Ísafold - 28.11.1891, Blaðsíða 1

tCemur út t miðrikudögum ®£
liugardögum. Verð árg. (*m
ioo arka) 4 kr.; erlendisS k>.
boigist fyrir miðjan júlimánuð
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin rið
íramót, ógild nema komin sjc
til útgefanda fyrir l.okt. Af-
greiðslust. i Austurttrœti 8.
XVIII. 95.
Reykjavík, laugardaginn 28- nóv.
1891
Bankagrikkur.
Bankastjórnio hefir í haust gjört mörgum
slæman grikk með einni hastarlegri nýbreytni.
Svo er mál með vexti, að í reglugjörð
bankans frá 5. júní 1886 stendur, að til að
geta fengið Ián úr landsbankanum gegn
fasteignarveði verði meðal annars að láta
virða eignina til peninga af ntveimur óvil-
höllum, kunnugum, dómkvöddum mönnums.
Eptir gömlum vanda var í framkvæmdinni
þegar frá upphafi dregið nokuðj|úr þessum
kröfum, þannig, að fiestir sýslumenn höfðu
«igi meira við kvaðning virðingarmannanna en
að þeir gáfu út skjal annaðhvort á undan
«ða eptir virðingargjörðinni, þess efnis, að
hinir tilteknu menn væru eða hefðu verið
tilnefndir af sjer til þess starfa, í stað þess
að setja rjett með vottum og kveðja þar
menn tilhinnar eptiræsktumatsgjörðar; þá eru
þeir cZów-kvaddir, en annars eigi. Höfðu
raunar fáeinir sýslumenn þá aðferð þegar
frá upphafi, en flestir hina. Og bankastjórn-
inljetþað gilt heita. Hún var þar meinleysið
sjálft og eptirlátssemin. Auðvitað hjeldu
þá sýslumenn áfram sama sið. Hví skyldu
þeir fara að breyta til, úr því ekki var að
fundið, eða engin óþægileg eptirköst fylgdu
hinni einföldu aðferð þeirra?
Liðu svo mörg ár, 5 ár eða meira, að
hver maður fekk lán í bankanum út á
þannig útbúnar virðingargjörðir, aö virðing-
armennirnir höfðu alls eigi verið dám-kvadd-
ir, heldur að eins tilnefndir hins vegar af
sýslumanni, með skriflegu skjali.
þangað til í haust, að bankastjórnin tek-
urallt íeinu uppá þeirri nýbreytni, að heimta
dóm-kvaðninguna afdráttarlaust; neitar nú
að veita nokkurt fasteignarveðslán með öðru
móti. Er mælt, að tilefnið hafi verið að-
finning frá endskoðunarmanni bankans.
Vitanlega hefir bankastjórnin lög að mæla,
erhúnfer þessufram; þaðstóð í reglugjörðinni
frá upphafi, að matsmennirnir ættu að vera
■dómkvaddir, eins og áður er sagt. Og þó
að fæstum muni sú gáfa gefin, að geta eygt
nokkurn verulegan eða þýðingarmik-
inn mismun á því, hvort matsmennirnir
eru til kvaddir á þann hátt, að sýslumaður
segir: »Hjer er rjettur settur«, eða hann
segirekkineitt nema skrifar kvaðningarskjal-
ið,—votta getur hann haft við hvort heldur
hann gjörir —, þá er það rjett sem rjett er,
að fara alveg eptir því, sem lög mæla fyrir,
og þau segja hjer, að athöfn þessi shuli
gjörast fyrir rjetti, þ. e. að mennirnir skuii
vera dóm-kvaddir.
En — summum jus summa injuria, segir
máJtækið: fyllsta rjettlæti getur orðið að
fyllsta ranglæti.
Með því að koma almenningi upp á ann-
að og láta það gilt heita árum saman, og
með því að taka síðan upp þá nýbreytni
þegar minnst varir og öllum á óvart, að
fara að beita lögunum eptir strangasta bók-
staf þeirra, eða, rjettara sagt, fara að beita
alveg nýjum skilningi á þeim, því almenn-
ingur hafði fulla ástæðu til að ætla, að
bankastjórniu skildi fyrirmæli reglugjörðar-
innar á hinn veginn, — með þessari aðferð
hefir bankastjórnin gjört mörgum manni
þann óleik, er kemur fram eins og ranglæti.
Hún hefir að sögn gjört lánbeiðendur aptur-
reka í haust hvern á fætur öðrum fyrir
þásök, aðáminnztur gallivar á veðskjölunum:
matsmennirnir ekki dóm-kvaddir.
|>að er eigi nóg, þó hún segi lánið vel-
komið undir eins og bætt sje úr þessum
galla, því fyrst og fremst er það talsverður
ómaksauki og nokkur kostnaður, að fara
aptur á fund sýslumanns og fá hann til að
setja rjett, er gjald ber að greiða fyrir sjer
á parti í landssjóð, og í annan stað stendur
æði-opt svo á, að lántakanda er engan
veginn sama, hvort hann fær lánið mánuði
fyreða síðar; en mánaðar drætti veldur það
sjálfsagt yfirleitt eða að meðaltali, að vera
gerður þannig apturreka, eptir því, hvar
lánbeiðandi á heima eða hvar hin veðsetta
fasteign er. Slíkur dráttur getur meira að
segja valdið stór-baga, ef eigi stór-skaða.
Eða hvers vegna gat eigi bankastjórnin
auglýst í tæka tíð, að upp frá þeim og þeim
tfma tæki hún eigi framar gild nein veðskjöl
öðru vísi en að matsmennirnir væri dóm-
kvaddir, þ. e. kvaddir fyrir rjetti? J>að
hefði verið ómakslítið, og þá var hún úr
allri sök.
Bankastjórnin hefir fengið stundum »lof
fyrir lítið« og opt »last fyrir ekki par«. En
sannmæli er það um hana, og þess sann-
mælis á hún að njóta, að hún hefir komið
yfir höfuð talsvert lipurlegar fram síðari árin
heldur en framau af. |>að lætur margur
maðurnú orðið mikið vel yfir, hvernig sjer
hafi reynzt að skipta við bankann. En —
því óskiljanlegri og leiðinlegri er þessi nýja
meinloka hjá stjórn hans.
„Litil hugrás“
g e gn nafnlausum p r e s ti.
Fyrir hjer um bil ári síðan ritaði prestur
nokkur nafnlausa grein í »Fj.konuna« í til-
efni af því, að jeg hefði gert mig sekan í
þeirri óhæfu, að benda á tíma þeirra Hall-
gríms Pjeturssonar og Jóns Vídalíns sem
gullöld kirkjunnar á íslandi. Grein þessari
svaraði jeg í 38. og 40. bl. »ísafoldar« þ. á.
J?ar leitaðist jeg við að gjöra grein fyrir
þesBari skoðun minni og sýna fram á, frá
hvaða sjónarmiði þessi staðhæfing hefði
verið gjörð.
Jeg tók það fram, að hinar andlegu hreif-
ingar í lífi þjóðanna ættu þá sína blómstur-
tíð eða gullöld, þegar þær bæru fram sína
inikilhæfustu menn. fslenzka kirkjan hefði
á þessu tímabili framleitt sína mestu and-
ans menn. Hin kirkjulega hreifing hefði
þá verið svo sterk í landinu, að hún hefði
tekið í sína þjónustu göfugustu hæfileikana,
sem til hefðu verið hjá þjóðinni. Ekkerfc
þykir bera eins ljósan vott um það andana
líf, sem uppi er meðal þjóðanna á hinum
ýmsu tímabilum í sögu þeirra, eins og
skáldskapurinn. Nú einkennir það skáld-
skap þessa tímabils í sögu vorrar þjóðar, að
það af honum, sem ekki er leirburður, er
andlegs, trúarlegs eðlis. það lífsafl, sem þá
kemur mönnum til að yrkja og gjörir þá
að skáldum, er trúin. þ>essu hefir ekki
verið þannig varið nokkurn tíma endrarnær
í sögu vorri. Jeg veit ekki betur en þetta
sje viðurkennt af flestum. Og það er ekk-
ert, sem ber þess órækari vott, að þá var
trúin lang-sterkasta lífsaflið, sem þjóð vor
þekkti.
Jeg á nú bágt með að skilja, hvernig það
var ómaksins vert fyrir prest þenua, að fara
að taka til máls aptur út af þessu (sbr,
ísafold nr. 67), án þess með einu orði að
benda á, í hverju skekkjan í þessari rök-
semdafærslu er fólgin. |>ví jeg fæ ekki
betur sjeð, en að hafi jeg rjett í þessum
grundvallarsetningum, þá hafi jeg einnig
haft fullkominn rjett til að viðhafa orðatil-
tækið gullöld um hið umrædda tímabil ein-
mitt út frá þessu sjónarmiði. I>að, sem
andmálsmaður minn finnur sig knúðan til
að segja um Bauka-Jón og síra Guðmund
Einarsson á Staðastað og síra Pál Björns-
son í Selárdal, sem hann segir að verið hafi
einn lærðasti og merkaiti(?) presturinn á
íslandi, er þess vegna allt vindhögg út í
bláinn. Jpess háttar dæmi, þótt þau væri
margfölduð, hrófluðu ekki hið allra minnsta
við þeim sannleika, að mestu og beztu
mennirnir, sem uppi voru, ortu sálma, fulla
af trúarlegri andagipt, sem lifað hafa meir
en tvær aldir; og að frægustu og beztu
guðsorðabækur, sem til voru meðal stór-
þjóðanna, voru þá útlagðar fyrir íslenzka
alþýðu; og að meiri mælska, meira andríki
kemur fram í ræðum Jóns Vídalíns en í
ræðum eptirmanna hans.
Prestur þessi gefur í skyn, að jeg hafi
sagt, að Gerhardihugvekjur og »Sannur krist-
indómur« hafi veriðj útlagðar úr þýzku. f>að
er útúrsnúningur einn og ranghermi. Jeg
hef aldrei sagt það. En jeg benti á það,
að bækur þessar hefðu verið þýddar á ís-
lenzku, sem vitnisburð þess, að menn hefðu
þá fylgzt með í þýzkum bókmenntum á ís-
landi. þ>ó Gerhardihugvekjur væri frum-
samdar á latínu, voru þær skömmu seinna
þýddar á þýzku. Báðar tilheyra þessar
bækur jafnt þýzkum bókmenntum. þ>ýzka
útgáfan af Gerhardihugvekjum hefir að lík-
indum borizt til íslands ekki síður en sú
latneska. »Var þá algengt hjer á landi, að
menn kunnu vel þýzku«, segir, dr. Grímur
Thomsen f formála sínum fyrir Sálmum og
kvæðum Hallgríms Pjeturssonar. Svo það