu klæði, en eru þó margfalt
haldbetri, og gætu Sunnlendingar lært all-
mikið af Norðlendingum hvað það snertir.
Svo er einnig að sjá, sem ullarverkun sje betri
á Norðurlandi, heldur en annarsstaðar, því
norðlenzk ull er að jafnaði í hærra verði er-
lendis en annarsstaðar af landinn. f>ó er
engan veginn þar með sagt, að Norðlending-
ar geti engum framförum tekið í því efni.
Hvað mun þá vera í öðrum sveitum lands-
ins? f>að getur ekki góðri lukku stýrt, að
blanda ullina fætlingum, þvo hana úr
saltvatni, blanda hana skeljasandi o. s. frv.;
og það er engin furða, þótt ull sú, sem lögð-
er í pöntunarfjelögin, Beljist með hærra verði
erlendis en ull kaupmanna, því hún mun
vera almennt betur vönduð. En komist
menn að raun um, að góð vara sje útgengi-
legri en slæm í pöntunarfjelögunum, hví skyldi
ekki hið sama eiga sjér stað við aðra við-
skiptamenn? Sjerhverjum manni, sem lítur
nokkuð lengra fram en til næsta dags, hlýtur
að vera það ljóst, að hreinskilni og ráðvendni
í viðskiptum verður happadrýgst til fram-
búðar, en stundarhagnaður sá, sem fæst fyrir
svik og óráðvendni, hefir ætíð sína hegningu
í för með sjer.
Saltfisksverkunin hefir tekið allmiklum fram-
förum; einkum hefir vestfirzkur fiskur fengið-
gott orð á sig, og á sfðari árum hefir fisk-
verkun tekið töluverðum bótum við Faxaflóa,
en þó engan veginn eins miklum og æskilegt
væri og nauðsyn krefur vegna samkeppni
annara fiskiveiðaþjóða.
I notkun alls konar áburðar bæði af sjó
og landi er oss rnjög ábótavant, og er það
eðlilegt; því bæði vantar almenning þekkingu
í þeim efnum, og gamall ávani aptrar mörg-
um að taka upp nýjar endurbætur. Óvani
sá, sem tíðkazt hefir frá því landið var byggt,
að höggva upp skóga vora hlífðarlaust, hefir
mikið lagzt niður, og er það einkum að þakka
ensku ljáunum. Aptur á móti tíðkast lyng-
rif og melrif á sumum stöðum til óbætan-
legs skaða fyrir jörðina, og er ljótt að sjá,
hve blindir margir eru í þeim efnum.
Af nýjum verkfærum, sem vjer höfum feng-
ið til að flýta fyrir verkum, má einkum
nefna hina ensku ljái, sem hafa flýtt ómet-
anlega fyrir slættinum, sjerstaklega hjá þeim,
sem ekki eru svo laghentir, að geta búið aðra
ljái í hendur sjer. J>að er ekki nema manns-
aldur síðan að hjer voru höfð sumstaðar
ljebönd í stað orfhólkanna, og má nærri
geta, hvílíkt basl hefir verið að eiga við þau.
Stálskóflur og kvíslar eru farnar að tíðkast
við skurðagröpt og garðahleðslur, og gjörir
það bæði að flýta fyrir og ljetta vinnuna að
góðum mun.
Saumavjelar eru komnar á annaðhvort
heimili, örfáar prjónavjelar hafa flutzt hingað,
og ein útgerð af kembivjelum, sem notuð er
allmikið í þingeyjarsýslu.
En aumlegt er það, að engan eigum vjer,
vagninn, sem hesti verði beitt fyrir svo telj-
andi sje. Varla getum vjer þó talið oss í
flokki menningarþjóðar mannkynsins, meðan,
vjer eigum ekki fáeina vagna. —g.
Hátt fargjald—farbann.
Danska gufuskipafjelagið og Slimon hafa
nú í mörg ár flutt menn frá ýmsum höfnum
á Islandi til Skotlands (Leith eða Granton)
fyrir neðangreint fargjald :
Börn frá 2 til tólf ára fyrir 9 kr. til 13.50.
Alla yfir 12 ára (o: fullorðna) 18 kr.—27.00
og hafa fullorðnir haft leyfi til að hafa.
borgunarlaust meðferðis 100 pd. og börnin
50 pund, auk sængurfatnaðar, en flestir hafa
haft miklu meir meðferðis en þeim var heim-
ilt eptir farbrjefunum. Og að auki hafa ver-
ið gefin út ströng verndunarlög (14. jan. 1876)
til að tryggja þessum ferðamönnum ýmsa
hagsmuni.
Hvaða ferðamenn, eru nú þetta?
það eru ferðamenn sem eru á leið til ann-
arar heimsálfu, Ameríku.