Ísafold - 08.02.1893, Blaðsíða 1

Kemur át ýmist einu sinni
eða tvÍ3var i vikn. VerT) árp.
(75—80 arka) 4 kr., erlendis
5 kr. eí)a l1/* doll.; borgist
fyrir mibjan júlímán. (erlend-
is fyrir íram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn(skrifleg)bundin viD
áramót, ógild nema komin
sje til útgefanda fyrir 1. októ-
berm. Afgroibslustofa blaÓs-
ins er i Austurstrœti 8.
XX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 8. febr. 1893.
6. blað.
'fjg" ÍSAFOLD keraur ut apturíþess-
ari viku, annaðhvort undir eins og póst-
skip kemur, eða þá á laugardaginn (11.
febr.), þótt póstskipskoman bregðist.
Og upp frá því kemur blaðið út á
laugardögum, meöan það kemur
að eins út 1 sinni í viku, af því að
kaupendur i nágrenninu hentar það
betur, en öðrum má á sama standa.
Þekkirðu það ?
Þú þekkii’ Uómin fátækleg og föl,
'Sem festa sína rót í sævarmöl;
Þau eiga þar við illt og kalt að búa,
Því að þeim blómum fæstir vilja hlúa.
En einmitt þar má gjöra aldingarð,
Er gefi þeim, sem rækta, mikinn arð;
Með djúpum rótum blómið þroskast betur
Og betur ljóss og daggar notið getur.
Þú þekltir börn, sem eru illa frædd
Og agalaus og fáum kostum gædd;
Sinn auðnuveg þau eiga sjálf að finna,
Því ósköp fáir kunna’ að þeim að lilynna.
Þau mættu verða bæði gegn og góð
Og gjöra má þau athugul og fióð,
Því þeim má kenna að unna ættjörð sinni
Og eins að hafa jafnan guð í minni.
Þú þekkir það, að göfugt margt og gott
Opt gleymist þar, sem enginn sjer þess vott
Að efla það er hvers manns lirós og skylda,
Já hversu mikið sem það kann að gilda.
Bjarni Jönsson.
Heiðarnar og sandarnir á Jótlandi.
Eptir
Sæm. Eyjólfsson.
IV.
(SiÓasti kafli).
Síðíin uiti miðja 18. ölcl hafa Jótar haft
margháttaða viðleitni til að koma í veg
fyrir eyðileggingar af' sandtoki. Stjórnin
hefir og frá öndverðu stutt að þvi á allan
hátt, að sem öruggastri vörn væri haldið
uppi gegn sandfokinu, enda var öllu Vest-
ur-Jótlandi fullkomin hætta búin, ef eigi
hefði verið að gert. Sandgræðslan hefir
ávallt verið talin meiri nauðsyn en heiða-
ræktin, síðan farið var að liugsa um þessi
mál. Mörg lög hafa verið sett til þess að
styðja sandgræðsluna og varnir gegn sand-
fokinu, og stórmikið fje liefir verið lagt til
þess úr ríkissjóði. Lög þau, er nú gilda
um sandgræðsluna og varnir gegn sand-
fokinu, voru set.t 1867. Eptir þeim lögum
heflr landstjórnin umsjón með allri sand-
græðslu og allri meðferð sandanna. Meiri
hluta sandanna heflr stjórnin keypt, fyrir
liönd ríkísins, við litlu verði, svo sem vænta
má. Þar er sandgræðslan kostuð að eins
• af landsfje. Á þeim söndum, sem eigi eru
ríkiseign, er sandgræðslan eigi að síður
kostuð af rikissjóði að miklu leyti, en að
nokkru leyti er hún kostuð af sveitarsjóði,
og svo af sjóði þess amts, er sandurinn er
í. Stjórnin liefir alla umsjón með sand-
græðslunni, jafnt á þessum söndum sem
hinum, er ríkiseign eru. Embættismenn eru
skipaðir víðs vegar til að stýra sandgræðsl-
unni. Einn er æðstur þessara embættis-
manna og hefir yfirstjórn allrar sandgræðslu
á Jótlandi, og stýrir öllu því, er gjört er
til að varna sandfoki; hann nefnist »Klit-
inspektör». Sá er nú hefir þetta embætti
á höndum er de Thygesen kammerherra.
Það er maður, sem liklega á fáa sína líka
að dugnaði, og enginn maður í Danmörku
kemst ti! jafns við hann i þekking á því,
er að sandgræðslu lýtur. Svo má kalla,
að hann sje sifellt á ferð fram og aptur
um allt Vestur-Jótland til að hafa umsjón
og umsýslu við sandgræðsluna, og leggja
ráð til og skipa fyrir um hvað eina.. De
Thygesen er maður á níræðisaldri, en svo
er hann ern og' ótrauður til framkvæmda
og starfsemi, að fáir ungir menn gangatil
jafns við hann. Undir yfirstjórn þessa að-
alstjórnanda sandgræðslunnar eru skipað-
ir nokkrir yfirsandgræðslustjórar (Overklit-
fogder), og hefir hver þeirra sjerstakt um-
dæmi. Ilverju þessu umdæmi er aptur
skipt í nokkur minni sandgræðslusvið, og
yfir þau settir sandgrœðshistjórar (Klit-
fogder), en. þeir standa undii stjórn yfir-
sandgræðslustjóranna.
Til skamms tíma hefir sandgræðslan að
mestu verið i því falin, að gróðursetja
sandreyr eða ammophila arenaria (á dönsku
»Klitlag» eða »Hjelme») á söndunum. Sú
planta þrífst einkarvel í þurrum og laus-
um sandi. Þar sem mikið vex af sand-
reyr, er hann slitinn upp, og þess gætt, að
rótarstafurinn fylgi með. Hvergi er þó slit-
ið svo mikið upp, að stór rjóður myndist,
heldur er þess vandlega gætt, að nóg sje
eptir til að binda sandinn. Sandreyrinn
er svo gróðursettur þar sem sandurinn er
gróðurlaus eða gróðurlítill. Plönturnar eru
gróðursettar í beinar raðir, og er látið
vera i__2 feta bil inillum raðanna, en lítið
bil millum plantnanna í hveri röð. Rað-
irnar eru látnar snúa svo, að þær myndi
rjett liorn við þá stefnu, er sandurinn fýk-
ur venjulegaí. Á þenna hátt stöðvast sand-
urinn betur við raðirnar heldur en efþær
hafa sömu stefnu sem sandfokið. Sandreyr-
inn vex eptir jiví bctur sem meira fýkur að
honum af lausum sandi. Þar nær hann
mestum þroska og breiðistmest út, ermest
fýkur að honum af þurrum og lausum sandi.
Melgrasið er og þessarar sömu náttúru,
enda er það sumstaðar gróðursett á sönd-
unum, en miklu minna er það þó notað
til þess en sandreyrinn.
Mest láta menn s.jer annt um að gróður-
setja sandreyr eða aðrar sandplöntur á þeim
jöðrum sandanna, er liggja að ökrum, engj-
um eða. öðru graslendi. Þá er sandgeiri, vax-
inn sandplöntum, þótt mjór sje, liggur fyr-
ir utan akra og engi, milli þeirra og eyði-
sandsins, þá stöðvast sandurinn að miklu
leyti við sandplönturnar á þessum geira,
svo hann getur eigi fokið til neinna muna
inn á altrana eða engið.
Nálægt sjávarströndinni eru víða gerðir
garðar af trjálimum, er nefndir eru sand-
nemar (Sandfængere). Sandurinn, er kem-
ur ncðan frá flæðarmálinu, stöðvast að
mestu lejúi við limagarð þenna, og mynd-
ast því sandhryggur við hann. Til þess
að sandurinn skuli því fremur stöðvast, er
opt gróðursettur sandreyr fram með lima-
garðinum. Þá er limarnar eru nokkuð
meir en hálforpnar sandi, er þeim kippt
upp, og myndast þá nýr limagarður ofan
á sandhryggnum. Þetta er ávallt endur-
tekið, þá er sandurinn hefir borizt svo að
garðinum, að meir en helmiúgur hans er
í kafi. Yið þetta vex sandhryggurinn stöð-
ugt bæði að hæð og þykkt. Víða má sjá
feiknamikla sandöldu fram með sjónum,
er myndazt hefir á þenna hátt. Sandur-
inn, er berst frá ströndinni, lendir nú við
sandgarð þenna, en kemst eigi til muna
inn fyrir hann. Eptir þvi sem hryggurinn
verður hærri og meiri, eptir því veitir þessi
umbúnaður öruggari vörn fyrir sandfok-
inu. Þessir sandgarðar loka að mestu leyti
uppsprettu sandfoksins, svo þá er eigi
hætta búin af öðrum sandi en þeirn, er
þegar er kominn inn á landið.
Þá er slikar varnir hafa verið settar fram
með sjónum, og sandplöntur hafa verið
gröðursettar í þannjaðar sandanna, er veit
inn að graslendinu, þá má kalla að sand-
urinn sje króaður, og geti ekki unnið ineiru)
Þá kemst eigi nýr sandur frá ströndinni
inn á landið, og sá sandur, er þegar er
kominn inn á landið, kemst þá eigi til
muna lengra en hann er kominn.
Þótt sandfok hafi verið stöðvað á ein-
hverju sandsvæði með því að gróðursetja
þar sandreyr, þá er eigi svo að skilja, að
það svæði sje með öllu óhult, eða ekkert
þurfi um það að hugsa framar. Með tím-
anum geta myndazt auð rjóður, en þau
rjóður fara svo sístækkandi, ef eigi er að
gert. Við það losnar um sandinn og sand-
fokið byrjar aptur. Þess vegna verður si-
felt að hafa vakandi auga á þeim svæð-
um, þar sem sandreyr hefir verið gróður-
settur, og bæta jafn-harðan, hvar semból-
ar á að ætli að blása upp eða eyðileggj-
ast. Þessi svœði þurfa því umsjón og við-
hald, þótt eigi megi það mikið kalla. Þetta
þykir nokkur ókostur, sem vonlegt er.
Það er einkum af þessum ástæðum, að
margar tilraunir hafa verið gerðar til að
rækta skóg á söndunum. Það er langt
síðan fyrst var farið að gera þessár til-
raunir, en þær mistókust mjög framan af.
Nú er reynsla manna og þekking í þessu efni
komin svo langt, að trjáræktin á söndunum