Ísafold - 06.04.1895, Blaðsíða 1

Kemurútýmisteinusinni eða
'tviðv. í viku. Verð árg.(80arka
minnst)4kr.,erlendis5kr. eða
1 i/i doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD
Uppsögn(skrifleg)bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. oktober.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
XXII. árg
Reykjavík, laugardaginn 6. april 1895.
31. blað.
H,ieðan af kemur ÍSAFOLD út
tvisvar í viku, fram á haust.
Enn um holdsveikispítalastofnun.
Eptir Þorlák alþm. Guðmundsson.
Eitt af b eim máluin, er ætla má að komi
fyrir næsta þing, er lioldsveikimáiið.
Ef stofna skal spítala, mun það naum-
ast einstakra þingmanna meðfæri, að semja
frumvarp til laga um slika stofnun, því til
þess útheimtast áætlanir og ýmsar skýrsl-
ur, sem ekki eru í einstakra manna hönd-
um.
Það virðist því hjer um bil sjálfsagt, að
stjórnin geri það, livort sem það verður
lagt fyrir næsta þing eða ekki fyrri en
1897. Þvi fáir munu þora að neita því,
að eitthvað þurfl að gera í þessu efni, og
það sem fyrst.
Rn hvenær sem málið kemur fyrir þing-
ið, þámátelja það víst, að það verði miður
undirbúið en óskandi væri, með fram af
því, að vanrækt hefir verið að halda uppi
reglulegum skýrslum um holdsveikina hjer
á landi, og hefði þó verið full ástæða til
aðgleyma henniekki, bæði fyrir stjórnina og
landlækni. Dr. Jón Hjaltalín gleymdi
henni ekki. Ekki er mjer samt kunnugt
um, að hann hjeldi fram spítalastofnun eða
safnaði árlegum skýrslum um land allt.
Hann hafði einkum fyrír augum suður-
!hluta Gullbringusýslu og sjerstaklega Rosm-
hvalanesshrepp, sem varið mun hafa um
flanga tíð fjölmennasta heimkynni veikinn-
ar hjer á landi.
Það var trú Jóns Hjaltalíns, sjálfsagt
byggð á hans læknisfræðislegu þekkingu,
að holdsveikin væri mjög að þverra hjer,
-og ætti og gæti horfið að miku leyti fyrir
meiri menningarsiðum, bættum húsakynn-
um og þar með vaxandi hreinlæti og betri
aðbúnaði, en sjerstaklega fyrir meiri brúk-
un jarðepla og jarðarávaxta; og þessi hans
skoðun heflr fyllilega rætzt á hinum forna
Rosmhvalanesshreppi.
Mjer er að vísu ekki fullkunnugt um,
hvað margir hafa fundizt veikir i Rosm-
hvalaness- og Miðnesshreppum í sumar við
rannsókn Dr. Ehlers; en samkvæmt skýrslu
hans í ísafold 10. okt. f. á. heflr hann í
allri K.jósar- og Gullbringusýslu fundið 12
ajúka. En hvernig ástatt heflr verið með
veikina í Rosmhvalanesshreppi nú fyrir 38
til 40 árum, getur maður sjeð af brjefi
dómsmálastjórnarinnar, 11. desbr. 1856, til
stiptamtmannsins á íslandi. Þá heflr land-
læknir, Dr. Jón Hjaltalin, skýrt svo frá, að
í Rosmhvalanesshrepp væru 27 holdsveikir,
og þó má af sama brjefi œtla, að í Yatns-
leysustrandarhreppi hafi verið allmargir
veikir, því að þá hefir landlæknirinn eink-
um til nefnt, þessa 2 hreppa.
Það er því auðsjeð, að veikin hefir stór-
lega þverrað á þessum bletti á síðari hluta
þessarar aldar, og það án þess að nokkuð
hafi verið gert til að útrýma henni, með
aðskilnaði sjúkra og heilbrigðra, eða með
nokkrum verulegum lækningatilraunum; og
þetta, sem jeg nú hefi sagt, virðist fylli-
lega benda á, að veikin sje ekki sóttnæm
undir öllum kringumstæðum.
Hvernig mundi ástandið í Rosmhvala-
nesshreppi, og það með vaxandi fólksfjölda,
ef veikin væri fyllilega sóttnæm? Það
hlyti að vera orðið voðalegt.
Jeg skal h,jer færa önnur söguleg rök
fyrir því, að veikin sje ekki sóttnæm nema
ef vera skyldi undir vissum kringumstæð-
um, þ. e. efnaleysí, vanþekking, og þar
af leiðandi hirðuleysi, enda er það senni-
legt, að einn geti verið meðtækilegri fyrir
sóttnæmið en annar, þó undir sömu kring-
umstæðum sje.
A fyrri hluta þessarar aldar voru mikil
brögð að holdsveiki kringum Þingvalla-
vatn, sjerstaklega í Þingvallasveit, því
á sama tíma að nokkru leyti voru þar
uppi ekki færri en 5 eða 6 veikir meðal
13 búendaog allir þessir munu hafa verið
hvor öðrum fjarskyldir. Einn af þessum
veiku var prófastur síra Björn Pálsson
(fóstri minn) og eru afkomendur hans nú
orönir margir, og veit jeg ekki til að neinn
hafi veikzt. Hinn fyrsta áratug æfi minnar
var jeg á Þingvöllum, og það voru síðustu
æfiár hans; var þar þá jafnan mannmargt
og fólk á ýmsum aldri, og enginn veiktist.
A sama tíma að nokkru leyti var þar ann-
ar holdsveikur maður, Finnur Jónsson, sem
síðar var þaðan fluttur á Kaldaðarnes-
spítala, og mun hafa lifað þar nokkur ár
einn og síðastur allra slíkra manna. —
Próf. síra Björn dó í mislingum 1846 og
annar veikur maður, Vigfús bóndi Ófeigs-
son á Nesjum; var þá veikin í því plássi
um hríð komin í gröflna, en svo giptist
aptur eptir skamman tíma ekkja Vigfúsar
á Nesjum, og síðari maður hennar veiktist
og dó yflrkominn af holdsveiki. Var þá
álit margra, að hann hefði veikzt af illa
hreinsuðum fatnaði af fyrra manninum.
Þá heyrði jeg gamla menn segja, að þeir
hefðu heyrt það talið hættulegt, að ekkjur
holdsveikra giptust aptur, fyr en þá eptir
minnst 5 ár. Hvort það hefir verið byggt
á eptirtekt eða trú, skal jeg ekki um segja.
Síðari veiktist ungur, maður Ólafur Þórðar-
son á Ölfusvatni í Grafningi; og er mjer
ekki kunnugt, að veikin hafi verið uppi
eptir það kringum Þingvallavatn. Hjer
var heldur ekki neitt gert til að útrýma
veikinni, fremur en í Rosmhvalaneshreppi,
nema hvað náttúran var látin ráða og hinar
gömlu kringumstæður.
Jeg skal taka það fram, svo að enginn
misskilji mig, að það er ekki meining mín,
að nú eigi að láta náttúruna ráða, og ekki
gera neitt; ekki heldur það, að ekki beri
að viðhafa alla varúð og hreinlætisreglur
í aðskilnaðri sjúkra og heilbrigðra í húsa-
kynnum, fatnaði og fleiru. En hitt er
meining mín, að ekki sje full-sannað,— og
þar til vanti mikið —, að veikin sje svo
sóttnæm, að setja þurfi spitalann í evjar,
ef stofnaður verður.
Til skamms tíma hafa þeir víst verið
mikið fleiri, sem álitið hafa veikina ósótt-
næma, en hinir, sem fram hafa haldið
sóttnæminu. í Nýjum Fjelagsritum 30. ári
er fróðleg ritgjörð um holdsveikina, eptir
Eldvald lækni Johnsen. Hann segir svo
viðvikjandi sóttnæminu:
»Það er all-ólíklegt, að holdsveikin út-
breiðist við það, þó menn umgangist holds-
veika, því það er margreynt, að holdsveikir
menn geta lifað á bæjum saman við annað
bæjarfólk um langan tíma, án þess að
fá veikina, og að hjón hafa lifað saman
allt að 20 árum, og annað verið holdsveikt,
en hitt ekki sýkzt«; og að ekki sjeu dæmi til,
að þeir, sem gætt hafl sjúklinga á holds-
veikraspítölum í Norvegi, hafi fengið
veikina. En samt sem áður verði ekki
fullyrt, að þetta ekki geti átt sjer stað, en
það verði ekki sannað með dæmum. Að
upphafi ritgjörðarinnar segir hann: »Það
er al-kunnugt, hvað lítið hefir verið gjört
á íslandi, bæði til að reyna að lækna þá
menn sem holdsveiki hafa fengið, og til
að reyna að gjöra þeim mönnum lífið
bærilegt, sem holdsveiki hafa haft og ekk-
ert var við að gjöra«. En að niðurlagi
stingur liann upp á, að stofnaður sje spitali
í Reykjavik eða þar i grennd. Þessi
maður hafði ferðazt til Norvegs til að
kynna sjer veikina.
Siðan að þetta var skrifað eru nú liðng
20 ár.
Dr. Jónassen, þar sem hann minnist
á holdsveikina í lækningabókum sínum,
leggur að mjer virðist engan sjálf-
stæðan dóm á það, hvort veikin sje sótt-
næm eða ekki, — getur þess, að einn haldi
því fram, en aðrir neiti því.— Væru þeir
nú nokkrir af læknum vorum eða aðrir,
sem geflð gætu einhverjar skýringar í þessu
efni, vísindalegar eða sögulegar eða hvoru.
tveggja, þá ættu þeir að láta sitt Ijós skína,
fyrir næsta þing. — Því þetta atriði, hvort
veikin er sóttnæm eða ekki, hefur mikla
þýðingu fyrir málið, eins og það nú liggur
fyrir. En má vera, að hjer fari sem optar,
að einhverjum þyki hægra að finna að,
þegar búið er að bvggja, en að leggja til
gagnlega steina í grunninn, áður en farið
er til þess.
Væri nú spitali stofnaður og reistur á
einhverri eyju, þá má það öllum Ijóst vera,