Ísafold - 11.03.1893, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni
e<ba tvisvar i viku. Yerð örg.
(75—80 arka) 4 kr., erlendis
5 kr. eí)a l1/* doll.; borgist
fyrir mibjan júlímán. (erlend-
is fyrir íram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn(skrifleg) bundin viD
áramót, ógild nema komin
sje til útgefanda fyrir 1. októ-
berm. Afgreibslustofa blabs-
ins er i Austurstrœti 8.
XX. árg.
Reykjavík, laugardaginn 11. marz 1893.
12. blað.
ÍSAFOLD kemnr út tvisvar í
næstu viku, hvort sem jvóstskip kemur
þú eða ekki.
Hepting sandfoks.
Einn merkisbóndi í Rangárvallasýslu,
JEyjólfur sýslunefndarmaður Guðmundsson
i Hvammi á Landi, skrifar 9. desbr. f. á.
til kand. Sæmundar Eyólfssonar :
«Það liggur mörgum þungt á hjarta,
hversu mikið tjón sandurinn er búinn að
gjöra og heldur áfram að gjöra hjer í sýslu
og sjerstaklega Landsveit, sem allra sveita
mest, heflr fengið að kenna hart á hans
miskunnarlausa yflrgangi og það næstliðið
haust. Menn eru farnir að tala um ráð
til að bjarga sjer. En það ráð líkar mjer
-ekki vel. Það er að flýahjeðan. En það
geta ekki heldur nema surnir. Hjer eru
margir ósjálfbjarga menn og ómagar, og
þeir myndu verða eptir. Það hlyti því að
liafa talsvert alvarlegar afleiðingar, ef þetta
ráð væri upp tekið, sem yrði þá auðvitað
•af helztu mönnunum, því fádæma sveitar-
byrði hafa þeir boriö, síðan 1882 (þ. e. feli-
isárið) og bjargazt furðanlega, jafnvel svip-
að því sem víða gjörist í hinum blómlegri
sveitum, þar sem þessi. byrði er miklu ljett-
ari, sem eðlilegt er; því hjer var miklu
fjölbygðara fyrir fáum árum, svo margur
á kyn sitt að rekja hingað, en nú eru svo
fáir, sem við bvrðinni verða að taka, því
sandurinn hefir eyðilugt jarðirnar, og býl-
um liefir fækkað; eru þó nokkur í byggð
aðeins að nafninu til, sem alls ekki ættu
að vera það;en það er nú eitt af því sem
erfitt mun verða að laga eins og nú
: stendur.
Allt þetta sýnir, að leifar þær, sem ept-
ir eru af sveitinni, eru kjarngóðar og mjög
niikils virði. En þær eru allt af að minnka,
segja menn, og einhvern tíma og jafnvel
bráðum rekur að því, að þær verði svo
litlar, að engin leið verður að bjargast á
þeim, og ekki er skynsamlegra að bíða
þangað til allt er komið í óefni. Móti
þessari setningu, eins og hún iiggur fyrir,
flnnst mjer ekki gott að bera, en mjer
finnst að menn ættu fyrst af öllu að bera
upp spurningu bæði fyrir sjer og öðrum,
nefnilega þá: er sandeyðingin í raun og
veru svo löguð, að ekkert sje reynandi til
að draga úrhenni, og jafnvel koma í vegfvrir
hana með tímanum, og hvernig á að fara
að því? Eg tel mig þó ekki færan um
að svara þessari spurningu til liiítar, enda
verður svarið að vera að mestu leyti á-
gizkun, eins og nú stendur, fyrir hverjum
sem henni svaraði, og ef það gjörðu marg-
ir, er líklegt að skoðanir yrðu skiptar.
<Þó þætti mjer líklegt, að mönnum kærni
sanian um það, að henni yrði ekki full-
komlega svarað nema af meiri eöa minni
reynslu, eins og jeg get varla skiiið í því
að mönnum kæmi ekki saman um það,
að fráleitt sje að iiorfa alveg höggdofa og
aðgjörðalaus á heilar sveitir eyðast. já
heilar sýslur í stórvoða, afþessum vogesti,
án þess að nokkuð verulegt sje gjört til
að draga úr yfirgangi hans; og þó mun-
enginn sem vill vanda orð sín, þora að full-
yrða, skilvrðislaust, að það sje ekki auðið,
og næst er mjer að halda,, að þetta, ef því
væri verulega gaumur geflnn, mundi frem-
ur stranda á gamla efnaleysis-viðbárusker-
inu heldur en á öðrum torfærum. Að vísu
er erflðara við að gjöra nú en fyrir nokkr-
um árum, þegar sandgárarnir, sem nú skipta
jafnvel tugum dagslátta, voru aðeins smá-
flög eða bakkabrot, hefði þá verið ráð i
tíma tekið. En vera má, að ekki hefði
það þá þótt minni fjarstæða, hefði ein-
hver getið þess til, að af þeim mundi inn-
an fárra ára eyðileggjast það sem nú er
fram komið, og að talsverðu fje væri tii
þess kostandi, að afstýra því, heldur en
þó sagt sje nú, að sandurinn muni. innan
fárra ára eyða nærri heilar sýslur, ef ekki
er að gjört, og að miklu fje sje kostandi
til að afstýra því.
Til þess fyrir mitt leyti að svara spurn-
ingunni hjer að fi'aman, verð jeg að geta
þess, að næstliðið vor gjörði jeg og síra
Einar Thorlacius á Skarði ofurlitla tilraun
með að sá blöðku-korni (þ. c. íslenzku
korni), og bar ekki á öðru en það lánað-
ist ágætlega, þrátt fyrir hina afarstríðu
norðanstorma og gadda. Yið sáðum í maí,
þannig, að við hrærðum korninu saman
við heyúrgang (moð) og hesthúshaug, ljet-
um svo þenna.n samhræring í hrúgur á
sandinn, sem hlóðst svo í holurnar, þegar
hann för að fjúka. Var þetta í júlí orð-
inn blöðkuhnjóti eða flesja, alþakið ný-
græðingsblöðku. Þótt tilraunir þessarværu
í smáum stíl, styrktu þær þá ætlun mína,
að til blöðkunnar megi sá, og margir vita,
að hún er eins og sköpuð t.il að vaxa og
þróast í sandinum, og þá einnig til að
iiefta fok hans.
Með þessari reynslu, þótt smá sje, vil
jeg fyrir mitt leyti svara spurningunni hjer
að framan, og um leið geta þess, sem öll-
um sem t.il þekkja er kunnugt, að blaðk-
an hefir því nær ótrúlega vaxið og út-
breiðzt hjer .síðan sandeyðileggingin hófst
fyrir alvöru (þ. e. síðan 1881),því áður var lít-
ið um liana hjer, og liefir hún þö verið nokk-
uð yrkt þessi ár, sem jeg fyrir mitt leyti
tel vafasamt að sje nokkur hepting á vexti
og viðgangi hennar, undir vissum skilyrð-
um, það er að segja ef ekki er slegin ný-
græðingur, og ekki optar en þriðja livert
ár m. fl. (o: melinntel jeg fásinnu að rífa).
Blaðkan er sú eina jurt, sem ,jeg þekki
hentuga til að hepta sandfok; og þess
vildi jcg öska, að bæði þjer og aðrir góðir
menn vildu styðja að því bæði í ræðu og
riti, að menn vildu gjöra sitt hið ýtrasta
til að útbreiða hana, þar sem þess er kost-
ur. Auðvitað er hún ekki einhlít til þess;
en fleiri eru það hjer heldur en jeg sem
háfa tekið eptir þessu, sem ráða má af því,
að á síðastliðnu vori, á fundi að Skarði
13. júní, lofuðu 20 bændur hjer að gjöra
tilraun í þessu efni á næsta vori, og er
það loforð þeirra ritað í gjörðabók hrepps-
ins. Framfarafjelag okkar heflr og nú
þegar útvegað 2 tunnur af korni, til þessa
augnamiðs, og sfendur nú til að sá því á
næsta vori, ef guð lofar; er að vísu ekki
mikils að vænta af svona smárri tilraun,
en þó svo mikils, að eptir henni mætti
ráða nokkuð um tilliögun á öðru meira,
ef til þess kæmi.
Svo mikið þykist jeg þó vita, að blaðka
getur ekki þrifizt i mjög moldarborinni
jörð. En hjer eru víða stórir moldarflák-
ar, og rýkur óhemjan sjálf út úr þeim,
þegar hinir tíðu og stríðn norða.nstormar
geysa. Það þyrfti því alls ekki að búast
við fullkominni bót af blöðkunni, hversu
vel og kappsamlega sem hún væri útbreidd.
En það er fyrr linun en aibati, og hver
veit nema vilji og hugur yxi, ef vei gengi,
og vera mætti að einhver yrði svo djarf-
ur, að stinga upp á því, að byrjað yrði
við upptökin, þ. e. nyrzt á söndunum, og
haldið svo áfram niður eptir ; með því einu
móti álít. jeg hugsandi til að hefta sand-
fokið til fulls. Upptökin á foksandinum
eru hjer milli Búrfells og Heklu. Að vísu
ná gróðurlitlir hraun- og sandtiákar .jafn-
vel norður að Tungnaá; en suður áð þessu
takmarki, sem jeg nefndi, liggur blágrýtis-
kastmöl víðast ofan á, sem trauðlega fýk-
ur til muna. Kafla þá eða landspildur,
sem teknir væru til sáningar, mundi að
minnsta kosti fyrst í stað þurfa að umgirða,
og yrði sízt skortur á efni til þess; því
grjót er víðast óþrjötandi, við hendina.
En hvað sem öilu þessu líður, mun ekki
vera til neins að hugsa svo karlmannlega,
og sízt í bráð, eða, sem margir munu nú
reyndarkalla heimskulega, jafnvel þó sann-
leikurinn sje sá, að þetta væri vel kieyft,
ef hyggindi og peninga ekki brysti». —
Hinir vesturheimsku »túlkar», Bald-
vin L. Baldvinsson og Sigurður Kristó-
fersson, eru nýlega hingað komnir, að af-
lokinni yflrreið sinni yfir meiri hluta lands-
ins i »leiðbeininga« skyni við væntanlega
vesturfara. Fyrirlestra handa almenningi
um Ameríku-sæluna hafa þeir haldið ann-
arhvor eða báðir hingað og þangað, eða
helzt Baldvin, svo sem á Akureyri, Sauð-
árkrók, Blönduós og Akranesi, til fylling-
ar »Hagskýrslunum» frægu og líklegavið-
líka merka og áreiðanlega(I).
A Akranesi var nærri orðið stórslys und-
ir prjedikun Baldvins: fjell niður lampi í
fundarhúsinu, olían logaði á gólfinu og
söfnuðurinn rauk í ofboði og með óhljóð-
út um gluggana eigi síður en dyrnar.
En það var ekki nema eins og ómerkileg-