Ísafold - 04.05.1895, Blaðsíða 1

Kemurútýmisteinusinni eða
tvisv. í viku. Verð árg.(80arka
minnst)4kr.,erlendis5kr. eða
11/2 doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis íyrir fram).
ÍSAFOLD
Uppsögn(skriíleg)bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgef'anda fyrir 1. oktober.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
XXII. árg.
Reykjavik, laugardaginn 4. mai 1895
39. blað.
H. Chr. Hansen, stórkaupmaðui (Rör
holmsgade 3) í Kaupmannahöfn, byrjaði ís-
lenzka umboðsverzlun 1882, tekur að s.ier
innkaup á vörum fyrir ísland, selur einnig
íslenzkar vörur í Kaupmannahöfn og Leith.
Kaupir íslenzk frímerki fyrir hæsta verð.
‘xix 'xix' 'x’fK ‘xix'’xix' '>ix' Vix' 'xfii' 'xix' 'xix' X4X xjx 'xix 'X4V’
Með sótt og harmkvælum.
Fæðing Þingvallarfundarins í sumar ætl-
ar að verða »með sótt cg harmkvælum«.
Eins og lesa má hjer síðar í blaðinu,
hefir aðalforkólfur fundarhalds þessa, hr.
Benedikt sýslumaður Sveinsson, geflð út
nýtt fundarboð með nýjum fundardegi, 25.
júní, í staö 28. s. mán. í hinu eldra fundar-
boði!
Fundarboð þetta hið nýja barst ritstjóra
ísafoldar með »Thyra« um daginn, en með
sömu póstferð skeyti frá ísfirzku »maktinni«,
er virðist hafa verið búin að fá veður af
þeim »ruglíngi i reikningnum«, og tjáir
færslu fundardagsins (hjá B. Sv.) sprottna
af misskilningi hans; skuli hinn áður til-
tekni fundardagur hjá þeim öllum fjelög-
um 4 standa óhaggaður; hafi þeir, ísfirzku
þingmennirnir, ákveðið hann eptir heimild
frá þingmönnum Þingeyinga og eptir sömu
heimild gefið út fundarboðíð í nafni þeirra
allra 4.
Þótt ritstjóri Isafoldar sje ekki meðmælt-
ur Þingvallarfundarhaldi þessu, heldur álíti
það óþarft og tilgangslaust, taldi hann sjer
jafnt iyrir þvi skylt að vera ekki á neinn
hátt meinsmaður þess, að þeir, sem
fundinn vildu halda, fengju boðað hann
reglulega og ruglingslaust og virtist þeim
tilgangi bezt náð með því, að stinga hirra
®ýja fundarboði alveg undir stól, í fullu
trausti þess, að áminnzt skýrsla (ísfirzka)
um tildrög fundarboðsins væri áreiðanleg
og að þoir fjelagar nyrðra (þingeysku
þingmennirnir) mundu hafa aðhyllzt fund
ardaginn, eins og hinir höfðu valið hann,
undir eins og þeim kom vitneskja um
hann.
En — hvernig sem því máli víkur við,
þá vill nú hvorki betur nje ver til en það,
að með þessum (siðasta) landpósti kemur
frá hr. Bened. Sveinssyni eindregin árjett-
ing á, fundarboði og fundardegi hans,
nefnil. 25. júní. Segir hann fundarboð
þeirra Skúla sprottið af misskilningi! Enda
sje sinn fundardagur (25. júni) sameinan-
legur við tilgang fundarins, en hinna (28.
júni) ekki.
Eptir þessu þykir þá ekki annað hlýða'
en aö láta hið nýja fundarboð koma fyrir
almennings sjónir, og leggja það á vald
»hinna rjetttrúuðu« sjálfra, hvort »drott-
ins orðið« skuli dýrra metið og hlýðni
veitt hinu fremur. Enda mun og mega
ganga að því vísu, að hið nýja fundarboð
(hr. Ben. Sv.) sje þegar almenningi birt í
blöðunum fyrir norðan og austan, sem eru
nær fundarboöanda.
Auðvitað er það ein afleiðing af færslu
fundardagsins, að væntanlegir fulltrúar geta
ekki notað strandferðaskipið, með því að
það kemur ekki til Reykjavíkur fyr en 26.
júní. Þeir verða því að ferðast allirland
veg. En vitanlega bera sýslurnar allan
þar af leiðandi kostnaðarauka með fúsu
geði, úr því að það er velferðarmál fyrir
þær, að eiga fulltrúa á þessum Þingvallar-
fundi.
Eitt atriði viðvikjandi tekjum kirkna.
Þegar jeg kom hingað norður, varð jeg
þess fljótt var, að flestallar jarðir í Kvía-
bekkjarprestakalli, og allar jarðir í Hvann-
eyrarprestakalli, nema prestssetrið og
kirkjujörðin, höfðu áður til heyrt Hóla
stóli, og kváðust því bændurnir hafa ijett
til þess, að vera lausir við að gjalda
nokkra tíund af jörð til kirkju sinnar, af
því ábúendur jarðanna hefðu verið lausir
við tíundargjald til kirkju meðan þær
hefðu tilheyrt Hólastóli, og síðan hefði
þess heldur eigi verið krafizt.
Með því jeg sá, hve mikinn ójötnuð
þetta gjörði, að því er kirkjurnar snerti,
þar sem fáeinar kirkjur missa við þetta
mikið at' jarðartíundinni, sumar hana ná-
lega alla, en aðrar, og þær miklu fleiri,
taka tíund af flestum eða ölium jörðum í
sókn sinni, — og með því að jeg heldur
ekki gat fundið neinn lagastað, er slík
undanþága væri byggð á, þá. leitaði jeg
haust.ið 1890 upplýsinga um þetta atriði
hjá amtmanninum í norður- og austuramt-
inu. Svar hans var á þá leið, að »upp-
boðsskilmálar þeir, 13. marz 1802, er Hóla-
stólsjarðirnar voru seldar eptir, bæru eigi
með sjer, að jörðunum hefði verið áskilið
nokkurt tíundarfrelsi; en hverja þýðing
ætti að leggja í þetta, greindi menn mjög
á um«; hann bendir mjer á að bera spurn-
ingu þessa undir stiptsyfirvöldin, »en jeg
fyrir mitt leyti«, segir hann, »er helzt á
því, að áðurnefndum jörðum beri ekki
hið umrædda tíundarfrelsi, (sbr. brjef dóms-
málastjórnarinnar 7. júní 1872; Tíð. um
stj. mái. III. bls. 449).«
Jeg bar svo spurningu þessa undir stipts-
yfirvöldin, og er það álit þeirra, að »tí
undarfrelsi það, er jarðir þessar, sem áð-
ur voru lagðar til guðsþakka, höfðu sam-
kvæmt Kristnarjetti Árna biskups (útg.
1275), hafi eigi glatazt jörðunum þótt þær
síðan hafi gengið kaupum og sölum og
orðið einstakra manna eign, með því að
hvorki hafi tíundarfrelsið verið tekið af
jörðunum með lögum, nje heldur hafi það
týnzt fyrir sakir venjunnar«. Stiptsyfir-
völdin geta þess að síðustu, að þótt þetta
sje þeirra álit, heyri endilegur úrskurður
um þessa spurningu undir verksvið dóm-
stóianna.
Kirkjurjettur Jóns Pjeturssonar segir,
eins og líka rjett er, að jarðir Hólastóls
hafi ekki veriðseldar með því skiiyrði, að
þeim fylgdi tíundarfreisi; svo segir enn
fremur (bls. 94 i eldri útg.): »en þó Hóla-
stólsjarðirnar ekki væru seldar berlega
með þeim skilmála, hettr það þó, ef til
vill, verið meiningin«. En mjer virðist
mega ráða af konungsbrjefi frá 17. maí
1799, að það hafi 'ekki verið meiningin, að
þær stólseignir, sem yrðu bændaeignir,
hvort heldur við sölu eða makaskipti,
skyldu upp trá því vera undanþegnar tí-
undargjaldi, heldur þvert á móti.
Með nefndu konungsbrjefi eru maka-
skipti leyfð á stóls-jörð og bændajörð, með
ýmsum tilgreindum skilyrðum, og siðasta
skilyrðið er, »at han selv — Supplikanten
— i Fremtiden svarer Tiender af den fra
Bispestolen til ham mageskiftende Gaard«.
(Lovsaml. for Isl. VI, 366).
Og hefði á annað borð, í skilmálunum
fyrir sölu Hólastólsjarðanna, 13. marz 1802,
nokkurt skilyrði verið sett um tíundar-
frelsi eða tíundargjald af hinum seldu
jörðum, virðist liggja næst að ætla, að það
hefði orðið samhljóða skilyrðinu í ný-
nefndu konungsbrjefi, sem gefið var út
tæpum þremur árum áður.
Stiptsyfirvöldin geta þess í fyrnefndu
brjefi (1. des. 1891), að jarðir þessar hafi
verið »lagðar til guðsþakka«. Þá liggur
næst sú spurning, sem æskilegt væri að fá
svar upp á: Voru þessar jarðir allar lagð-
ar til guðs þakka? Komst ekki Hólastóll
yfir margar jarðir hjer á útkjáikunum án
þess þær væru iagðar til guðs þakka, t. d.
með því að kaupa þær, fá þær i maka-
skiptum, taka þær upp í skuldir eða á
annan hátt? Og hafi svo veriö, bar þá
einnig slíkum jörðum tíundarfrelsi eptir
Kristnarjetti Árna biskups?
En þótt svo yrði áiitið af dómstólun-
um, að þessar jarðir hefðu ekki glatað ti-
undarfrelsinu, þótt þær væru orðnar
bændaeignir, sjer hver sanngjarn maður,
hve óeðlilegt og ójafnaðarfullt það er, að
ábúendur þessara jarða skuli svona lengi
hafa notið slíkrar ívilnunar, sem aðrir ekki
hafa, og að þessar kirkjur skuli svona
lengi hafa verið sviptar þessari tekjugrein,
sem allar aðrar kirkjur hafa. Við þetta
missir t. d. Hvanneyrarkirkja í Siglufirði
nú árlega 35 til 40 krónur, og líkt er á-
statt með margar fleiri kirkjur hjer á út-
kjálkunum, einkum hinar fátækustu. Slíkt
er nú búið að eiga sjer stað í 93 ár, og