Ísafold - 06.06.1891, Blaðsíða 1

K.emur út 4 miðvikudögum og_
laugardögum. Verð irg. (um
100 arka) 4 kr.; erlendis 5 kr
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifieg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir l.okt, Af-
greiðslust. i Austurstræti S.
XVIII. 45
Reykjavík, laugardaginn 6. júní.
1891.
Vöruskrá frá verzlun H. Th. A.
Thomsens í Reykjavík fylgir þessu blaði
til allra innlendra kaupenda.
í>jóð-laukur eða þjóð-löstur ?
þegar jeg sje fallega ræktaðan blett,
skrautlegan blómreit eða vænan skógarrunn,
segi jeg við sjálfan mig : »Hjer hafa hollar
hendur að hlúð og forðað grandi«.
Líkt kemur mjer í hug, er jeg get að líta
einhvern andlegan gróður, er mjer finnst
mikið um. »Mikla alúð, elju og nákvæmni
hefir þurft til þess að afla litlum vísi slíks
þroska«, hugsa jeg, og hneigi mig í huganum
djvipt fyrir þeim, er þar hafa að unnið, þó
að jeg þekki þá eigi hót að öðru leyti.
Tíundarsvikin — jeg þykist vita, að sumir
kunni að átta sig ekki undir eins, er þeir
heyra þann andlega eða siðferðislega gróður
á akri þjóðlífs vors nefndan í þessu sam-
bandi. þeim er svo tamt að nefna þau
ekki annað en þjóðlöst eða einhverjum öðr-
um illum nöfnum og ljótum. þjóð-lauk vil
jeg nú heldur kalla þau, því jeg veit eigi
betur en að sá mikli og öflugi apaldur hafi
vaxið af litlum og ljelegum vísi fyrir ná-
kæma alúð og aðlilynningu þjóðarinnar um
langan aldur, þrátt fyrir margvíslegt aðkast
og jafnvel ofsókn stöku óþjóðlegra yfirvalda,
andlegra og veraldlegra.
Jeg skal nefna fáein dæmi þess, hve þessi
þjóðlega alúð og rækt kemur fagurlega fram
og á ýmsa vegu. f>au hafa gerzt í nágrenni
við mig og er mjer því kunnugt um þau ; að
sumu hef jeg verið sjónar- eða heyrnarvottur.
Efast jeg eigi um, að margur kunni frá líku
að segja, víðsvegar um land. Jeg nefni
ekki nema það sem jeg veit. —
það var tvíbýli á bæ. Annar bóndinn
kemur á fund hreppsnefndaroddvita, og
kvartar um of hátt sveitarútsvar, eins og
dæmin gerast, og ber sig saman við sam-
býlismann sinn, er sje miklu efnaðri maður,
en hafi þó lægra útsvar. Oddviti svarar, að
útsvarið sje miðað við tíundina að miklu
leyti, og segir, hvað hinn bóndinn hafi tí-
undað. það voru meðal annars rúmar
tuttugu ær mylkar. »0g hann sem hafði
40 ær í kvíum þetta ár !« anzar kærandi.
Eyrir ræktarleysi oddvita við »þjóðlaukinn«
kemst síðan málið fyrir sýslumann á næsta
þingi. Sýslumaður var þjóðlega sinnaður
maður og eyddi málinu ; áminnti þó mann-
inn hógværlega um, að tíunda vel eptirleiðis
og hjet hann því, — hann sá, að pað var
útlátalaust og ólíkt hinu, að svara fullu tí-
undargjaldi og hárri sekt (allt að 100 kr.)
að auki, sem illgjarnleg lög heimta. Hafði
hann raunar eigi borið á móti því, að höfða-
talan í kvíunum hefði verið 40, en þessi
helmingur eða því nær, er hann sleppti
undan tíund, hefði verið lambgimbrar. Ein-
hver »þjóðlauks«-óvinur á þinginu skoraði á
sambýlismanninn, kærandann, að bera um,
hvort þetta væri rjett fram borið, og vissi
hann eigi þá nema svo kynni að vera: að
lambgimbrarnar í kvíunum kynni að hafa
verið fram undir tuttugu. En óðara en
hann var kominn út fyrir þinghúsdyrnar,
mundi hann glöggt, að lambgimbrin hafði
eigi verið nema ein !
Oðru sinni tók hreppsnefnd upp á því,
að fá hækkað framtal 5 bænda í sveitinni.
Yar tekin tíund af þeim því samkvæmt, en
framtal þeirra sjálfra að vettugi virt. þeir
gerðu sjer það allir að góðu, til þess að
eiga ekki í illdeilum vitanlega, en ekki af
því að þeir hefðu eigi beztu samvizku (!).
þá vildi hreppsnefndin samt færa sig upp
á skaptið og kæra bændurna til sekta fyrir
viðurkennd tíundarsvik. Hreppstjóri leitað-
ist við að fá hana ofan af því; en er það
tókst eigi, ritaði hann sýslumanni fagrar
fortölur og fekk hjá honum fyrirgefning
syndanna handa bændunum 5, sveitungum
sínum.
Hreppstjóri einn, sæmilega efnaður, tíund-
aði 8 hundruð lausafjár og hafði gert í
mörg ár, eða því sem næst. Kunnugir vissu,
að hann mundi geta með góðri samvizku
skotið inn einu priki fyrir framan þessa 8, og
tíundað 18 hundruð. Prestur og hreppstjóri
í næstu sveit tjáðu það sýslumanni. Hrepp-
stjóri situr enn að völdum í bezta ytírlæti,
þótt áðurnefnd harðýðgislög hafi þyngri
viðlögur þeim til handa en öðrum bændum,
og veit enginn til, að yfirvaldið hafi ónáðað
hann hót með rannsóknum eða lagaábyrgð.
Yfirvaldið var ljúfmenni og öðlingur. »Herr-
ann blessi hans sál«.
Enn bar það til í næstu sveit, að ólög-
legur tómthúsmaður, er hreppsnefnd vildi
amast við, kærði einn nefndarmann, hinn
fjáðasta, um tíundarsvik, í hefndar skyni.
Sýslumanni hugkvæmdist það þjóðráð, held-
ur en að ganga í berhögg við hinn efnaða
og mikils háttar hreppsnefndarmann, að
láta það berast, að hann ætlaði að láta alla
bændur í hreppnum vinna framtalseið á
næsta manntalsþingi. En — hvernig sem á
því stóð, þá varð ekkert úr þeirri fyrirætlan,
og er þroski þjóðlauksins sagður öllu meiri
eptir en áður í því byggðarlagi, sem betur
fer.
Til eyrna hefir mjer borizt kvittur um
skaðræðis-samsæri gegn þjóð-lauknum, og
flýti mjer að koma því upp, til þess að
allt hans lið geti tekið ráð í tíma og varast
það.
Samsærið er þannig vaxið, að einn rögg-
sarnur sýslumaður, er treystir sjer eigi til,
þótt vaskur sje, að ganga einn á hólm við
draug þennan, tíundarsvikin, er þeir kalla
svo, ætlar að heita á sýslunefndina til liðs
við sig og rita síðan öllum hreppsstjórum
og hreppsnefndum í sýslunni um að gjöra
hverjum þeim manni tíund hlífðarlaust, er
grunaður sje um tíundarsvik, eða kunnugir
ætla að eigi meira en hann telur fram ; en
undan þeirri tíund getur enginn haft sig að
lögum nema með eiði, framtalseiði, fyrir
sýslumanni á manntalsþingi. Síðan skal
setja sýslunefndarmennina til höfuðs hrepp-
stjóra og hreppsnefnd, hvern í sínum hreppi,
að allir gjöri skyldu sína í þessu efni, og
jafnframt hvern sýslunefndarmann til höfuðs
öðrum, ef þau ódæmi skyldu henda einhvern
þeirra,sýslunefndarmannanna sjálfra.að lauma
einum gemling eða gamalá undan tíund.
Heitið hefir verið á Strandarkirkju fyrir
minna en að komast undan slíkum ófögn-
uði.
Eyvindue pjallaÞjópur.
Álög og ólög.
Eptir fornum lögum, á þjóðveldisöld vorri,
var það ekki gjörandi að gamni sínu, að
greiða ekki skuldir sínar. Greiddi lántak-
andi eigi skuld sÍDa á ákveðnum tíma, þá
var hann ávallt sekur um þrjár merkur lög-
aura. Yæri gjalddagi tiltekinn, þá skyldi
hann þar að auki gjalda 6 aura fyrir harða-
fang, og lofaði hann með handsali að gjalda
skuldina, þá skyldi hann gjalda 6 aura
fyrir handsalsslit, ef hann stæði eigi í skil-
um. |>etta gjald var allt samanlagt 4J
mörk lögaura og var kallað álag. Eptir
núgildandi verðlagi mundi það vera nærfelt
hálft annað hundrað krónur. J>að er því
auðsætt, að það borgaði sig bezt fyrir lán-
takendur á þeim tímum, að standa í skil-
um með skuldir sínar í tæka tíð, enda munu
flestir hafa kosið þann kostinn. þessi lög-
gjöf sýnir, að þá var ekki tekið mjúklega
á óskilseminni. Hún sýnir, að menn álitu
óskilsemina mjög hegningarverða, eins og
hún í raun og veru er, og að hún væri átu-
mein allra viðskipta.
Nú er öldin önnur. Nú eru eigi heimt-
aðar þriggja marka bætur, þótt sú skuld sje
eigi greidd fyr en að ári, sem átti að greið-
ast í ár; nú heimta menn ekki harðafang
þótt skuldunautur gleymi gjalddaganum; nú
er eigi heimtað handsalsslit, þótt lántak-
andi gefi hönd sína upp á það, að greiða
skuldina í tæka tíð, og svíkist svo um allt
saman. Nei, nú borgar sig ekkert eíns vel
og óskilvísin. Að vísu er það ekki lastað,
þótt menn sje skilvísir; en menn hafa lítið
upp úr því. Sá, sem borgar kaupstaðar-
skuld sína á hverju ári á ákveðnum tíma,
hann kemst ekki að neinum betri kjörum
en hinn, sem skeytir alls ekkert um það.
Auðugur bóndi, sem kallað er, það er að
segja: bóndi, sem berst mikið á og hefir
mikið í veltunni, hann kemst einatt að
vildari kjörum hjá kaupmanni sínum, þótt
hann skuldi honum mörg hundruð, já, þús-
undir króna. En hver eru verðlaun hinna