Ísafold - 17.08.1895, Blaðsíða 1

Kemnrútýmisteinu sinni eba
tvisv.íviku. Yerð árg.(80arka
minnst)4kr.,erlendis5kr. eða
l‘/a dolí.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn(skrifleg)bundin við'
áramót,ógild nema komin sje-
til útgefanda fyrir l.oktober.
Afgreiðslustofa blaðsins er i
Austurstrœti 8.
XXII. árg.
Reykjavik, laugardagina 17 ágúst 1896.
69. blað.
Aiþingi 1895.
XIII.
I»ingsályktunartillagan um stjórnar-
skrármálid.
Bán var sett á dagskrá i neðri deild á
miðvikudaginn var, eins og getið var um
i síðasta blaði, en fjarri fór því, að útrætt
yrði um hana þann dag. Benedikt Sveins-
son og Guðl. Guðmundsson höföu einir
orðið um hana á þeim fundi.
Beneáikt Sveinsson hjelt afarlanga ræðu,
talaði 1 klt. og 35 mín. Aðalmergurinn i
aðflnningum hans var sá, að með tillög-
unni væri skorað á stjórnina; engin ísl.
stjórn sje til, hinn svo kallaði ráðgjafl ís-
lands sje ekki ráðgjafl þess i stjórnskipuleg-
um skiiningi, heldur einn meðJimur af ríkis-
ráði Dana. Með tillögunni sje því skorað
á rikisróð Jiana, en þar við sje það hvort-
tveggja að athuga, að ríkisráðið mundi
ekki taka móti slíkri áskorun, og að þetta
sje að knjekrjúpa hinni dönsku stjórn og
gefa upp stjórnfrelsiskröfur vorar. Tillag-
an ógni landsrjettindum vorum og komi
auk þess i bága við stjórnarskrána og
þingsköpin. Enginn geti gert það sem um
sje beðið nema konungurinn, enginn hafl
þar um atkvæði nema konungurinn, og
ti 1 hans eins verði þingið þvi aö snúa sjer.—
Svo væri og rdðgjafl hvergi nefndur í til-
lögunni, og 2. liður hennar hefði vel get-
a 0 verið eir.s orðaður og hann er, þótt að
eins hefði vakað fyrir mönnum að fá á-
byrgðarlög, er ættu við landsböfðingjann.—
Að því er þjóðviljann í málinu snerti, lagði
ræðum. mikla áberzlu á Þingvallarfund;
þar hetðu verið fuiltrúar frá öJIum kjör-
dæmum nema »dauðu punktunum*. — Eina
ráðið til að bjarga málinu sje aö taka
þingsályktunaratriðin upp í ávarp til kon-
ungs. En treystir annars þjóðinni, ef full-
trúarnir bregðast benni.
Kæða Guðlangs Guðmundssonar.
Utdráttur.
Annaðhvort hetír það verið misskilning-
ur eða rangfærsla hjá forsetanum, aö segja
að stjórnin sje sairia sem ríkisráð Dana.
Það virðist svo sem hann skilji ekki, hver
breyting hefir orðið mcð stjórnarskránni.
Og þaö kemur opt fram hjá honum, að
honum finnst í öðru veifinu, sem við hafa
enn einvaldan konung og ráögjafarþúig.
Fyrst og fremst eigum viö hvorki orða-
stað viö rikisráðið nje danska þingið. Og
i öðru lagi eigum við ekki orðastað við
konunginn persónulega. Konungurinn er
ekki pólitisk persóna, og það er rangt af
löggjafarþingi, að draga hann inn í slíkar
deilur. Viö eigum orðastað við hina ísl.
stjórn hans hátignar, og sú stjórn er
konungurinn með ráðgjafa íslands viö hlið
sjer.
Þessi mi"ckilningur heflr haldizt hjá for-
setanum fiá fyrra tímabili stjórnarbarátt-
unnar, og nú skilur hann ekki muninn á
stjórnarbaráttu, sem háð er af ráðgefandi
og af löggefandi þingi. Og með þessu
hafa hrunið til grunna allar hans röksemd-
ir og ámæli og hrakspár. Því hefir hvað
eptir annað verið neitað hjer, að mál vor
eigi að berast undir ríkisráðið danska, og
jeg hef' jafnvel minnztá, að það væri reyn-
andi að höfða mál út af því gegn ráðgjaf-
anum fyrir stjórnarskrárbrot. Hjer liggur
ekki fyrir nokkurt orð gagnvart rikisráð-
inu nje hinu almenna löggjafarvaldi ríkis-
ins. Hvernig getur þánokkur maður sagt,
að hjer sje verið að slaka til, kippa fót-
unum undan sjálfstjórnarbaráttunni, draga
rikisráðið danska inn í málið og afsala
sjer því í hendur hinnar dönsku stjórnar?
Það er allt misskilningur frá upphafi til
enda.
Hvernig fara aðrar þjóðir að því, að fá
framgengt stjórnarskrárhreytingum, þegar
það tekst án stjórnbyltinga? Þær gera
það með lögum, sem venjulega eru lögð
fyrir þingin af stjórnum landanna. imynd-
ar forsetinn sjer, að það sje konungurinn
persónulega, sem leggur frumvörp fyrir
þingið? Sje svo, þá skjátlast honum mjög.
Konungurinn er annað nú en hann var á
einveldistímanum. Konungurinn má nú
jafnvel ekki gefa sendiuefndum munnJegt
svar, nema ráðgjafl, er beri ábyrgð á orð-
um hans, standi við hlið hans.
Það er ekki verið aðknjekrjúpa neinum
með þessari þingsályktun. Vjer förum
fram á kröfur, heimtum rjett vorn á lög-
legan hátt, og væri ráðgjafaábyrgðin öðru-
visi en hún er, mundi það sýna sig, hvort
það leiddi ekki af sjer málshöfðun og á-
fellisdóm, að neita þeim kröfum. Jeg skil
ekki, hvernig heilbrigð skynsemi kemst að
þoirri niðurstöðu, að þetta sje pólitisk upp-
gjöf, að það sje verið að grafa stjórnar-
skrárbaráttuna með þessu, og innlima ís-
Jand í ríkiseininguna, eins og forsetinn
hefir sagt, þar sem verið er að krefjast
að öðru leytinu þess, að staðið sje við
gildandi lög, og að hinu leytinu þess, að
hin æðsta stjórn ísJands verði svo skipuð,
að þingið hafi veruleg áhrif á hana og
geti komið fram ábyrgö fyrir innlendum
dómstóli.
Jeg nenni ekki að eltast við allt, sem
forsetinn tíndi til. Grundvöllurinn undir
því öllu var grautfúinn, ræðumaðurinn
langt á eptir tímanum og orð hans mátt-
laus og staðlaus vindur.
Hann gaf í skyn, að eitthvað annað
lægi bak við hjá tillögumönnunmn. Þessu
hefir brugðið fyrir áður, að menn vildu
ofurselja land sitt og þjóð sína, efl
menn greinir eitthvað á við forsetann. En
aðrar eins dylgjur eru ósæmilegar í slíku
máli.
Hjer er ágreiningur um aðferðina, hvort
beita skuli fyrir sig frumvarpi eða þings-
ályktun. Frá þingskapanna hálfu get jeg
ekki sjeð, að neitt sje ólöglegt við okkar
aðferð, og því síður frá hálfu stjórnarskrár-
innar. Við höfum fyrir okkur 20 ára venju
í almennum löggjafarmálum, og í þessu
efni sje jeg engan mun á þeim og stjórn-
arskrárbreytingamálum. Ef forseti hefir
haft fasta sannfæring um, að hjer sje um
lagabrot að ræða, þá hefði verið rjettara
af honum að kveða upp úrskurð mðti því
að taka málið á dagskrá, vísa þeim úr-
skurði til deildarinnar og afsegja að bera
ábyrgðina. Það, að hann gerði það ekki,
virðist benda á, að hann hafl ekki verið
sannfærður um, að storkostlegt lagabrot
hafi verið á ferðinni.
Forseti hjelt því mjög fast fram, að
deildin hefði farið með frumv. á hinn eina
rjett hátt. »Litlu verður Vöggur feginn*.
Et frumv. hefðiverið mjer slíkt áhugamál
sem forsetanum, þá hefði jeg verið óánægð-
ur með jafnlítið atkvæöamagn. En það
var ekki rjett, hvorki af deildinni nje þing-
inu, að samþykkja þetta frumvarp, sem
öllum er kunnugt um, að mikill hluti þjóð-
arinnar er óánægður með, í stað þess að
aðhyllast aðferð, sem engu getur spillt.
Sú kenning er nokkuð einhliða, að öll
mótspyrna gegn þessu frumv. sje mót-
spyrnagegn sjálfstjórnarkröfum íslendinga,
enginn geti verið þeim sinnandi, ef hann
sjái blett eða hrukku á frumvarpinu. En
þetta hefir forsetinn barið inn í sjálfan sig,
og reynt að berja inn í þjóðina. Það sæ-
ist bezt, ef stjórnin leysti upp þingið og
legði fyrir nýtt þing kröfur þingsályktun-
arinnar í frumv.forini, hvort sjálfstjórnar-
kröfur þjóðarinnar eru sama sem frumv.
Það dugar ekki að vilja ekki hlusta á óá-
nægjuraddirnar, en berja einstrengings-
skapinn stöðugt inn í sjálfan sig. Það er
beinasti vegurinn til að reka höfuðið í vegg-
inn og eyðileggja allt málið.
Eina aðflnning forsetans við efni þings-
ályktunarinnar var sú, að »ráðgjafi« væri
þar ekki nefndur. En hinn »æðst,i stjórn-
andi«, sem þar er nefndur, heflr sama
vald sem ráðgjafl, heflr öll einkenni þing-
bundins stjórnanda, svo ef þetta er ekki
orðaleikur hjá forsetanum, þá vcit jeg-
ekki hvað það er. Mjer stendur á sama
um nafnið, jafnvel þótt hann hjeti lands-
stjóri, ef hann hefir þau einkenni, sem jeg
hefl nefnt.
Forsetinn benti á Þingvallarfund, spurði,
hvort við þyrðum að slá stryki yfir sam-
þykktir hans og líkti honum við dómstól,.