Ísafold - 10.08.1895, Blaðsíða 3

267
farinna ára. Frumvörp þau, er í þessu
efni lnifa verið samþykkt, sumpart til
fullnaðar, liafa verið liver öðrum nokkuð
frábrugðin í ýmsar stefnur, en aðalkjarni
þeirra heíir verið og er sá, að stjórn rík-
isins, rikisráðið, liefði ekki atkvæði um
okkar sjerstöku mál, að ráðherrastjórn
okkar sjerstöku mála bæri ábyrgð bein-
leiðis fyrir alþingi á öllum stjórnarathöfn-
um, væri bjer búsett og mætti á alþirigi,
og að sjerstakur landsdómur verði skip-
aður. — Um fyrirkomulag æðstu stjórnar-
innar hjer, tölu ráðherra, skipun lands-
dórns og fl., hafa kornið fram mjög skipt-
ar skoöanir, en um það lieflr eigi verið
og er eigi ágreiningur, að hitt, sem að of-
an er talið, sjeu aðalatriðin. Þær kröfur
verða að fást uppfyiitar, ef þjóðin á að
geta sjálf ráöið sínum málum. Og fáist
þessar kröfur uppfylltar, þá hefir þjóðin
fengið frjáls og óháð völd til að skipa
málum sínum á hvern þann hátt, er henni
virðist bezt. í þessum atriðum felst því
hin sanna mynd máisins, eins og hún heflr
vakað fyiir þjóðinni, og þingsályktunin
grípur þannig í fám orðum yfir þær kröf-
ur, er hafa baldið sjer óbreyttar hjá þjóð-
inni og nauðsynlegar eru til sjálfsfor-
ræðis.
Samkvæmt þessu getum vjer, eins og
þegar er tekið fram, eigi ráðið til að sam-
þykkja hið fyrirliggjandi frumvarp, en
ráðum deildinni til að samþykkja tillögu
þá til þingsályktunar, er upp hefir verið
•borin«.
Stjórnarskrárfrumvnrpið í efri deild.
Það var til 1. umræöu í efri deild í gær,
og tóku þar til máls Þorkell Bjarnason,
Sig. Stefánsson og Jón Jakobsson.
Þorkell Bjnrnason rakti einkum sögu
málsins, syndi fram á, hve hlykkjótt braut
þess hefði verið, síðan þaö var hafið 1881,
og lagði áherzlu á þann mikla kostnað,
sem því yrði samfara, að frumvarpið yrði
samþykkt í deildinni, aukaþing Og kosn-
ingastríð, kostnað, sem yrði með öllu á-
rangurslaus, með því að víst væri, að
stjórnin sinnti því ekki.
Sig. Stefánsson þar á móti gekk alls
ekki að því vísu, að frumvarpinu yrði
syn.jað um staðfesting. en átaldi mótstöðu-
menn frumvarpsins fyrir að hafa ekki
komið með breytingar og lagt þær fyrir
þjóðina.
Ræða Jöns Jakobssonar var fjörug og
nokkuð frábrugðin þeirn ræðum, er áður
hafa verið haldnar i málinu á þessu þingi,
að því leyti, að hann gaf ótvírætt í skyn,
hve óánægðir margir þingmenn hefðu ver-
íð með að greiða atkvæði með þessu
frumvarpi 1893, og landsins mesta velferð
armál, stjórnarskrármálið, sem franrar öðr-
um málum heíði átt að samansafna þing-
mönnum, hefði einmitt orðið til að sundur-
dreifa þoim fyrir þá aðferð, er beitt hefði
verið; þeir e,r mótfallnir væru frumvarpinu
hefðu engum samtökum buDdizt, og þvi
heföu þeir staðið ver að vígi með að láta
bera á skoöunum sinum heidur en formæl-
endur frumvarpsins og meira hik verið á
þeim. En rm væri sá tími liðinn, þingið
mundi ekki optar þurfa að hafa þetta
.irumvarp til rneðferðar, og þessi síðasta
ganga þess í þinginu væri ganga til graf-
ar en eigi til sigurs. Lagði til, að sam-
þykkt væri svo hijóðandi rökstudd dag-
skrá:
»Með því að deildin hefir á fundi 22.
júií samþykkt tillögu til þingsályktunar
um stjórnarskrármálið og þar með lýst því
yfir, að hún áiiti þann veg heppilegri að
sinni en frumvarpsleiðina, sjer hún sjer
eigi fært að sinna frumvarpi tii stjórnar-
skipunarlaga um hin sjerstöku málefni ís-
lands, sem neðri deild alþingis hefir sam-
þykkt með mjög litlum atkvæðamun, og
tekur því fyrir næsta mál á dagskrá«.
Sig. Stefánsson mótmælti því, áð þessj
rökstudda dagskrá væri samkvæm þing-
sköpunum, með því að frumvörpum megi
ekki ráða til lykta á þann hátt. En for-
seti var ekki á sama máli, og dagskráin
var samþykkt með 7 atkvæðum (kon-
ungkj. þingm., Jóns Jakobssonar og Þorl.
Jónssonar) gegn 4.
Lög frá alþingi. Enn hefir þingið
lokið við þessi lög:
14.
Um breytingu á lögum 8. janúar 1886
um hluttöku safnaða i veitingu
brauða.
(Helztu breytingarnar eru, að setja skal
á kjörskrá alia þá, er um embættið hafa
sótt, en biskup þó halda eptir umsóknar-
brjef'um kandídata þeirra og aðstoðar-
presta, er hann álítur óhæfa til að taka
prestsembætti á hendur; að um Jeið og
og biskup sendir prófasti umsóknarbrjeftn,
skal harm senda meðmæli sín með þeim
umsækjanda, sem hann telur hæfastan
og verðugastan til að fá embættið; að
rjett kjörinn er enginn umsækjenda,
nema helmingúr kjósenda komi á fund
og hann hljóti 2/s atkvæða á fundinum).
15.
Um breyting á hreppstjóralaunalögunum.
(Nýja reglan er sú, að launiti úr lands-
sjóði skulu vera 50 aurar fyrir hvern inn-
anhreppsmann, sem býr á jörð eðajarðar-
parti, sem metinn er til dýrleika eigi minna
en 5 hndr. eptir gildandi jarðamati, og
ennfremurðO aurar fyrir hvern innanhrepps-
mann, er á haustþingi telur til tíundar
eigi minna en l/2 lausafjárhundrað. Þókn-
un hreppstjóra má þó aldrei vera undir
24. krónum).
16.
Um kjörgengi kvenna.
Ekkjum og ógiptum konum, er standa
fyrir búi eða á einhvern hátt eiga með
sig sjálfar, skulu hafa kjörgengi, þegar
kjósa á í hreppsnefnd, sýslunefud, bæjat'-
stjórn, sóknarnefnd og safnaðarfulltrúa,
ef þær fullnægja öllum þeim skilyrðum,
sem lög ákveða fyrir þessuin rjettindum
að því er karlmenn snertir.
17.-20.
Löggilding 4 nýrra verzlunarstaða: við
Salthólmavik hjá Tjaldanesi í Dalasýslu,
við Bakkagerði í Borgarfirði eystra,
Skálavík við Berufjörð, og við Hvamms-
tanga austanvert við Miðfjörð í Húna-
vatnssýslu.
Eitt af nauðsyrsjamálum lands vors.
Ekki veit jeg, hvað það er, sem þjóð vorri
ríður meira á, en ab hún taki sein fyrst veru-
legum framförum í hreinlæti, reglusemi. verk-
legri kunnáttu og að eyba ekki meiru en hún
aflar. Þessa skoðun hefi jeg jafnan reynt ab
útbreiba, þar sem jeg hefi náb til og á meðal
þeirra, sem sjerstaklega hafa það hlutverk á
hendi á hverju heimili að aunast um þrif
og reglu og ráðayfir því sem brúkað er dags-
daglega,og skilja allir, að þab er kvennfólkið,
sem jeg á hjer við.
Óskandi væri, að allir jafnt, karlar sem kon-
ur, viidu hugsa alvarlega um þetta mál, og er
jeg viss um ab þá yrði ekki langt ab bíða
að árangur sæist, en þar sem mikiö verkefni
liggur fyrir þarf mikið að vinna, ef duga skal
og mörg ráð ab reyna.
Þegar jeg hefi hugsað um þetta mál eða
rætt um það við aðra, hefir niðurstaöan jafn-
an verib sú, ab hið fýrsta, ergjöra þyrfti, væri
að koma á stofn skóla, er ekkert annað hetði
fyrir augum og enga aðra kennslu veitti en
þá einu, er mibabi til þess að gjöra hina is-
lenzku kvennþjóð hæfari til að leysa hin al-
mennu heimilisstörf af' hendi með meira brein-
læti, kunnáttu og umhugsun en hún gjörir.
I skóla þessum ætti námiö að vera bæbi
verklegt og bóklegt. Hið verklega nám ætti
að vera innifalið í því, að nemendum væri
kennd matargjörð og öli framreiðsla á matn-
um, ennt'remur geymsla á matvælum, þvottur
og meðferð á honum, þar til hver tegund er
komin á sinn stað; hirðing á berbergjum og
hirðing á sjálfum sjer. Hið bóklega nám ætti
að vera þannig ab nemendurnir jafnhiiða mat-
argjörðinni lærðu um næringaref'nin og bjeldu
innkaupsreikninga og daglega reikninga (mat-
artöflur) ekki einasta yfir allan kostnað mál-
tíðanna, heldnr éinnig yfir næringargildi þeirra,
svo hver nemandi gæti Ijóslega gjört sjer
grein fyrir hínu mismunandi næringargildi og
verðmun fæðunnar og hvab hæfilegt er ab
ætia á mann í máltíðina at' hverri tegnnd
matvælanna. Samhliða verklegum æfingum í
þvotti ætti að kenna, af hverju það er, ab
hverja einstaka tegund þarf að þvo á sjer-
stakan hátt, þannig ab allt úr ull verbur að
þvo á annan hátt en ljerept, og mislitt öðru-
vísi en hvítt o. s. frv. Samhliba kennslu í að
hirba herbergiö þarf meðal annars að kenna
um samsetningu loptsins, svo að nemendur
t. d. viti, hvaða áhrif það hefir á loptiö inni,
þegar opnað er út. Jafnframt því sem nem-
endum er kennd hirðing 4 sjálfum sjer verð-
ur að kenna þeim, hvaða áhrif þvotturinn hef-
ur á hörundið o. fi.
Skóli þessi ætti að standa árið um kring
og skiptast í 4 námstíma, þannig að hver um
sig væri 3 mánuðir. Enginn nemandi mætti
vera skemur en 1 námstíma og að honutn
loknum ætti að halda opinbert próf í viðurvist
prófdómenda. Skilyrði fyrir inntöku í skól-
ann ætti að vera ákveðin kunnátta í skript,
íslenzku og reikuingi, sýnd við próf.
Hvar skóli þessi ætti að standa, þarf naum-
ast að taka fram, því öllum hlýtur að vera
ljóst, að hvergi annarstaðar en í Reykjavík
væri hægt að hafa matreiðsluskóla, sem veitti
kennslu árið um kring, því þar er ávallt hægt
að hafa öll nauösynleg efni fyrir bendi.
Jeg veit, að sumir, sem ekki þekkja nógu
vel til, vilja fela kvennaskóluuum á hendur
alia fræðslu kvennmanna í þessu et'ni, en
margt gjörir það lítt mögulegt, og vil jeg nefna
það eitt, ab nægileg verkleg kennsla i mat-
reiðslu og innanhússtörfum er alveg ósamrým-
anleg við skóla, er þarf að veita almenna
bóklega fræbslu, þvi ef nokkrir af nemendum
væru teknir frá náminu hæfilega langan tima
til matreiðslukennslunnar, mundu þeir upp frá
því verða að vera sjer í tíma í öllum bókleg-
um námsgreinum, því þeirhlytu að vera orðn-
ir svo langt á eptir, en að taka nemendurna
á víxl sinn daginn hvern í matreibslukennsl-