Ísafold - 22.10.1892, Blaðsíða 2

334
3 karlxnönnnxn ofan af heyinu, og meidd-
ist einn til muna. A Eaufarfelli undir
Eyjafjöllum lamdi 13 kindur til bana á
jafnsijettu. Talsvert af grágæsum fannst
þar og dautt eptir veðrið, og aðrar væng-
brotnar.
Gufuskipið Escurial iagðiaf staðhjeð-
an í fyrra dag með um 3500 valinna sauða
frá pöntunarfjelögunum; var vandlega skoð-
uð hver kiud, áður flutt væri á skip, að
ekkert væri að.
Aflabrögð eru fyrirtaks-góð enn hjer
við flóann sunnanverðan, enda tíð fádæma-
góð og hagstæð.
Heimkynni kólerunnar.
Eptir lsekni frá Kalkutta.
Þegar komið er á eimskipi inn í botn.
inn á Bengal-flóa, þar sem fljótin Ganges
og Brahma-pútra falla til sævar, þá taka
menn að jafnaði skjótt eptir því, að vatn-
ið er þar ákaflega gruggugt og leirborið.
Skipið heldur inn í ósinn á einni kvíslinni,
Hoogly-ánni. Hún er áll einn meðal sand-
grvnninga beggja vegna. Þá blasir við
Sangor-eyin. Þaðan liggja eyjaraðir í tvær
áttir, 80 mílur (enskar) til austurs, en 160
mílur til norðurs. Allar eru þær láglend-
ar og mýrlendar. í millum þeirra liggja
einlægir álar eða sund. í sumum þeirra
er salt vatn, en sumum ósalt, en í öllum
fer vatnshæðin mjög eptir flóði og fjöru.
Þetta eru Ganges-fltjarnar, er skerast sund-
ur í einlægar eyjar, er myndazt hafa af
samþjöppuðum sandi. Einatt flóir yflr þær
allar. Þegar mikið rignir og steikjandi
sólarhiti er, verður þar ákaflega mikill
jarðargróður. En hann rotnar skjótt apt-
ur, og fyllist þá loptið banvænum loptteg-
undum. í sefinu morar af margs konar
dýrum, tígrum, ljepörtum, eiturslöngum og
skorkvikindum. Þar lifa og miljónir smá-
kvikinda, er drepsóttum valda. Fram með
ánni eru smá þorp á víð og dreif, en mjög
er það strjálbyggt. Erþarað mörgu leyti
háskaleg vist. Á kvöldin og nóttunni eru
hin skæðu viilidýr á kreiki að leita sjer
að bráð.
Eptir því sem nær dregur Kalkútta,
mjókkar áin og verður f'ríðara umhorfs
fram með henni og byggilegra. Þar blasa
við stórhýsi auðugra Hindúa og fjöldi
þorpa. Til hægri handar er skrautleg höll.
Þareraðseta uppgjafakonungsins af Ondh.
Hann heflr setzt þar svo sem í helgan
stein á elliárum sínum með fjölskyldu sinni
á eptirlaunum frá Englandi, sem eru all-
rifleg, enda veitir eigi af því, því að fjöi-
skylda hans er aflmikil. Hann á 300 kon-
ur og börn hans eru vist eigi öllu færri.
Hann liefir dýragarð mikinn og heldur þar
hvers konar fugla og ferfætlinga. Þaðan
liggur leið til Garden Reach, sem er hinn
fegursti forstaður Kalkútta, og nokkru ofar
liggur sá hluti aðalbæjarins, þar sem hin
mestu og fríðustu alþjóðleg stórhýsi eru.
h]f menn af eimskipum horfa stundarkorn
ofan í ána, bregzt ]>að vart, að þeir sjái
iik koma fljótandi ofan ána, og krákur
allmargar farandi á því. Það er af ein-
hverjum öreiganum. Frændur hans hafa
eigi haft efni á að kaupa eldivið til að
brenna við líkið, og hafa því eigi haft
önnur ráð en að varpa því í ána. Hoss-
ast það svo upp og niður á vatninu, eptir
því sem fjarar eða flæðir, þar til er allt
hold er af því nagað og beinin sökkva
til botns. Stundum kastar skrokkunum á
land, og koma þá sjakalarnir þegar þjót-
andi og naga hverja holdtóru af beinunum.
Kalkútta heflr verið nefnd »skrauthalla-
bær«; og er það sannnefni, er átt er við
þá hluta bæjarins, þar sem mest er um
húsaskraut. Hið alþjóðlega sölutorg á vart
sinn líka í allri veröldu. Sölubúðiimar
eru aðgreindar og merktar eptir vörugæð-
um. Þannig er öllu kjöti eptir gæðum
skipað í þrjá flokka. Torgvörðurinn skoðar
og dæinir hvert kjötstykki, og segir fyrir,
í hverri búð það megi selja. Kjöt og fisk-
ur er hvorttveggja breitt til sölu á marm-
araborð, sem eru vandlega fáguð, og mjög
láta menn sjer annt um, að sölutorgið sje
ávallt hreint. Er það gert af heilnæmis-
ástæðum, og sjer heilbrigðislið um það.
Þar til hefir það og góða hjálp af sjökul-
unum, sem eru um göturnar á nóttunpi, og
af krákum og öðrum ránfuglum, er vand-
lega hiröa hverja' matartætlu, er niður
kann að hafa fallið.
Svo sem hálfa mílu upp frá Hoogly-
brúnni er Nivetolla Ghat, þar sem Hindú-
ar brenna lík sín. Á nóttunni sjest loginn
af líkbálunum, og á daginn stendur upp
þaðan reykjarmökkurinn, og loptið um-
hverlis verður þrungið af lykt, af brenndu
kjöti. Múhameðsmenn grafa lík sín, en
Parsar leggja þau upp á turna, svo að
þau verði gömmum að bráð.
En jeg ætlaði að fræða menn dálítið um
frumbýli kólerunnar, og þá er bezt að
skyggnast um í þröngum götum og skúma-
skotum í þeim hverfum bæjarins og út-
hverfanna, er snauðir menn innlendir
byggja. Ef menn ganga þar um, má sjá
karlmenn húkandi við að sjóða sætabrauð
í gliee (skíru smjöri), og konur sem sumar
ar eru að mylja korn, en sumnr að hræra
saman vatn og kúamykju og hnoða þar
úr kringlóttar kökur, sem eru breiddar til
þerris upp á húsþökin og hafðar til elds-
neytis. Hvar sem gengið er um göturnar,
getur að líta einhverja, sem eru að þjóna
náttúrunni, og hneykslast enginn á því
atliæfi.
Árið 1870 var því komið á, að vatns-
rennur voru settar í milli Kalkútta og ár-
innar nokkrum mílum ofar, og veitt eptir
þeim gnægð af góðu vatni til bæjarins.
En í þeim hlutum bæjarins, sem hjer er
um að ræða, er meiri hluti neyziuvatns
tckið úr brunnum, grænleitt á lit og iegg-
ur af fýlulykt. Heilsufar manna varð
mun betra í þeim hlutum bæjarins, er fjekk
neyzluvatn úr vatnsrennunum. En í þeim
hlutum bæjarins, er brunnvutnið er drukk-
ið, er manndauði ógurlega mikill, 60 af
1000 eða meira.
Mjög er algengt, að hitaslög (sólstingir)
verði mönnum að bana. Optast koma þau
fyrir eptir sólarlag, er loptið er tekið nokk-
uð að kólna. Árið 1878, er jeg gegndi
læknisstörfum í Kalkútta, dóu fleiri skip-
stjórar en hásetar af hitaslagi. Að minni
ætlan heflr orsökin verið sú, að hásetarnir
voru að vinnu og í svitakóft allan daginn,
en skipstjórarnir sátu aðgjörðalausir undir
sólarsegli, fengu sjer gust af veifum og
drukku sódavatn og brennivín. I maí og
júní var þá heitara en elztu menn rak
minni til, og dóu margir af hitaslagi, bæði
menn og hestar. í þessum hræðilega hita
kom jeg á 60—70 skip, dag hvern og vitj-
aði um 200 sjúklinga til jafnaðar. Jpg
var á ferðinni alia.n daginn frá því kl. 4
á morgnana til kl. 6—7 á kvöldin, og röri
jafnt og þjett sólhlífarlaus millum skipanna
á opnum bát segllaus, og klifraðist upp
og ofan skipshliðarnar, er voru steikjandi
heitar. Þó varð mjer eigi misdægurt, en
fólkið hrundi niður umhverfis mig. Jeg
var svo búinn, að jeg var i frakka og
brókum af ljerepti, en hvorki í skyrtu nje
nærbrókum. Eigi neytti jeg annars dag-
lega, en kaffibolla með brauði á morgn-
ana, hrísgrjóna með »karrý« um miðapt-
ansbilið, er jeg kom heim, 0g »ananas«
eða fáeinna banana á kvöldin. j>að árið-
dóu tiltöiulega fáir af kóleru, eigi neina
1388 manns, og menn dóu tíðara, er veður
tók að gerast svalara. í Kalkútta hagar-
svo til, að kólera þverrar ávallt, er hlýnar,
en magnast, er kólna tekur. Nóvember—
maí eru kólerumánuðir. í júní—október-
er kóleran mun vægari. í Bengali eru 3'
árstíðir: þurra og svala árstíðin í nóvem-
ber—febrúar, þurra og hlýja árstíðin í
marz—maí, og vætutlðin í júní—okóbor.
Að vetrarlagi er því nær aldrei rigning,
en á morgnana iæðist þykk og þjctt þoka
meðfram jörðunni, er nær fullorðnum manni
því nær í höku, og sjást kollarnir kvik-
andi upp úr þokuhafinu, en kropparnir-
eru á kafi og sjer eigi fyrir þeim.
Upp frá Kalkútta eru mestmegnis hrís-
akrar, sein yflr flæðir í vætutíðinni. Hús-
in í þorpum í Bengal eru gjör af sefi og-
leiri. í miðju þorpi hverju er vanalega
brunnur eða tjöm. Þangað ganga þorp-
arar til allra nauðsynja sinna, því að ept-
ir tróarhrögðum þeirra ber þeim að taka
hreinsan á eptir og þar er hægast að koma
því við. í sömu tjörninni þvo þeir fatnað
sinn og iaugast. Á daginn, er heitast er,
vaða. kýmar út í tjörnina, og standa þar
svo djúpt stundum saman, að hausinn einn
stendur upp úr. Af steypirigningunní
myndast óteljandi lækir, er færa með sjer
öll óhreinindi, er til næst, út í tjörnina.
Og þessa vatns neyta Hindúar. Enda hinir-
tignu bramínar bera sjer óhikað til munns
þetta ógeðslega neyzluvatn, og eru þeir
þó svo viðkvæmir, að þeir myndi ætla
það saurgan og svívirðing, að eta af sama
fati, sem lægri stjettar Hindúi eða Evrópu-
maður hefði af neytt. Að drekka vatn,
sem þannig hefir verið óhreinkað, álíta
þeir gott og blessað og alls enga saurgun
í því.
Þvilíkt er heimkynni kólerunnár, það
land, er hún á ávallt heima í.
Rangárvallasýslu 15. okt.: »Tíðindi hjeð-
an úr sýslunni er engin sjerleg. Slátturinn
varð í öllum efri hluta sýslunnar bæöi rýr og
endasleppur, víöa ekki nema 6 vikur og
liölega þaö. I öllum efri hlutanum, Holta-
hreppi. Landmannahreppi, ofanverðum Rang-
árvöllum og jafnvel í Hvolhreppi og Fljóts-
hlíð er heyafli með minnsta móti sem lengi
heíir verið, gengur næst heyfeng manna sum-
arið 1881. Yerst voru tún og valllendi. Flest-
ir fengu helmingi minni töðu en í fyrra; hið
mir.nsta, er jeg hef’ heyrt talað um, er þriðj-
ungur. Aptur er allvel heyjað og sumstaðar
mjög vel í Asshreppi, Landeyjum og undir
Eyjafjöllum, að fráteknum einstaka manni.
Lambaskurður verður mjög mikill í öllum
efri hlutanum; sömul. er kúm fækkað til muna.
Bændur í framsveitum sýslunnar taka marg-
ar lcýr til fóðurs, en gef'a verður 30—40 kr.
með snemmbærum kúm, Sannast hjer sem
optar að »neyð er enginn kaupmaður«, og að-
fleiri kunna að selja dýrt en dönsku kaup-
mennirnir.
Útlit er fyrir, að hart verði manna á milli
að minnsta kosti sumstaðar í sýslunni í vet-
ur. Kornkaup eru almenningi lítt kleyf, garð-
ar hafa brugðizt að mestu og kýr verða lík-
lega gagnslitlar, því búast má við að fóður-
verði víða af skornum skammti; þykir liklega
sumstaðar gott að koma þeim fram óskemmd-
um, hvað sem gagni af þeim líður.