Ísafold - 25.05.1895, Page 1

Kemurútýmisteinu sinnieða
tvisv. íviku. Yerð árg.(,80arka
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l1/* doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis íyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifieg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir l.oktober.
Afgreiðslustofa blaðsins er i
Austurstrœti 8.
Reykjavik, miðvikudaginn 25. mai 1805.
45. blað.
XXII. árg.
H. Chr. Hansen, stórkaupmaðui (Rðr-
holmsgade 3) i Kaupmannahöfn, byrjaði is-
lenzka umboðsverzlun 1882, tekur að s.ier
innkaup á vörum fyrir ísland, selur einnig
íslenzkar vörur í Kaupmannahöfn og Leith.
Kaupir íslenzk frímerki fyrir hæsta verð.
Mannfæð hjer á landi.
Mjög mikill misskilningur er sú grýla,
sem mörgum hættir við að gera sjer úr
vnannfœðinni hjer á landi, þegar ræða er
um einhverja mikilsverða framfara-viðleitni.
Viðkvæðið hjá svo allt of mörgum er, að
ekkert verði gert, af því að við sjeum svo
fáir. Vitanlega er mannfæðin ein at okk-
ar mestu öröugleikum, þ. e. að segja fæö
dugandi, sjálfstæöra manna. En vegurinn
til að fjölga fólkinu hjer á landi er einmitt
framfara-viðleitnin, sú framfará-viðleitni,
sem á einhverju viti er byggð. Það ætti
enginn að gera sjer i hugarlund, ’ að það
geti ekki fleiri komizt fyrir á íslandi en
nú eru þar. Það er æði margur bletturinn
á íslandi, sem nú er illa notaéur, eða ó-
notaður, og gíeti framfleytt fjöiskyldu.
Það þykir borga sig að ryðja urðina hjerna
kringum bæinn, og gera hana að túnum.
Sumstaðar hjer á iandi hafa menn jafnvel
fengizt við að flytja rnold og áburð á bláber
hraunin, og það hefnr þótt borga sig.
Hvað skyldi þá mega segja um allt gras
lendið hjer á landi — ef samgöngulærin,
skilyrðin fyrir að koma afurðum sinum
frá sjer á markað og afla sjer þess sem
nauðsyn ber til og maður getur ekki sjálf-
ur Uamleitt, væru viðunanleg? Og þegar
menn hcfðu fcngið I sig framtakssemi lil *
þess að gcra þetta land byggilegra á ýmsan
hátt en það nú er, þá þyrftu menu síður
en ekki að kviða mannfæðinni. Þá yrðu
fjölskyIdurnar fljótt fleiri — uin það er sjón
sögu rikari meðal landa vorra i Vestur
heimi, því að enginn þarf að imynda sjer,
að ef vestuvflutningarnir hefðu aldrei haf-
izt þá væru nú jafnmargir menn hjer á
landi, eins og Austur- og Vestur íslending.ir
eru nú samanlagðir. Þá færi lika að veröa
minni freistingin til þess. að flytja af' landi
burt. Og þætti mönnum ekki mannfjölg
vmin hjer verða nógu mikil þá er engin
hætta á, að ekki mætti fá menn að inn í
landið. Vjer minnumst þess jafnvel að
hafa heyrt mjög glöggskyggnan og merk-
an danskan mann, sem ferðczt hafði hjer
um land, halda því fram, að það væri
mjög mikið vit i því fyrir allmnrga landa
hans að flytja hingað — ekki burðugra en
ástandið nú er. Það er þvi álika hyggi
legt, að skirrast við alla framfara-viðleitni
fyrir mannfæðar sakir, eins og ef niaöur
forðaðist að leita sjer iækninga af þvi, að
hann væri veikur.
Tilfinnanlegast er, hve fátt er af einum
flokki manna hjer á landi — þeirra manna
er talað geta um það af nokkurri veru-
iegri þekkingu, hvað þetta land geti fram-
leitt, og hvernig bezt væri að haga við-
Jeitninni því til viðreisnar. Það er hætt
við, að bæta verði úr þeirri mannfæð,
áðnr en menn hafa ástæðu til að búast
við verulegum árangri af viðleitninni.
Það er sannarlega hörmulegt til þess að
vita, hve mikið af þeirri litlu viðleitni,
sem hefur átt sjer stað, hefir verið svo að
segja fálm eitt út í loptið. Allar aðrar
þjóðir, sem likt hefir staðið á með og oss,
þjóðir, sem hafa orðið aptur úr i framfara-
rásinni, en viljað fara að herða sig i kapp-
hlaupinu, hafa fundið til þess, að þær
þurftu að fá að kennendur og leiðtoga —
og svo hafa þær gert það. Vjer höfum
venjulegast látið oss nægja, að senda til
annara landa einhverja unglinga við og við
til þess að læra hitt og þetta. Og það er
ekki til neins að dyljast þess, árangurinn
væri hiægilega lítill, ef hann væri ekki eins
sorglegur eins og hann er. Enn í dag má
hjer um bil svo að orði kveða, að vjer
íslendingar böfum að eins óljósa hugmynd
um, að margt mœtti gera hjer á landi, ef
það eptir því væri gert. En vjer höfum svo
undur litla þekking á þvi, úvaðþað þá er,
setn gera má,og enn minni á því, hverníg
á aö gera þnð. Það virðist svo. sem flest
um þeim Jöndum vorum, er utan hafa farið
í þvi skyni, að nema eitthvað praktiskt,
er að gagni mætti koma fyrir ættjörðina,
haft hætt við að líta að eins íslenzkum
augum á hið útlenda, er fyrjr þá hefur
borið. Og þar sem svo þar á ofan hefur
bætzt. að þekking þeirra hefir vitanlega
verið mjög í molum. flestra þá er ekki að
kynja, þótt árangurinn hafi orðið litill.
Það sem oss sjerstaklega vanhagar um er
inenn. sem litið geta skynjandi og skiljandi
utlendings augum á hið íslenzka, menn,
sem geta kennt oss að lita á ættjörð vora
frá öðrum sjónarhæðum, en þeim er vjer
höfum staðið á. og visað oss leiðina, sem
vjer eigum að halda.
Um sveitarþyngsli, sveitfestu, fátækra-
flutning og amtsfátækras'óði.
Eptir Þorkel Bjarnason.
I.
Margir heyrast kvarta undan sveitar
þyngslunum, enda er það mála sannast,
að fátækraútsvörin eru tilflnnanlegust allra
gjalda hjer á landi. En það sem þó er
einna iskyggilegast i þessu efni, er það,
að gjöldin til fátækraframfærslunnar fara
sívaxandi. Þau eru jafnvel orðin hálfu
meiri á hinum síðustu árum en þau voru
um miðja öldina, eins og nú skal sýnt
verða.
Árið 1840 var 29. hver maður hjer á
landi á sveit. Árið 1861 hafði fátækra-
framfærslan þyngzt nokkuð, eða þeir, sem
af sveit þáðu, fjölgað utn 7 af 100, því að
þetta ár var 22. hver maður, er af sveit
þáði að einhverju leyti. Tuttugu árum
seinna eða árið 1881 mátti svo heita, að
sveitarþyngslin, — en með þeim er hjer
sjerstaklega átt við fátækraframfærið, —
stæðu i stað. En eptir þann tíma og allt
fram að 1889, en lengra náeigi landshags-
skýrslurnar um þetta efni, má svo að orði
kveða, að sveitarþyngslin fari sívaxandi,
og það ár eru þau orðín hálfu meiri en
þau voru rjett eptir miðja öldina. Árið
1854, sama árið sem landið fjekk fullt
verzlunarfrelsi, var að eins 36. hver mað-
ur á sveit, en 35 árum seinna, árið 1889,
er efnahag þjóðarinnar komið svo, að þá
verður 18. hver maður af þjóðinni að lifa
að meiru eða minna ieyti á sveitarstyrk.
Að vísu hefir árferðið opt verið harðara
síðan 1860 en þaðvarnæstu 20 árin á und-
an, enda sýna hin sivaxandi sveitarþyngsli
allt annað en framfarir. Að þeir verða sí-
felltfleiri og fleiri, sem eigi eru sjálfbjarga
og lifa á annara sveita, annaðhvort að
þörfu eða óþörfu, það ber vissulega eigi
vott um aukin efni þjóðfjelagsins, og held-
ur eigi um vaxandi manndáð, nje sjerlega
aukinn áhuga á að bjarga sjer sjálfur og
koroast hjá því að veröa öðrum að byrði.
En betri efnahagur, vaxandi atorka og
brennandi áhugi til að vera sjálfstæður og
upp á engan kominn, á þó að sjálfsögðu
að vera afleiðing frelsis og menntunar.
Vil jeg nú með fáum orðum leyfa mjer
að minnast lítið eitt á sumar aðalorsakir
tii sveitarþyngslanna og hvernig að minni
hyggju eigi aö breyta þar til batnaðar.
Orsakir til aukinna sveitarþyngsla á síð-
ari hluta aldarinnar eru margar, svo sem
auknar þarfir og að minni ætlun minni á-
hugi manna á yngri árum en áður var að
efnast. En aðal-orsökin mun þó vera at-
vinnuleysið við sjóinn, sem allt af eykst
að þvi skapi, sem fólkinu fjölgar þar. Það
má rekja feril margra þurfalinga í fiski-
leysisárunum frá sjónum til sv^itanna með
konu og börn, sem ungir og upprennandi
fóru til sjóarins, þar sem þeim var boðið
hærra kaup en nokkur gat af borið í sveit-
inni að gjalda. En er þeir fóru að eiga
með sig sjálflr, optast fjelausir í þurrabúð,
reyndist sjórinn stopull að fæða þá með
konu og börnum, en sveitarstjórnin þá eins
fús að losna við þá á fæðingarhreppinn,
eins og húsbændurnir við sjóinn höfðu ver-
ið áfram um að ná þeim til sín, er þeir
fóru að geta unnið sjer brauð.