Ísafold - 11.11.1893, Blaðsíða 1

Kemur út ýmiat einu sinni
«ða tyisvar i viku. Verð árg
(75—80 arka) 4 kr., erlendis
5 kr. eöa l1/* doll.; borgist
fyrirmibjan júlímán. (erlend-
is fyrir fram).
ÍSAFOLD
Uppsögn(skrifleg)bundin við
áramót, ógild nema komin
sje til útgefanda fyrir 1. októ-
berm. Afgroibslustofa blabs-
ins er í Austurstrœti 8.
XX. árg.
Reykjavík, laugardaginn 11. nóv. 1893.
73. blað.
Um leikfimi.
Það stóð í sumar í dönsku blaði mikið
góð grein um leikflmi og leikfimiskennslu,
tilgang hennar og hvert gagn hún geri,
eptir skólakennara nokkurn, J. Kr. Jens-
sen. Talar höf. um vanþekking þá, hleypi-
•dóma og hirðuleysi, er alþýða manna þar
í landi geri sig enn seka í að því er
snertir það mjög svo mikilsveröa uppeld-
ismeðal. Og með því að óhætt er að segja
það, að almenningur hjer á landi er með
sama markinu brenndur — það sýna með-
al annars ummæli og tillögur sumra þing-
manna í slíkum málum á síðustu þingum
—, ætti ágrip af grein þessari að koma í
góðar þarflr.
Höfundurinn drepur fyrst á það, í hve
miklum metum íþrótt þessi var hjá forn-
þjóðunum, einkum hinni mestu menntaþjóð
í fornöld, Grikkjum, er aldrei komust á
hærra þroskastig og þjöðmenningar en ein-
mitt á þeim tímum, er leikfimi var eitt
hið helzta uppeldismeðal þjóðarinnar.
Á miðöldunum lögðust líkamlegar í-
þróttir mjög niður,einkum úr því að ridd-
araöldin leið undir lok. En undir lok 18.
aldar opnuðust aptur augu uppeldisfræð-
inganna svo, að þeir sáu, að leikfimi var
ómissandi uppeldismeðal, og leið þá eigi
á löngu, áður en leikfimi varð lögboðin
námsgrein í lærðum skólum og alþýðu-
skólum víðast hvar um hinn menntaða
heim. En slælega hefir það nám verið
stundað víða, og almenningur nauða-ófróð-
ur um nytsemi þess og nauðsyn. Sú í-
myndun er enn víða bæði rík og algeng,
að leikfimi sje »gagnslaust fítl«,— ekki til
annars en að eyða tíma, þreyta ungling-
ana. að þarflausu, slita fötum og þar fram
eptir götunum.— —
»Fáir munu kunna við, að sjá pilt, sem
annars er vel skapaður, slettast áfram
þegar hann gengur,draga á eptir sjer fæt-
urna, heykjast í hnjáliðunum við hvert
'fótmál, ganga hokinn og álútur, með hök-
una niður í bringu, reka axlirnar fram,
láta handleggina dingla fyrir framan sig
hálfbogna eða þá með hendurnar lengst
niðri í buxnavösum. En slíkt er engan
veginn óalgengt. Það verður að vana,
sem er mjög örðugt að uppræta, ef ekki
er ráð í tíma tekið. Það er ekki nóg að
áminna svona gerða pilta við og við um,
að rjetta úr sjer og ganga beinir; þeir
gleyma því öðara aptur«.
Eina ráðið til að laga þetta er leikfimis-
kennsla. Þar er þeim kennlf að sneiða
hjá þess og bera sig almenniiega. Þeir
eru „vandir þannig dag eptir dag, eptir
rjettum reglum og auðveldum, þangað til
ekkert sjest votta framar fyrir ómynd
þeirri og afkáraskap, er áður gerði þá
ekki einungis að athlægi, heldurvann þeim
mikið mein annað og það margfalt lakara.
Því þetta, að bera sig vel, er ekki ein-
ungis mikilsvert vegna útlitsins, heldur
einnig fyrir heilsuna. Á þeim, sem geng-
ur hokinn og hálfkrepptur, lotinn í herð-
um og með framskotnar axlir, kreppist
brjóstholið saman, og leiðir þar af, að líf-
færin, sem þar eru, hjarta og lungu, fá
eigi svigrúm til þoss-að vinna eins og þau
þurfa, og á börnum þar að auki ekki
svigrúm til að vaxa eins og þeim er eðli-
legt. Þetta er mjög skaðlegt fyrir heils-
una.
Til þess að skilja, hvernig á því stend-
ur, að leikfimin eykur þrótt og fjör, þarf
að athuga, hver áhrif hún hefir á vöðv-
ana. Yöðvarnir eru þannig gerðir, að því
betur sem þeir eru vandir við áreynslu og
því meira sem á þá er reynt, sje það eigi
gert úr hófi frain, því styrkvari verða þeir.
Þess vegna eykur leikfimin unglingum afl
og karlmennsku. »Það gerir önnur vinna
líka«, munu menn svara. Það er satt; en
ekki eins vel. Því að í leikfiminni er
vöðva-áreynslunni þannig hagað, að þeir
neyti sín flestir eða allir til fulls, hver í
sínu lagi og eptir ákveðinni röð og reglu,
eins og bezt hentar til þess, að þeir styrk-
ist sem bezt og jafnast. Og þegar þetta
er gert, ekki með höppum og glöppum,
heldur að staðaldri dag eptir dag um
langt tímabil, þá vex vöðvamátturinn, —
samdráttarafl vöðvanna verður meira og
meira, en það er það, sem lireifir limina,
með því að vöðvarnir eru festir með taug-
um við beinin. Sjálfir eru vöðvarnir eigi
annað en örmjóar holdtaugar, er dragast
sundur og saman, eptir því sem á þeim er
hert eða linað. En frá vöðvunum liggja
þræðir upp í heilann og inn í hryggœæn-
una, er kallast taugar, og flytja þær skeyti
frá heilanum til vöðvanna eins og rafseg-
ulþræðir, skeyti um það, að nú skuli þeir,
vöðvarnir, koma hreifingu á þann eða
þann lim.
Leikfimin veitir nú ekki einungis vöðv-
unum meiri mátt, heldur einnig miklu
meira þol. Sá, sem er lítt vanur líkam-
legri áreynslu, getur, ef til vill, afkastað
eins miklu í svip, eins og sá sem vanur
er; en hann þreytist miklu fyr. Leikfimin
kennir mönnum að beita svo kröptum sín-
um, að þeir endist miklu betur.
Yöðvarnir geta dregizt saman mishratt
og verða hreifingarnar eptir því hraðar eða
seinar. Sá sem er snar og mjúkur í við-
vikum, er kallaður lipur. Leikfimin eyk-
ur lipurð, með því að þar eru flestar hreif-
ingar hafðar fljótar og fjörugar, og sumar
•æfingar einmitt til þess gerðar beinlínis,
að anka lipurð.
Hreifingsú, er nemendur fá,er þeir stunda
leikflmi, er í sjálfu sjer harla mikils verð
til þess að varðveita heilsuna, með því að
hún gerir blóðrásina greiðari. Blóðiðeri
sífeldri hreifingu. Það streymir frá hjart-
anu eptir slagæðunum út um alla parta
líkamans og öll líffæri mannsins, en að
hjartanu aptur eptir blóðæðunum. Á þess-
ari hringrás hefir blóðið breytzt. Það var
fagurrautt, er það lagði af stað frá hjart-
anu, en er orðið lifrautt, er það kemur
þangað aptur. Litarbreytingin stafar af
því, að það hefir miðlað frá sjer næringar-
efnum út í líkamann, en hirt aptur í stað-
inn þaðan önnur efni, sem eru líkamanum
ónýt. Hið lifrauða blóð berst síðan frá
hjartanu inn i lungun, nær þar samskiptum
við loptið, sem vjer öndum að oss, hreins-
ast á því og endurnýjast; þá verður það
fagun-autt aptur, snýr síðan aptur til hjart-
ans og hefur þaðan nýja rás út um líkam-
ann. Hjartað er eins og dæla, er heldur
bióðinu í sífelldri hreifingu; en margt er
það, sem því ræður, hvort hreifíng þess eg
hröð eða sein, svo sem gleði eða hryggð,
vinna eða hvíld. Það liggur nú í augum
uppi, livernig á því stendur, að það sem
eykur blóðrásina, styrkir heilsuna: því
óðara sem nýtt blöð berst frá hjartanu út
um líkamann, því betur gengur næringin.
Sumir kunna að ímynda sjer, að það
geri sama gagn í þessari grein, að láta
börnin leika sjer sjálf. En svo er eigi.
Leikflmin hefir þann mikla kost fram yfir
sjálfkrafa leiki, að hún kemur jöfnuði og
reglu á hreifinguna. Þegar börnin leika
sjer sjálfkrafa, getur hreifingin orðið ýmist
of frekleg og óhemjuleg eða of lin og löð'
urmannleg. Sum börn eru og of dauf og
velluleg til þess, að þau taki sjálfkrafa
almennilega þátt í fjörugum leik.
Enn hefir leikfimin þann kost, að hún
eykur athygli og snarrœði. Hver hreif-
ing þarf að gerast jafnskjótt sem skipun
kennarans heyrist. Yerður því hver nem-
andi að hafa hugann við að vera fljótur
að gegna, þegar skipunin kemur; annars
verður hann aptur úr og þar ineð til at.
hlægis m. m. Þetta hefir mikið góð áhrif
á nemendur. Hjer víkur öðru vísi við en
þegar nemandinn áformar sjálfur eitthvert
viðvik eða hreifingu. H.jer kemur áform-
ið utan að, frá öðrum,þ. e. kennaranum, og
boðorðið, um að hreifa þann eða þann
vöðva, verður fyrst að berast inn um eyra
nemandans og inn í meðvitund lians; en
síðan sendir hann skeytið jafnharðan til
vöðvanna eptir taugunum og þeir taka
þegar til starfa. Þegar þetta er opt um
hönd liaft og að staðaldri, eykur það ept-
irtekt og snarræði, það er: nemandinn
venst á, að vera árvakur, gefa því gaum
og átta sig fljótt á því, sem gerist umhverf-
is hann; kemst hann þá bráðlega upp 4