Ísafold - 20.05.1891, Blaðsíða 2

158
orðið að tilætluðum notum, og að ekki njóti
styrksins aðrir skólar en þeir, er fullnægja
þeim skilyrðum, er sett verða fyrir styrk-
veitingunni.
Jeg veit, að það verður erfiðast, að fá full-
tryggilegt eptírlit með skólunum, og áreið-
anlega rjettar skýrslur um þá, því að það eru
þau dauðans vandræði að fá ófalakar skýrsl-
ur um nokkurn skapaðan hlut, og er það
eitt meðal annars sorglegur vottur um
menntunarleysi og siðferðislegan aumingja-
skap þjóðarinnar.
Jeg enda svo línur þessar með þeirri ósk
til þingsins, að það taki alþýðumenntamálið
til alvarlegrar íhugunar í sumar, og beini
því í þá stefnu, að bót verði ráðin á mennt-
unarskorti alþýðunnar, og þótt það hljóti
að kosta landssjóð talsverð útgjöld, ætti ekki
að horfa í það, þvi að fáfræði og menning-
arleysi er sá þyngsti skattur, sem á oss
hvílir.
£ 91. Arnór Árnason.
Öfugur sögulestur.
ii.
(Síðari kaflinn).
þekking íslenzku prestanna á 17. öldinni,
þó að hún kunni að hafa verið að mörgu
leyti takmörkuð og þröng og væri ekki búin
að hrista af sjer vanþekking og hjátrú und-
anfarinna alda, var í rauninni þeirrar aldar
klerkum til miklu meiri sóma en þekking
klerkanna, sem nú eru uppi á Islandi, er nú-
tíðarkirkjunni íslenzku. Að minnsta kosti
er jeg sannfærður um það, að hefðu þessir
17. aldar menn verið uppi nú á dögum,
mundu þeir ekki hafa vílað fyrir sjer, að
koma upp einu ofurlitlu kirkjuiegu tímariti.
En það er þessari 19. aldar þekking og gáf-
úm ofvaxið.
þá kemur nú samanburðurinn á drykkju-
skap klerkanna á 17. öldinni og prestslegu
#fylliríi« nú á dögum. Allur þessi saman-
burður er svo barnalegur, sem mest má
verða; engum hefði getað komið hann til
hugar nema þeim, sem ekkert kann að
hugsa og alla sögu þýðir öfugt. En berum
saman 17. öld Islands við 17. öld annara
landa; það er vit í því. Vjer munum þá
komast að raun um, að drykkjuskapur
presta var þá engu meiri á Islandi en ann-
arsstaðar í löndum siðabótarinnar; meira
og minna þess háttar átti sjer því miður hver-
vetna stað. það var arfur frá siðleysi ka-
þólskunnar. En svo líða 'fram stundir.
Smátt og smátt losar prestastjett lútersku
og reformeruðu landanna sig algjörlega við
þessa afmán. ' En á Islandi halda margir
prestar við flöskuna og pelann þann dag
í dag. jpegar íslenzki klerklýðurinn á síð-
ustu áratugum 19. aldarinnar er borinn
saman við samtíðar-stjettarbræður sína í
öðrum löndum með tilliti til drykkjuskap-
arins, verður árangurinn af þeim saman-
anburði þessi: Drykkjuskaparhneykslið með-
al presta prótestantisku kirkjunnar Lifir nú
hvergi nema d íslandi.
Eitt má jeg til með að minnast á, af
því það kemur fyrir hvað eptir annað,
þegar íslenzku prestarnir eru að afsaka
drykkjuskaparhneykslið. þeir taka ekki
svo penna til að skrifa eina varnargrein í
þessa átt, að þeir hafi ekki þá afsökun uppi
hver í kapp við annan: Við íslenzku
prestarnir drekkum ekki meira en aðrir
embættismenn landsins ! A þessu hálmstrái
ætlar nú einnig þessi andmálsmaður
minn að bjarga æru sinni og bræðra sinna.
Með þessa afsökun gæti engum lifandi
manni dottið í hug að koma, nema íslenzk-
um presti. Hún sýnir ljósar en nokkuð
annað, hve gjörsamlega fyrirmyndar-hug-
myndin hefir glatazt úr huga þeirra presta,
sem þannig mæla. þeir verða óðir og upp-
vægir, ef ætlazt er til þeir lifi einhverja
ögn fegurra og fullkomnara lífi en allur
þorri raanna. þeim finnst stórlega gert á
hluta sinn, ef sri krafa er gjörð til þeirra,
að þeir sjeu ofurlítið á undan fjöldanum,
hvað almennt velsæmi snertir. Með því
kveða þeir upp harðari dóm um sjálfa sig
en jeg að minnsta nokkurn tíma hef dirfzt
að gjöra.
Um samanburðinn á trúarlífinu nú og þá
skal jeg vera fáorður. það vill svo vel til,
að bókmenntirnar lýsa því með ótvíræðum
orðum. Og það vill einnig svo vel til, að
sá sannleikur er nú orðinn almennt viður-
urkenndur, að hið umrædda tírnabil sje hið
trúarheitasta tímabil í sögu þjóðar vorrar.
Jeg þarf ekki annað en vitna til formála dr.
Gríms Thomsens fyrir Sálmum og kvæðnm
Hallgríms Pjeturssonar.
það er sannarlega ekki að þakka kenning
hinnar núlifandi kynslóðar íslenzkra klerka
nje hinum næstu fyrirrennurum hennar, að
trúin á galdra og drauga og yfir höfuð öll
hjátrú hefir minnkað í landinu. það hefir
engiun íslenzkur klerkur prjedikað eins
djarfmannlega og skorinort gegn öllu þess
háttar, eins og meistari Jón Vídalín. það er
honum og þeim áhrifum, sem út frá hon-
um hafa gengið, meira að þakka en nokkr-
um öðrum frá kirkjunnar hálfu; svo jeg á
bágt með að sjá, hvernig þessi nafnlausi
klerkur fer að taka sjer og sínum málstað
það til inntektar.
Jeg á enn eptir að minnast lítið eitt á
brjef Gísla biskups Oddssonar til verald-
legra valdsmanna á Islandi og lýsing hans
á lífinu snemma á 17. öldinni. það er satt:
hún er fremur ljót, þessi lýsing, og þar að
auki er hún sjálfsagt mjög sönn. En alveg
jafnljóta' og um leið jafnsanna lýsing á líf-
inu nú væri ekki svo mjög mikill vandi að
koma með.
En biskupsbrjef þetta lýsir fleiru en ljót-
leik lífernisins. það lýsir djörfum og vand-
lætingasömum manni, sem þá situr á bisk-
upsatóli og sem gagntekinn er af þeirra
meðvitund, að gegn öllu þessu sje það skylda
hans og kirkjunnar að vitna. Kirkjan ber
höfuðið hátt, eins og hún á að gjöra sem
hin frjálsa þjónustukvinna drottins í því
landi, þar sem biskupinn stílar önnur eins
orð til hinna æðstu valdsmanna. Brjef
Gísla biskups sannar því ekkert annað en
það, að á 17. öldinni hafi setið kjarkmeiri,
skylduræknari, vandlætingasamari biskup að
völdum en á 19. öldinni. Með öðr-
um: sannar nákvæmlega hið gagnstæða við
það, sem greinarhöfundurinn ætlast til.
það, sem að ytra áliti gjörir kirkju Is-
lands á dögum þeirra Hallgríms og meist-
ara'Jóns svo glæsilega í mínum augum, er
þetta: þá eru menn þar uppi, sem standa
samtíðismönnum sínum i kirkjum annara
landa jafnfætis. Hallgrímur Pjetursson
skipar skáldasess við hlið heímsins andrík-
ustu sálmaskálda. Og ræður meistara Jóns
eru eins mælskar, áhrifamiklar og útlista
kenníng siðabótarinnar með eins mikilli
trúmennsku, andagipt og snilld eins og ræður
nokkurs af samtíðarmönnum hans. þetta
er ekki unnt að segja um kennimenn kirkju
vorrar, sem lifað hafa á öðrum tímabilum.
þegar teknar eru bækur þær, sem út
hafa komið nú á dögum eptir einstaka menn
í nútíðarkirkjunni íslenzku, og bornar saman
við samskonar bækur meðal annara þjóða, þá
komumst vjer að raun um apturför og hana
stór-mikla. Nú er mikið af því, sem út
kemur, lánað og þýtt í laumi, og ekki nóg
með það, heldur er öll andagipt kreyst úr
því í meðferðinni.
Ritháttur prests þess, sem jeg á hjer tal
við, er næsta einkennilegur. það er slæmt að
hann skuli ekki hafa haft karlmennsku til
að setja nafn sitt undir þessa ritsmíð sína;
annars hefði hann, ef til vill, unnið sjer
eins konar frægð fyrir rithátt sinn. þann,
sem hann á tal við, kallar hann »gapa« og
»vesling«, talar um »vanþekking« hans og
»framhleypni« og spyr, hvað hann sje að
»geipa af«. það, að trúarbræður hans hjer
fyrir vestan leitast við að útbreiða kristin-
dóminn og safna fólki voru hjer í dreifing-
unni saman í eina kirkjulega heild, kallar
hann að »svínbeygja undir ok klerklegrar
kúgunar«. Til þess svo að endingu að sýna,
hve vandaðan mann hann hafi að geyma,
rekur hann endahnútinn á grein sína með
þeirri svörtu ósannsögli, að síra Jón Bjarna-
son hafi »kannazt við að kútveltusagan hans
frá Skjöldólfsstöðum hafi verið þvættingur«,
og hefur karlmennsku í sjer til að vitna í
Isafold, þar sem síra Jón hefur gjört grein
fyrir, að hún hafði fullkomnustu rök við að
styðjast.
Hvað eptir annað við hefur hann orðið
»guðsinaðurinn« sem hnjóðsyrði. þá kveður
nú rammt að, þegar presti finnst það svo
ógöfugt, að vera guðsmaður, að hann þykist
ekki geta óvirt embættisbróður sinn með
öðru betur en að kalla hann »guðsraanninn«.
Hann þyrfti að þvo sjer um munninn áð-
ur en hann talar næst, þessi prestur.
Fbiðrik J. Bebgmann.
Aflabrögð- Hjer fiskaðist í gær mæta-
vel, 40 til 70 í hlut af vænni ýsu. Á
Álptanesi er miklu minna um afla, þótt
nærri sje sömu fiskileitum, og sömuleiðis á
Akranesi, en þurr sjór kallaður annars
norðan Skaga, þar sem róðrarbátar ná til.
En á Miðnesi, í Höfnum og í Grindavík
mikið góður afli um þessar mundir, jafnvel
hlaðafli á Miðnesi.
Jarðarför dr. Pjeturs biskups á
að forfallalausu fram að fara 3. júní.
Lítils háttar skekkju eða ónákvæmni í
fáeinum atriðum í æfiágripi hans í síðasta
bl. skal hjer með sætt færi að leiðrjetta eða
umbæta : hann var útskrifaður úr Bessa-
staðaskóla 1827, en sigldi og tók artium