Tíminn - 06.12.1979, Síða 7

Fimmtudagur 6. desember 1979
7
Heiðríkj usaga
baráttumanns

Fáein orð um Vopnaskipti og
vinakynni, ævifrásögn Hannes-
ar frá Undirfelli, skráö af And-
rési Kristjánssyni, Bókaiítgáfan
Orn og Orlygur h.f.
Alþjóö vissi aB Hannes Páls-
son frá Undirfelli var mikill
málafylgjumaður bæði i ræðu
ogriti. Hann vakti á sér athygli
og forvitni fyrir afskipti af
stjórnmálumog skyldum efnum
um áratuga skeið. Þaö er vel
þegar slikir menn taka sig til og
segja fyrir um ritun ævisögu
sinnar. Andrés Kristjánsson
valdist til að skrásetja. Hann
hafði áður ritað minningar A-
gústs bdnda á Hofi I Vatnsdal og
má þvi teljast sérfræðingur i
ævisagnaritun Húnvetninga i
seinni tið, Vatnsdælinga sérdeil-
is. Bók AgUsts var I tveimur
bindum, öll hin skemmtileg-
asta, nú uppseld. Hannes lést
skyndilega 15. jan. 1978, áður en
bókin hafði verið lesin fyrir
hann i endanlegri gerð en hafði
þó lokið verkinu að sinum hluta.
Frásögn Hannesar hefst með
landsháttalýsingu, hafnleysi
óbrúuðum ám, veglausum
byggðum. Búskaparlagi þeirra
tiðar lýsir hann og högum fólks
að öðru leyti, en talar fátt um
uppvaxtarárin. Þetta virðist
ekki óeðlilegtupphaf að ævisögu
aldamótamanns,sem tekur þátt
I þeirri ævintýralegu gerbylt-
ingu sem siðan varð á flestum
sviöum þjóðlifsins. Þegar hann
loks er spurður, hvort ekki sé
mál að vikja litið eitt að sjálfum
sér, svarar hann:
„Ég fæddist á Eiðsstöðum i
Blöndudal 18. april 1898. Afi
minn, Hannes Guðmundsson,
bjó þar alla búskapartiö sina,
nema fyrstu sex árin eftir að
hann kvæntist, er hann var á
Guðlaugsstöðum. Páll faðir
minn kvæntist vorið 1897
Guðrúnu Bj örnsdó ttur ,
Eysteinssonar, og bjó I félagi
við föður sinn á Eiðsstöðum
fyrstu sex árin, en fluttist þá að
Snæringsstöðum i Svi'nadal.
Annars eru Guðlaugsstaðir i
Blöndudal ættaróðalið, og þar
haföi ætt föður mins setið allar
götur siðan um 1600, enda talaöi
faðir minn um það I minningum
sinum, að hann hefði farið
„heim” að Guðlaugsstöðum,
þegar hann náðikaupum á jörð-
inni 1907 og fluttist þangað.”
Hannes minnist ára sinna á
Guðlaugsstöðum með sérstök-
um hætti. Það er likt og veður-
sæld dalsins móti frásöguna,
þótt greina megi veðradyn I
fjarska. Hann byrjar snemma
aðfylgjast meö félagsmálum og
gerist þar sjálfboðinn liös-
maður, eftir þvi sem aldur og
geta leyfir. Hann segist ekki
hafa verið áhugamaður um
skólagöngu, en bóndi að eðlis-
fari.Samtferhann i Akureyrar-
skóla og lýkur þar námi. Þrem-
ur árum siðar ákveöur hann aö
setjast i fjórða bekk Mennta-
skólans I Reykjavik með lang-
skólanám ihuga og helst aö ger-
ast prestur. Þetta var haustið
1918. Spánska veikin réöi li'fi og
örlögum manna 1 höfuðstaðn-
um, sem og viðar um landið og
skólum lokað. Eftir áramótin
sest Hannes i Samvinnuskólann
og geristhandgenginnjónasifrá
Hriflu og þeir hvor öðrum, aö
ógleymdum Framsóknar-
flokknum. Boðskapur Jónasar
verður honum að fagnaðarer-
indi en prestsskapurinn þokar
fyrir Jónasi. Sjálfur telur
Hannes þessa skólavist mikil-
vægasta þátt lifs sins. Þá koma
„hamingjurik ár” heima á Guð-
laugsstöðum. Glettum Björns
bróður hans bregður skemmti-
lega fyrir i frásögunni og kynn-
um af ýmsum mektarmönnum
héraðsins, heimarikum og sum-
um valdasjúkum. Hann segir
frá hjónabandi sinu og búskap á
Hannes Pálsson frá Undirfelli
Undirfelli, skilnaði þeirra hjóna
1942. Jörðina hafði hann þá
fyrir löngu keypt og átti hana
skuldlausa. Gengur hann slypp-
ur frá garði og fer að starfa i
Reykjavik við fasteignamat
o.fl. A árum Hannesar i Vatns-
dal voru sviftingar allmiklar i
hreppsmálum. Mátti lítið út af
bera svo allt færi ekki i bál og
brand, oft af litlu tilefni. Hefði
strákskapur og mannalæti ver-
ið hæfilega fyrirsögn að þess-
um Vatnsdalsmálum. Hannes
dregst inn i þessa viðureign og
hún verður upphaf að stærri tið-'
indinum i lifi hans stórbrotinni
baráttu á landsmálavisu, þar
sem hugsjónir sitja i fyrirrúmi
fyrir eiginhagsmunum. Fram-
sóknarflokkurinn klofnaði.
Bændaflokkurinn stofnaður.
Guðmundur i Asi fellur fyrir
Jóni Pálmasyni. Flestir liðs-
oddar Framsóknarflokksins I
héraði hlaupnir yfir til Jóns i
Stóradal. Það er við þær að-
stæður sem Hannes á Undirfelli
tekur upp fallið merki Fram-
sóknarflokksins, fer í framboð
og nær árangri sem telja verður
góðan miðað við aðstæður.
Hann heldur baráttunni áfram
snýr undanhaldi i sókn. 1 vor-
kosningum 1942 munar 80 at-
kvæðum á Hannesi og Jóni
Pálmasyni. Það er áþeirri sókn
Hannesar, sem Björn á Löngu-
mýri vinnur sinn fræga kosn-
ingasigur yfir Jóni á Akri. En
hafi einhver einstakur Fram-
sóknarflokksmaður verðskuld-
aðað sitja á þingi fyrir flokkinn
i Austur-HUnavantssýslu, var
það Hannes Pálsson. Ég efast
ekki um að hann hefði komið
mörgum góðum málum i' fram-
kvæmd fyrirsitthéraö og landiö
allt. Mér ertil efs að honum hafi
nokkurntiman verið þökkuð for-
gangan sem skyldi. Hannes var
alltaf mikill vinstrimaður innan
flokks sins.þótt sú skilgreining i
pólitik sé af sumum mönnum
talin Ur sér gengin. Hann heils-
aöi alltaf með hægri hendi en
hjartað sló vinstramegin.
Hannes skrifaði margar greinar
um þjóðmál i Tlmann. Hann sat
i HUsnæöismálastjórn fyrir
flokk sinn. Þeir munu margir
sem eiga honum skuld að gjalda
fyrir margvíslega fyrirgreiöslu,
þar og annarsstaöar, einkum
hinir máttarminni. Hannes varö
fyrir miklu aðkasti og árásum
andstæðinga eins og oft vill
verða um skörunga. Sjálf-
stæðisflokkurinn sá alltaf rautt,
ef nafn hans var nefnt. Atti þó
Hannes góða vini þar og I öðrum
flokkum. Framganga hans var
alltaf mannleg og baráttan
drengileg.
Hannes kemur viöa við i þess-
ari bók og varpar björtu ljósi á
margt sem nú er gleymt, eink-
um ungu fólki. Frásagnarmát-
inn þróttmikill og fjörugur og
sumstaðar blandinn gný geng-
inna veðra. Hann fer á kostum
gleði og feginleiks þegar hann
lýsir falli Jóns á Akri i hinum
fræga kosningaslag við Björn á
Löngumýri 1959. Litriki Björns
og gáfur fá þar vel að njóta sín.
,,Já, Björn var andskoti klókur I
öllum þessum fimleikum” segir
Hannes. Égbendi á eftirfarandi
kaflaheiti: Kolkuþáttur, Vatns-
dalsá veitti Guðjóni. Gagnsókn
Lárusar, Tveir á skjóttu,
Gunnar og Hafsteinn, Hetja úr
Húnaþingi, tJthlaupið gerði ailt
vitlaust og Friðsældardagar.
Þekktra manna bækur I ævi-
sagnaformi þykir góður fengur
á bókavertið. Hafi frásagnar-
maður olnbogað sig áfram
gegnum fjöldann meö pústrum
og hrindingum til rikidæmis og
embætta, helst þingmennsku og
ráðherradóms, þá er sölu bókar
hans borgiö. Vopnaskipti og
vinakynni Hannesar frá Undir-
felli er andstæðubók við þær,
sem á undan eru nefndar. HUn
er heiðrikjusaga baráttumanns.
Hann fór fimm sinnum i fram-
boð og féll alltaf. Við sem töld-
um okkur lærisveina hans og
þótti vænt um hann, söknum
vinaristað.l húsihansvarekk-
ert herbergi, sem ekki mátti
opna.
Guðm.Halldórsson frá Bergs-
stöðum.
Jóhann Arnason, Oddgeirshólum
Er þetta hægt hj á
verkalýðsfélagi?
^Þegar starfsfólk Sláturfélags
Suðurlands á Selfossi og
Laugarási fékk launamiða sinn
fyrir fyrstu viku októbermánað-
ar 1979, kom i ljós, að Verka-
lýðsfélagiö „Þór” hafði tekið i
sinn hlut kr. 15,890,00 af hverj-
um manni, sem vann að sauð-
fjárslátrun á nefndum stöðum
þessa viku. A undanförnum ár-
um hefur árgjald til félagsins
verið ákveðin krónutala og
starfsfólki Sf.Sl. við haustslátr-
un þá ætlað að greiða hálft
gjald. Það hefur verið hóflegt og
allir greitt það með ánægju.
Nú mun verkalýðsfélagið hafa
horfið frá föstu árgjaldi, en inn-
heimtir i þess stað eitt prósent
af.dagvinnúkaupi félagsmanna
sinna. Samkvæmt upplýsingum
frá mönnum sem unniö hafa i
sláturhúsinu allt árið mun gjald
þeirra til verkalýðsfélagsins
nema milli 23 og 24 þúsund kr.
Nú er það svo með slátur-
húsavinnu, að hún stendur
sjaldan leng'ur en 5 vikur. Þvi er
það svo, ef atvinna er mikil, að
oft er erfitt að fá fólk til slátur-
húsastarfa. Þá er oft leitaö til
manna að koma dag og dag, þótt
þeir eigi illa heimangengt.
Þannig munu menn hafa unnið
frá einum degi upp I 5 vikur og
allt þar á milli.
Það þarf þvi engan að undra,
þótt mönnum þætti skattheimta
verkalýðsfélagsins nokkuð
gróf, þar sem tekið var af
mönnum frá tæpum 6 prósent-
um upp i 100 prósent af dag-
vinnukaupinu, allt eftir þvi hvaö
menn höfðu unnið lengi. Dæmi
voru til þess að kaupið hrykki
ekki fyrir stéttarfélagsgjaldinu.
Miðað við
áxskaup!
Aðspurðir hverju slik skatt-
heimta sætti, svöruðu stjórnar-
menn „Þórs” — sem flestir
vinna hjá Sláturfélagi Suður-
lands — að aðalfundur félagsins
hefði samþykkt, að lágmarks-
gjald til félagsins skyldi vera
0,65% af dagvinnu fyrsta taxta
miðað við árskaup. Sem sagt:
innheimta skal prósentur af
árskaupi, þótt ekki sé unnið
nema einn dag.
Við athugun á gjaldtöku ann-
arra verkalýðsfélaga i slátur-
húsum kom i ljós, að i Borgar-
nesi voru teknar 688 kr. á viku i
samsvarandi gjöld. Á Hellu að-
eins minna, en á báðum stöðum
prósentur af kaupinu þann tima,
sem unnið var, en ekki af árs-
kaupi.
Að fengnum þessum upplýs-
ingum var farið fram á það við
stjórn verkalýðsfélagsins, að
hún mætti á fundi með starfs-
fólkinu, þar sem þessi mál væru
rædd — en þvi var synjað. Mér
var sagt, að þessi skattheimta
hefði verið samþykkt á sjö
manna fundi. Til að ganga úr
skugga um, hvort rétt væri með
farið, fór ég fram á að fá að sjá
fundargerð siðasta aðalfundar
Þórs. Þá brá svo við, að starfs-
maður félagsins sagði, að ritari
hefði fundargerðabókina undir
höndum, en ritari sagði, að
starfsmaðurinn hefði hana.
Til að sýna fram á, hvaða
handahóf rikir i þessari skatt-
heimtu er rétt að taka fram, að
fólk sem unnið hafði allt árið i
sláturhúsinu og greitt sitt eina
prósent vikulega til félagsins,
var nú krafið um kr. 15.890 eins
og starfsfólkið við haustslátrun-
ina. En i frystihúsi Sf.Sl. var að-
eins tekið eitt prósent af dag-
vinnukaupi manna við haust-
slátrun og aðeins þann tima sem
þeir unnu.Og mér er ekki grun-
laust um, að þeir sem ekki voru
á launaskrá umrædda viku hafi
alveg sloppið.
Mér finnst þannig að þessum
málum staðið af hálfu verka-
lýðsfélagsins, að ekki verði yfir
þagað. Þess vegna eru þessar
linur ritaðar.
Tvær
spurningar
Að lokum tvær spurningar,
sem gott væri að fá svör viö hjá
lögfróðum mönnum:
1. Getur stéttarfélag innheimt
prósentur af kaupi, sem aldrei
er greitt?
2. Er stéttarfélagi heimilt að
taka eins mikið og þvi sýnist af
kaupi þess fólks er vinnur á
félagssvæði þess?
EFLUM TÍMANN
Sjálfboðaliðar hringi i sima
86300 eða 86538, Síðumúla 15
Reykjavik, á venjulegum skrif-
stofutima. ^
Þeim sem senda vilja framlög
til blaðsins er bent á að giró-
seðlar fást i öllum pósthúsum,
bönkum og sparisjóðum. Söfn-
unarreikningurinn er hlaupa-
reikningur nr. 1295 i Samvinnii-
bankanum.