Ísafold - 14.11.1891, Blaðsíða 1

ICemur út 1 miðyikudögum •£
'4augardögum. Verð írg. («m
ioo arka) 4 kr.; erlendiss kr.
Borgist fyrir miðjan júlimánuð
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifieg) bundin við
iramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir l.okt. Af-
grelðslust. í Aufturttrœti 8.
XVIII. 91. I
Reykjavík, laugardaginn 14. nóv.
1891
Klakahús og klakageymsla.
Mjögllítið kunna menn til þess enn hjer
á landi, að gjöra sjer klakahús og láta klak-
ann varðveita fyrir sig matvæli óskemmd,
•og þó einkum beitu. Sú list, að kunna að
geyma síldarbeitu eins og nýja, vikum eða
mánuðum saman, væri harla mikils virði fyr-
ir fiskimenn vora. Hafa raunar verið gerð-
ar tilraunir í þá átt, og nokkrir útvegs-
bændur hjer í nálægum veiðistöðum t. a. m.
komið sjer upp klakahúsum eða ískjöllurum
í því skyni, en naumast með þeim árangri,
að þeir sjeu alls kostar ánægðir; líklega
hafa þeir eigi átt kost á að sjá slíkt fyrir
sjer í því lagi, sem það á að vera, en minna
er naumast einhlítt, samfara nokkurri eðl-
isfræðisþekkingu. Eitthvað gott kynnu menn
samt að geta haft af eptirfarandi bending-
um, skrásettum með hliðsjón á nýjustu rit-
um um það efni m. m.
1. Betra þykir nú orðið að hafa klaka-
skemmuna ofan jarðar en neðan, — betra
að hafaís-hús en ís-kjallara. I kjöllurunum
er opt illt að veita því nógu fljótt og vel
burt, sem bráðnar af klakanum, en á því
ríður mjög. Eins er þar hætt við neðan-
gönguvatni. Illt þykir og að fá nægan kulda
í þá öðruvísu en með tvöföldum veggjum,
•en það verður fullt eins dýrt og að hafa
húsið alveg ofan jarðar. Sje kjallari hafð-
ur og með einföldu þaki, ríður á að þakið sje
ákaflega þykkt og þjett, svo að engar hita-
breytingar vinni á.
2. Klakahúsið, ofan jarðar, þarf að vera
með tvöföldum veggjum, vel þjettum, með
ekki minna en álnar bili á milli, og þar
troðið þurru torfi á milli eða einhverju
|>ví um líku, með sagi til að fylla í allar
holur. Sömuleiðis með tvöföldu þaki eða
Iopti, og helzt eins búið um þar á milli.
Hvítb á húsið að vera að utan og standa
i forsælu. Dyr eiga að vita í norður, tvö-
faldar, og moctur fyrir hurðinni að auki.
Halla þarf gólfinu lítið eitt og renna ofur-
lítil að vera eptir því miðju að endilöngu,
og gólfinu að halla að henni frá báðum
hliðum, svo að burt renni undir eins það
sem bráðnar, helzt í byrgða gryfju úti fyr-
ir, því lopt má eigi leggja inn um rennuna.
Hálfrar álnar þykkt lag af mómold, salla
eða einhverju þess háttar skal hafa undir á
gólfinu.
3. Hafa skal sem allra minnstan umgang
um húsið, bæði sem sjaldnast og helzt aldrei
nema af einum manni í einu, hafa aldrei
nema aðrar dyrnar opnar í einu og það
sem allra skemmst.
4. Áður en klakinn er látinn inn, þarf hann
að hafa staðið úti í hörkufrosti nokkuð lengi,
og inn má ekki láta hann öðruvísi en í
snörpu frosti, til þess hann verði þegar sam-
frosta inni og eigi sem lengst til að geta
bráðnað.
5. Hreinn ríður á að klakinn sje, eink-
um ef geyma skal í honum matvæli, og þó
hvort sem er, því óhreinindi í honum örfa
leysinguna og magna bakteríur þær, er að
berast með loptinu, hvað lítið sem það er.
Sama gerir og hvað lítil væta sem er, og
því ríður á, að hún staðnæmist aldrei inni;
þykir af sömu rökum betra að láta eigi það,
sem geyma skal, hvort heldur það er síld
eða annað, liggja við beran klakann, heldur
hafa eitthvað hentugt efni á milli, svo sem
sag, hálm-mottu eða þess háttar, til þess
að drekka í sig undir eins, ef einhver deigla
kemur fram.
Ganga má að því vísu, að þeir, sem þyk-
ir sjer hafa brugðizt vonir með klakageymslu,
hafi brotið þessar reglur, eina eða fleiri.
Væri því reynandi fyrir þá og aðra, að vita
hvernig fer, ef þeim er fylgt.
Fyrir um 10,000 kr. hafa Skagfirðing-
ar brúað ár þar í sýslunni, á éigi mörgum
árum, eptir því sem frá var skýrt í um-
ræðum á þingi í sumar. þeir hafa jafnað á
sig í mörg ár í því skyni ákveðnu gjaldi, 6 a. á
hvert lausafjárhundrað og 6 a. á hvert fast-
eignarhdr., með forgöngu sýslunefndar, og er
mælt, að sýslumaður Egg. Ó. Briem hafi
verið frumkvöðull þess. Árnar, sem þeir
hafa brúað, eru: Gönguskarðsá, Hjaltadalsá,
Kolbeinsdalsá, Grafará og Hofsá. Enn frem-
ur Valagilsá; en sú brú fór aptur innan
skamms í vatnavöxtum.
Jafn-lofsverðum framfarahug, sem meiri
er en orðin tóm, er aldrei nógsamlega á
lopti haldið, ekki sízt til samanburðar við
sum önnur hjeruð, sem varla verður að vegi
að brúa hjá sjer eina lækjarsprænu, en
hrópa hátt og án afláts á fje úr landssjóði
til slíkra hluta.
»Að setja á guð og gaddinn«. í
nýprentuðum bæklingi, mjög mælskulegum
fyrirlestri: Hvernig er farið með parfasta
pjóninn? eptir alþingism. síra Ólaf Ólafsson
í Guttormshaga, er svo látandi einstaklega
hnittin lýsing á einum íslenzkum skrælingja-
sið og skrælingjahugsunarhætti, er höf. ætl-
ar að muni þó nú að miklu leyti horfinn,
þótt eitthvað lítils háttar kunni að lifa eptir
í glæðunum:
»Er það ekki voðalegt, að hugsa út í
það, þegar menn settu fjölda af hrossum og
enda öðrum skepnum á vetur með þeirri
Ijósu meðvitund og þeirri föstu sannfæringu,
að fleira eða færra hlyti, mcetti til að drep-
ast úr hungri og hor, þessum óttalegasta
og kvalafyllsta dauðdaga, sem til er, já,
hlyti að drepast, ef ekki yrði bezti vetur?
Menn voru orðnir svo forhertir í svívirðing-
unni og samdauna miskunnarleysinu, að
menn gjörðu gaman að þessu og kölluðu
það í ljótu spaugi: taðsetja á guð og gaddinm.
þeir voru svo rólegir, karlarnir, þegar þeir
voru að strita við kófsveittir að koma dróg-
unum sínum á knjen, sem ekki gátu risið
fyrir hor og hungri; og þeir voru einhvern
veginn svo hátíðlegir á svipinn, þegar þeir
voru að tala um það hver við annan, að
hann »Skjóni« eða hann »Brúnn« ætlaði nú
ekki »að hafa það af«; hann hefði nú verið
þríreistur í gær og hefði seinast verið hætt-
ur að bera fyrir sig fæturna, »klárskrattinn«,
hnýttu þeir aptan í endann á ræðunni.
»Hann verður sjálfsagt dauður á morgun«,
sögðu þeir, þegar þeir komu inn frá gegn-
ingunum og voru búnir að standa sig kalda
yfir dauðvona hestinum, annaðhvort inni í
einhverjum kofanum, þegar bezt ljet, eða
undir húsagarðinum, og voru orðnir leiðir á
að hnylla aumingja skepnuna að utan, ým-
ist með íótunum eða hnefunum. |>eir löbb-
uðu inn, lokuðu vel bænum, svo þeim sjálf-
um yrði ekki kalt, settust inn á rúmið sitt
og hagræddu sjer, ljetu á baukinn sinn og
voru svo á meðan að smátauta klárnum
fyrir, hvað hann hefði verið ónýtur að
krapsa framan af vetrinum. Síðan fóru
þeir að borða matinn, sem þeir um vorið
höfðu reitt á sama hestinum úr kaupstaðn-
um eða frá sjónum, tóku ofan húfuna sína
og beiddu guð að blessa sig; háttuðu síðan
í bólið sitt, breiddu vel ofan á sig og lásu
bænirnar sínar og beiddu Guð að gefa sjer
sitt daglegt brauð; svo sneru þeir sjer upp
og sofnuðu svefni hinna rjettlátu. En það
er ekki allt búið enn. Nú kemur morgun-
inn. Bóndinn rekur í dægramótin höfuðið
upp undan brekáninu. »Hefurðu komið út,
Steini?«, segir bóndinn við vinnumann sinn.
»Já«, segir Steini. »Hvernig er hann úti?«
»Hann er rækalli fúll, útsynnings-jeljagang-
ur með grófum gaddi«.
»Hefurðu komið norður fyrir til klársins?«
»Já, hann er steindauður og stirðnaður,
klárskrattinn*.
»Jæja«, segir bóndi; «jeg bjóst allt af við
þessu. Jeg gekk að því vakandi, að hann
mundi fara í vetur; jeg gerði það »si sona
hinseginn«, að setja hann á, en bjóst eins
við að svona mundi fara. En heyrðu, heillin
mín«, segir bóndi og víkur sjer um leið að
konu sinni, »láttu mig hafa eitthvað hlýtt
til að fara í; meðan að hann Steini tekur
roðið af klárnum, þá ætla jeg að skjótast
yfir um til hreppstjórans og segja honum,
að hann verði að taka átuna af honum upp
í útsvarið mitt til hans Gísla í Kotinu;
mjer var skipað að leggja honum í haust,
og hann er nú búinn að heimta það af
mjer þrisvar; en jeg hef verið að þumba
fram af mjer að láta það, því jeg gjörði
mjer allt af vissa von um, að eitthvað
mundi til falla af þessu tagi«.