Ísafold - 14.02.1894, Blaðsíða 1

Kemur út ýmiat emu sinni
•eða tvisvar í viku. Yer?) árg.
(minnst 80 arka) 4 kr.. erlendis
5 kr. eða l1/* doll.; borgist
jfyrirmibjanjúlimá-n. (erlend-
is fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn(skrifleg) bundin vib
áramót, ógild nema komin
s j e til útgefanda fyrir 1. októ
berm. Afgreibslastofa blaöf-
ins er i Auaturatrœti b.
XXI. árg
Reykjavík, miðvikudaginn 14 febr. 1894.
8. blað.
Nokkrar athugasemdir
við verzlunarfræði
hr. Guðm. Einarssonar í Nesi, m. m.
Eptir Index.
í nr. 2. af þ. á. »Fj.kon.« ritar hr. Guðm.
Einarsson í Nesi »um verzlunarfjelög o.
fl.«, og er svo elskulegur að kljá inn í
þenna ritvef sinn kafla úr grein þeirri
sem jeg reit í ísafold 9. des. f. á., og er
tilgangurinn með ritsniíð hr. G. E. auð-
sjáanlega meðal annars sá, að hrekja tjeða
grein mína.
í hinni tilvitnuðu grein minni ljet jeg
,þá skoðun í ljósi, að kaupmenn styddu
verzlunarfjeiögin með vetrarlánsverzlun
sinni, að þeir þá hjeldu lífinu í þeim
skiptavinum verzlunarfjelaganna, sem gætu
■ekki án iántöku lifað, en s.jálf megnuðu
þau ekki að hjálpa. Þetta þykist hr. G.
E. meðal annars hrekja rneð því, að vetr-
arlánsverzlun kaupmanna »synist vera
meira gerð fyrir lánveitanda en lántak-
anda«, að kaupmenn taki vanal. allt að
50% af vetrarlánunum o. s. frv.
En meö þessu hrekur hr. G. E. ekki
Mð allra minnsta af því sem jeg heíi sagt,
sannar ekki heldur neitt af því sem hann
vill sanna; !þessi orð hans eru út á þek.ju
töluð, og koma málinu ekki hið allra
minnsta við, eins og það liggur fyrir án
-'útúrsnúninga. Hjer er spurningin þessi:
Eru bændur álmennt svo í stakk búnir að
efnum til, aSjþeir með sumarverzlun sinni
við verzlunarfjelögin geti »byrgt sig vel
upp«, að þeir komist af án lánveitinga
frá kaupmanna hálfu að vetrinum ?
Hjer er því um það eitt að ræða, hvort
vetrarlántöku þörf sje fyrir hendi eða ekki.
Framfærsla og hvatir lánveitanda standa
ekki í hinu allra minnsta sambandi við
þetta, og spurningin um slíkt getur með
engu móti komizt að fyr en eptir að hinni
spurningunni er svarað.
Verði nú spurningunni um lántökuþörf-
ina svarað neitandi — og það gerir hr.
G. E. —, þá falla framfærslu-ummæli
hans sem önnur markleysa; því þar sem
-enginn tekur eða þarfnast láns, komast
getsakir hans um framfærslu ekki að. Verði
nú spurningunni aptur á móti svarað ját-
andi, geta þó orð herra G. E. um kaup-
mennina aldrei orðið sönn nema að hálfu
eða tæplega það, því vitanlega er þeim,
sem þiggur lán til að bæta mcð einhverja
bráða þörf, aldrei minni þægð í að fá það,
en hinum að veita; vanalega langtum meiri.
Hvað framfærslu-upphæð hr. G. E. út
-af fyrir sig snertir, er þess að gæta, að
því hærri sem hann metur hapa, þviverra
fyrir málstað hans. Engin sterkari sönnun
verður fengin fyrir lántökuþörf. Þetta hefir
hr. G. E. ekki athugað, og rífur þannig
sjálfan sig niður og þann málstað, sem
hann vill styðja.
Það liggur sem sje í augum uppi, að
engum heilvita manni dettur í hug, að
taka fje að láni, sem hann alls ekki þarfn-
ast, og sízt með afarkostum. ef menn þess-
ir svo ættu i vændum afar-arðsama sum-
arverzlun við verzlunarfjei., sem ein nægði
þeim í alla staði.
Að kaupmenn græði i vanskilaskörðin,
auk vanalegs verzlunarhagnaðar, er ekk-
ert annað en gömul, vinsamleg tilgáta bú-
hygginna kaupmannavina; en hvað hafa
þeir kaupmenn grætt i vanskilaskörðin,
sem hrundir eru í stórhópum og hrynja
árlega fyrir vanskil manna? Fróðlegt
væri að heyra dálítið um það frá hr. G. E.
Þá er það iíka moira en minna skritið,
já blátt áfram hlægilegt, að heyra menn
sí og æ »slá um sig« með því, að kaup-
menn muni ekki lána fje sitt af kærleika
til náungans; þenna sið ættu þeir sem allra
fyrst að leggja niður, sem skynsamirþykjast.
Jeg fyrir mitt leyti er þeirrar skoðun-
ar, að náunganum yfir höfuð farist ekki
að stæra sig af kærleiksauðlegðinni, nje
bregða bróður sínum um fátækt af því
tagi.
»Hvað verzlunaríjelögin snert.ir, þá er
vegur þeirra alveg laus við lánsverzlun
kaupmanna«, segir hr. G. E. Nú vita allir,
að verzlunarfjelögin eru engin sjerstök eða
sjálfstæð persóna, ekkert annað en hópur
manna, sem skiptir milli sín dálitlum vöru-
forða, er þeir hafa klófest í fjelagi, og
hverjum einstökum fjelagsmanni endist
vanalega ekki lengi skerfur sá, sem hann
gat krækt í; við þetta bætist, að ef'naá-
stæðum og aflafeng alls fjöldans í sjó-
plássunum að minnsta kosti er svo háttað,
að þeir geta hvorki keypt af verzlunarfje-
lögum nje öðrum svo ríflegan forða, að
þeim endist hann til næsta árs, án milli-
bilslánþágu frá einhverri lilið, og úr því
þessu er nú einu sinni svona varið, þá
styrkir sá og styður verzlunarfjelögin, þ.
e. samfjelagsverzlun manna, sem lánar
þeim að vetrinum svo þeir þá ekki þurfi
að verja afla sínum jafnóðum og hann
kemur úr sjónum til þess, að kaupa fyrir
hann bita upp í munninn, engeta geymt'
það lítið þeir æignast af fiski til næsta
sumars óg þá skotizt til verzlunarfjel., ef
þeim sýnist svo.
Þetta sýnist liggja svo opið fyrir, að
jafnvel hin frekjulegasta vanþakklætis-ill-
girni sæi sjqi’ ekki fært eða sæmilegt að
neita því.
Ljósast sæist þó, hvor okkar hr. G. E-
hefði rjettan málstað, ef allir Faxaflóa-
kaupmennirnir lokuðuverzlunum sínum fyr.
ir allri lánsverzlun, segjum frá 1. októb.
til 1. júní, þó ekki væri lengur. Skyldu
verzlunarfjelögin fá mikinn fisk næsta
sumár eptir? Jeg held ekki; hann yrði að
mestu lagður inn jafnóðum og hann afl-
aðist, til þess að bæta hinar næstu og allra
brýnustu þarflr; því sannleikurinn er sá,
að minnst 90 af hverjum 10U búendum,
komast ekki af án mikillar lánþágu á
veturna. Geti herra G. E. neitað þessu
með sönnum rökum, þá fyrst sannar hann
að »vegur« verzlunarfjel. sje iausvið láns-
verzlun kaupmanna.
Enn þá ætla jeg að tilfæra nokkur af
orðum hr. G., E og sýna þau Ijósast, hve
mikill þjóðmegunar- og verzlunarfræð-
ingur hann er; hann segir: »Því ef verzl-
unarfjelögin hafa vöru handa á milli, geta
menn fengið allar sínar nauðsynjar, hverju
nafni sem nefnast, i gegnum þau«.
Einkennileg er rökfærsla þessi, alveg
spánný kenning, sem, þegar búið er að
hrista úr henni sandinn, sem á að fylla
augu alþýöu, hljóðar svona: Til þess að
uppfylla þarfir sínar .útheimtist ekkert
annað en það, að einn liafi það handa i
milli, sem annan vantar, þótt ekkert sje
fyrir að gefa. Þaö er ekkí litið gefandi
fyrir svona hreina. og djúpa speki, þá um
alvörumál er að ræða, þótt revnslan hafl
fram á þenna dag sannfært menn um, að
til þess að geta bætt kjör sín sje engan
veginn eiúfelítt, þótt A hafi í vörzlum sín-
um það sem B vantar, hafl B ekaert eða
ekki nægilegt fyrir að gefa. Þessi sann-
indi ná ekki síður til verzlunarfjelaganna
en annara, og þrí er auðsætt, að engan veg-
inn er nóg, þótt þau hafl nauðsynjar náung-
ans handa í milli, geti hann ekki keypt
svo nægilegt sje til framfærslu sjer; með-
an þetta vantar, verða verzlunarfjelögin
aldrei einhlit, geta aldrei miklast af því,
að þau þurfi ekki stunðnings frá kaup-
manna hálfu.
Svo nenni jeg ekki að elta.st lengur
við grein hr. G. E.; öll er hún ekkert ann-
að en þessi gamla vísa, sem kveðin heflr
verið um nokk’Urn undanfarinn tíma. Og
þótt mjer sje vel til hr. G. E. og virði
hann fyrir dugnað og ýmislegt annað,
nenni jeg ekki að leyna því, að mjer virð-
ist þessi »Fjk«.-grein og verzlunarfræði hans
vera sandur, eintómur sandur.
Þegar maður athugar það, sem sumir for-
mælendur verzlunar- eða kaupfjelaganna
rita um verzlun, verður ekki annað sjeð en
að þeir vilji telja mönnum trú um, og —
trúi þvi sjálfir —, að verzlun í höndum
kaupmanna sje landplága, og að þjóðin
eigi ekkert þarfara verk óunnið en að reka
þá og verzlun þeirra af höndum sjer.
Þótt þvi verði ekki neitað, að svipuðum
skoðunum hafi snöggvast brugðið fyrir
annarsstaðar en hjer á landi, þá megum
við þó vera hreyknir yfir því, að nú eig-
um við hana einir; jafnvel hinir svæsn-
ustu socialist.ar o g aðrir óaldarseggir
skammast sin fyrir hana, og vilja ekki
láta slíka »grænku« um sig spyrjast. Ail-
ar hinar menntuðu þjóðir heimsins telja
verzlunarsjettina eina sína nytsömustu stjettj
þær gjöra sjer far um, að ríki verzlunar-
innar verði sem blómlegast og mest, og á-