Ísafold - 15.04.1893, Blaðsíða 1

Uppsögn(skrifleg) bundin vib
áramót, ógild nema komin
sje til útgefanda fyrir 1. októ-
berm. Afgroibslustofa blaÖs-
ins er í Austurstrœti 8.
Kemur út ýmist einu sinni
eba tvisvar i viku. Verö árg.
(75—80 arka) 4 kr.. erlendis
5 kr. eÖa 1^/a doll.; borgist
fyrir miÖjan júlímíin. (erlend-
is fyrir fram).
ÍSAFOLD.
XX. árg.
Reykjavík, laugardaginn 15. apríl 1893.
Sparisjóðir á íslandi.
Af margvísleg'um nytsömum fróðleik í
landshagsskýrslum Stjórnartíðindanna fyrir
árið sem leið er eigi hvað minnst varið í
skýrsluna um sparisjóði hjer á landi, frá
npphafi vega þeirra til ársloka 1891, eptir
þá Hannes Hafstein og Sighvat Bjarnason.
Skulu hjer til tínd nokkur hin helztu atr-
iðin, en almenningi að öðru leyti engin
-ofætlun að lesa ritgerðina sjálfa í Stjórn-
artíð.
Fyrsti vísir til sparisjóða hjer á landi
var »Sparisjóður Múlasýslna á Seyðisfirði«,
stofnaður á öndverðu ári 1868, fyrir for-
,göngu dansks sýslumanns, er þar var þá,
'O. Smiths, en stóð eigi nema fáein missiri,
eða þangað til Smith fiuttist til Danmerk-
nr skömmu eptir 1870; hefir þá lognazt
út af, og engar sögur af því meir.
Árið 1872 er svo stofnaður sparisjóður
1 Eeykjavík, fyrir forgöngu þeirra Hilm-
-ars Finsens stiptamtmanns og Árna land-
fógeta Thorsteinson og ýmissa annara
góðra manna, og var landfóg. Á. Th. for-
maður þeirrar stofnunar alla tíð þangað
til sjóðnum var steypt saman við lands-
bankann 1887.
Tuttugu árum síðar, 1892, voru spari-
•sjóðirnir á landinu 21, ef sparisjóðsdeild
landsbankans er með talin og Söfnunar-
sjóðurinn. Viðkoman þannig 1 á ári að
meðaltali eða vel það, en mikil tímaskipti
að henni: helming áratölunnar er enginn
sparisjóður stofnaður, en aptur stofnaðir 5
síðasta árið, 1892, enda helzt skrið á fjölg-
uninni síðustú árin; þeirvoru ekki komnir
lengra en upp í 5 árið 1883.
Sex af þessum 21 eru til sveita; hinir í
kaupstöðum og verzlunarstöðum. Marga
allmerka "verzlunarstaði vantar enn spari-
sjóð, svo sem Akranes, Vestmannaeyjar,
Eskifjörð, Húsavik, Þingeyri, o. fi. Mest-
ir sparisjóðsmenn eru Eyfirðingar. Þeir
•eiga 4.
Af því að 6 af sparisjóðunum voru ekki
komnir í gung síðasta árið, er ýtarlegar
skýrsliu' eru til frá, 1891, nær aðalskýrsl-
-an ekki nema yfir 15 þeirra, og sýnir hún,
að þá við árslok hafa rúm 4000 af lands-
ins 70,000 íbúum átt eitthvert fje í spari-
sjóði, einhverjum þessara 15, — að saman-
lögðu hátt upp í 1 miljón eða um 854pús.
krónur. Það verða nál. 213 kr. á hvern
innlagseiganda, en rúmar 12 kr. á hvert
mannsbarn á landinu.
Fram undir 3/4 alls sparisjóðsfjár á land-
inu varðveitir sparisjóðsdeild landsbank-
ans, eða nokkuð meira en 600,000 kr.
iEnginn hinna kemst nærri því upp í 100
þús., og er Söfnunarsjóðurinn þeirra mest-
urþmeð 65,000; þá sparisjóðurinn á ísa-
firði með 58,000, í Ilafnarfirði með rúm
30,000.
Fyrir nokkrum árum, 1886, áður en
sparisjóð Reykjavíkur var steypt saman
við landsbankann, voru varasjóðir spari-
sjóðanna á landinu k'omnir upp í nær
38,000 kr. alls. Upp frá því er sleppt að
telja varasjóð þess sparisjóðs út af fyrir
sig, og voru annara sparisjóða varasjóðir
í árslok 1891 samtals rúm 13,000 kr.
Ekki hafa skýrslur þær, er höfundarnir
hafa átt kost á, verið svo nákvæmar, að
hægt væri að sjá á þeim, hve mikla vexti
sparisjóðsinnlög hafa gefið samiagsmönn-
um alls þau 20 ár, er sparisjóðirnir hafa
staðið, en það þykjast þeir mega fullyrða,
að ekki hafi þeir minni verið en um
210,000, eða sama sem 3 kr. á hvert manns-
barn á landinu, —• »ljóst og gott dæmi upp
á gagn það, er sparisjóðirnir eru þegar
búirir að vinna þjóðinni«.
Til almennra nytsemdarfyrirtækja hefir
ísfirzki sparisjóðurinn gefið af varasjóði
sínum 2000 kr., og landsbankinn af vara-
sjóði Reykjavíkursparisjóðsins gamla
6000 kr. —
Þótt smáar sjeu tölur þessar við það
sem annarsstaðar gerist, þá eru þær samt
ánægjulegur framfaravottur og verða að
vonum stórum mun glæsilegri að 20 árum
liðnum hjeðan frá t. a. m.
Ýmsar raddir um verzlunar-
ástandið.
IY.
Margar raddir hafa nú á siðustu tímum
látið til sín heyra viðvíkjandi einu af
hinum eldri átumeinum vorum, sem þó von-
andi er búið að lifa sitt fegursta, nefnilega
lánsverzluninni hjer á landi. Jeg hefi með
lifandi áhuga fylgt þessari nýju og sjald-
gæfu hreyfingu, og langar einnig til að
leggja nokkur orð í belg með um þetta
mikilsvarðandi mál.
Það er að minni hyggju naumast unnt
að berjast með rökum á móti þeirri skoð-
un, er kemur fram í greinum þeim, er
staðið hafa hjer í blaðinu um þetta mál,
sem sje, að fyrirkomulag það, sem nú er
á verzlun vorri sje bæði sorglegt og skað-
samlegt. Tilgangur minn með línum þessum
er því engan veginn sá, að mæla lánsverzl-
uninni bót, heldur hitt, að reyna að benda
á eitthvað, er ef til vill kynni að geta
dregið dálítið úr þessu þjóðarmeini og
hamlað frekari útbreiðslu þess.
Eins og hjer á landi hagar til, er varla
hægt að gjöra sjer í hugarlund, að bæði
kaupmenn og bændur geti eður vilji allt
í einu hætta við öll lán. Til þess að taka
fyrir lánsverzlunina þarf lengri tíma. En
hins vegar ætti að vera full ástæða til að
gjöra sjer góðar vonir um, að koma mætti
20. blað.
lánsverzluninni með eigi löngum fyrirvara
í það horf, að hvorumtveggja, þeim er h.jer
eiga hlut að máli, væri betur borgið, bæði
með því að draga úr lánunum eður tak-
marka þau, og tryggja þau betur en að
undanförnu.
Lán gætu hjer^ eins og í öðrum löndum,
verið mjög nytsöm og leitt af sjer mikið
gott, bæði fyrir lánveitendur og lánþiggj-
endur, ef þeim væri haldið innan tiltekinna
takmarka. Öll eður flest meiri háttar fyr-
irtæki, hvort heldur þau lúta að iðnaði,
landbúnaði eður sjóferðum, eru vanalega
og munu jafnan verða að meiru eður
minnu leyti byggð á lánum, en auðvitað
lánum, sem eru skynsamlega takmörkuð og
nægilega tryggð; og geta slík lán verið
ábatasöm og hagfeld bæði fyrir þann sem
tekur þau og þann sem veitir þau.
Einhver hinn mesti agnúi á lánsverzlun-
inni hjer á landi, ein’s og hún hefur verið
að undanförnu, er sá, að það hefir orðið að
vana, að kunna sjer ekkert hóf, heldur
láta alveg lausan tauminn og hirða svo
sem eigi neitt um, hvort lánin eru stór eða
smá —, fara svo freklega í lántökunni, sem
framast er látið viðgangast, taka svo mik-
ið út, sem kaupmaður er svo óforsjáll eða
grunnhygginn að leyfa. Það er þetta
kæruleysi og þessi skortur á hugmynd um
peninga og peningagildi, sem er búið að
læsa sig inn í allt viðskiptalíf Yort og
gjöra það ómögulegt og óhafandi. Gæti
þetta breyzt til batnaðar og vjer eins og
fengjum inn í blóðið rjettari og hollari hug-
myndir í þessu efni, væri mikið fengið, og
viðskiptalifið myndi þá fá allt annan blæ
en það nú hefur. En eigi þetta að heppn-
ast, verða hvorirtveggju málsaðilar, bæði
kaupmenn og bændur, að haldast í hend-
ur, og þar sem hjer er í rauninni meira i
húfi fyrir kaupmanninn sem lánveitanda
en bóndann, og kaupmönnum ætti að vera
það áhugamál, að tryggja viðskipti sín
sem bezt, virðist ljóst, að þeim beri sjer-
staklega að íhuga þetta mál rækilega og
stíga hið fyrsta spor í því, og gjörast
þannig bæði leiðtogar og velgjörðamenn
samborgara sinna og landsmanna í þessu
efni.
Að minni hyggju er það einkum hugs-
unarhátturinn hjá bændum, sem þarf að
reyna að breyta. Það má ekki og á ekki
að þola lengur þetta sífellda kæruleysi og
hirðuleysi, sem nú drottnar. Menn mega
til að kynnast betur liugmyndinni um
nxitt og þit.t og ekki upp á gamla vísu
láta allt móka í sama horfinu og hingað
til.
Eitt ráðið til að fá þessu breytt er l að
minni hyggju það, að gjöra aðganginn að
búðarlánum talsvert þrengri en verið hefir
hingað til. Það væri t. d. ekkert á móti
því, að það væri, er svo ber undir, álíka
örðugleikum bundið fyrir bændur að fá
lán hjá kaupmanni eins og í Landsbank-
anum. Að sjálfsögðu er hjer eigi átt við