Ísafold - 17.08.1895, Blaðsíða 2

274
aem dæmdi hvern dauðan, sem ekki mætti
fyrir þeim rjetti. Fyrsta skilyrðið fyrir
að maðursje skyldugur til að mæta er þó
það, að maður viti, hvaða dag manni er
ætlað vera viðstaddur. Mikill má hann
vera þessi fundur! En jeg er svo illur,
að jeg tek ekkert tillit til hans. Jeg er
íbundinn við mína eigin sannfæring, og
jeg tek vilja kjósenda minna til greina að
svo mik'u leyti, sem jeg get; en komi
þeirra viiji í bága við sannfæring mina,
þá læt jog hana ráða. Þingvallarfundurer
enginn pólitiskur dómstóll, og vjer höfum
ekki einu sinni neitt umboð frá honum til
að kveða upp dauðadóma yfir neinum
kjördæmum. Mjer dettur ekki í hug að
leggja meiri áherzlu á samþykktir þessa
fundar, sem klambrað er saman af ábyrgð-
arlausum mönnum á minna en hálftíma-
heldur en á það sem gjört er af þing-
mönnum með fullri ábyrgðarmeðvitund
eptir ýtarlegar hugleiðingar og umræður.
Þingvailarfnndurinn var gersamlega þýð-
ingarlaus, og jeg tek hann ekki til greina,
að neinu leyti.
Þegar þess er gætt, hvernig þetta frv.
hefir verið barið inn í þjóðina og kenn-
ingin um að það sje eitt og sama sem
sjálfsstjórnarkröfur hennar, þá fara radd-
irnar um að halda því fram óbreyttu um
aldur og æfi að verða minna virði. Það
liggur nærri, að hjer hafi verið að ræða
um sannfæringarþvingun, sannfæringarfarg.
Þeir sem ekki hafa getað aðhyllzt þessa
aldönsku stromphúfu, landstjórann, hafa
verið taldir rangeygðir, og það minnir
mig á tröllin, sem ætluðu að skera í aug-
un á Per Gynt af því, að hann var ekkert
tileygður. Það er eitthvað annað en heil.
brigð sjón, sem ekki getur sjeð, að þessu
frumvarpi er í mörgu ábótavant, að stjórn-
arfyrirkomulagið yrði eptir því of um-
svifamikið og kostnaðarsamt.
Því er stungið að mjer í þessu augna-
bliki, að jeg hafi greitt atkvæði með frum-
varpinu á þingi 1893. Mjer þykir vænt
um að fá tilefni til að minnast á það. Jeg
greiddi því atkvæði þá, af því að fyrir*
ujáanleg var úlfúð í þinginn, ef frumv.
mætti mótspyrnu, og þá virtist mjer eng-
um kröptum mega spilla frá öðrum áríð-
andi málum. En jeg lýsti því yfir í heyr-
anda hljóði, að jeg væri ósamþykkur
landsstjóra-ákvæðinu. Betur væri, ef
enginn ætti svartari blett á samvizku sinni
I þessu máli heldur en jeg!
Þetta þing hefir annars vegar haft til
meðferðar frumvarp, sem margir eru óá-
nægðir með, og hins vegar þingsályktun-
artillögu, sem tekur fram öll aðal-atriðin,
eem mönnum kemur saman um. Bezta
tryggingin fyrir því, að þessu sje svo varið,
er það, að forsetinn kom ekki með neinar
aðfinningar viðvíkjandi efninu, aðra en þá,
að ráðgjafi sje þar ekki nefndur. Hún
tekur fram allar kröfur, sem nauðsyDlegar
eru til þess, að vjer getum stjórnað oss
sjálfir. En auðvitað er hún annað en frum-
varpið, því að hún minnist ekkert á lands-
stjóra, nje aðrar villtar hugmyndir. Þess
vegna er forsetinn óánægður, vill ekki láta
samþykkja tillöguna fyr en þjóðin hafi
sagt álit sitt um hana, og telur þingmenn
liafa brugðizt þjóðinni ef þeir geri það.
Jeg geri ráð fyrir, að þingsályktunin
verði samþykkt, og ef stjórnin skyldi taka
hana til greina að öllu leyti, þá þykir
mjer bezt við eiga, að þjóðkjörnu þing-
mennirnir leggi niður umboð sitt eða að
stjórnin rjúfi þingið. Þá mundi það sjást,
hvort þjóðinni þykir ekki mest vert um
aðal-atriðin. Jeg hefi þá trú á ísl., að
þeir átti sig á því, hvorum meginn er
verkieg stefna og hvorum megin gagns-
laust orðaflug. Auðvitað iiggur sannfær-
ingarfargið á þjóðinni, en hjcðan af býst
jeg við nokkurri breytingu, svo ekki verði
allir bannfærðir, sem efast um ágæti frum-
varpsins. Þingmenn bregðast ekki þjóðinni,
þótt þeir samþykki þessa tillögu Jafnvel
á þeim fundum, sem forsetinn hefir verið
á, mundu menn hafa aðhyllzt þá stefnu,
ef málið hefði verið frjálslega rætt. Jeg
hygg jafnvel, að forsetinn mundi greiða
atkvæði með tillögunni, ef hann hefði at-
kvæðisrjett ! deildinni, því að af henni er
von um verklegan árangur, og það er á
byrgðarhlutij að spyrna á móti henni eins
og ástatt er. Ef nokkur þar á móti hefði
viljað spilla fyrir stjórnarbótarmiii voru,
þá hefði hann helzt átt að berjast fyrir,
að fá frumvarpið samþykkt í báðum deild-
um.
Daginn eþtir var málið rætt á tveim
þingfundum, og stóðu þær umræður eitt-
hvað 5 tíma samtals. Breytingar við til-
löguna voru lagðar fram á fyrra fundinum
frá þeim Einari Jónssyni og Pjetri Jóns-
syni, og aðhylltist framsögum. (Guðlaugur
Guðm.) þær að nokkru leyti. Þau atriði,
sem hann aðhylltist ekki, voru tekin
aptur.
í byrjun fyrra fundarins á fimmtudaginn
lagði Gúðl. Guðm. þá spurning fyrir lands-
höfðingja, hvört nokkur iíkindi sjeu til, að
nokkuð annað yrði skilið við orðið »stjórn-
in« i tillögunni en stjórn íslands sjerstöku
mála (konungur og ráðgjafi). Landshöfð-
ingi kvað nei við, sagði, að aldrei hefði
leikið neinn vafi á því, að þingið hefði
átt við konung og ráðgjafa, þegar það
hefði talað um stjórnina, enda sje daglega
sagt, að »stjórnin« hafi lagt það og það
fyrir þingið.
Ræður hjeldu um málið á þessum tveim
fundum: Þórhallur Bjarnarson, Einar Jóns-
son, Sighvatur Árnason, Pjetur Jónsson,
Guðl. Guðmundsson, Jens Pálsson, Bene-
dikt Sveinsson, Þórður Thoroddsen, Jón
Jónsson frá Múla, Skúli Thoroddsen, Jón
próf. Jónsson, Sig. Gunnarsson, Jón Þór-
arinsson, Valtýr Guðmundsson, Þórður
Guðmundsson. Sumir töluðu optar en einu
sinni, og liggur í augum uppi, að ísafold
þryti rúm, þótt að eins ætti að gefa ör-
stuttan útdráttaföllum þeim ræðum, enda
voru endurtekningarnar margar og miklar,
og allra ástæðna, er fram voru færðar,
mun þegar hafa verið getið hjer í blað-
inu á einn hátt eður annan. Vjer látum
oss nægja, að birta útdrátt af ræðu þess
þingmaDnsins, er einna ljósast og fyllst
talaði fyrir hönd þeirra manna, er upp-
hafiega aðhylltust frumvarpið, en greiddu
nú atkvæði með þingsályktuninni.
Ræða bórhalls Bjarnarsonar.
Útdráttur.
Jeg ætla ekki að taka þátt í því »túrne-
menti«, sem hjer er háð, en það verð jeg
að segja, að ef það er óhæfa, að senda
frá sjer þessa þingsályktun af því að hún
fer til ríkisráðsins danska, þá er hið sama
að segja um frumv. frá 1893, því að það
fór sömu leið.
Jeg tala eptir því, sém málið horfir nú
við. Jeg var með frumv., af því að meiri
hluti kjósenda minna hallaðist að þvi, þótt
merkir menn í kjördæmi mfnu væru líka
hlynntir ávarpsleiðinni. Mertn hugðu mest-
an krapt og mesta einingu mundi fylgja
frv. óbreyttu, án þess menn þó væru sjer-
lega ánægðir með það. Ríkur vilji er í
mínu kjördæmi með frestandi neitunar-
valdi, og sjálfur hygg jeg, að í því væfi
bezt tryggingin fólgin, en það hefði orðið
óheillafluga hjer á þingi, og i sundrung-
inni er mest hættan fólgin.
Nú er frum'v. út af dagskrá þingsins, og
því get jeg nú greitt atkv. með þingsá-
lyktuninni. Það er mest haft móti henni,
að stjórninni sje ætlað að skapa búning-
inn; en þess ber að gæta, að þingið heldur
fast við sjálfsstjórnarkröfur sínar, og ætlar
sjer að hafa siðar sín áhrif á væntanlegt
stjórnarskrárfrumvarp.
Tvær aðal-ástæður era fýrir því, að jeg
greiöi atkvæði með tillögunni.
Önnur er sú, að ef till. yrði felld, er
málið komið í mola, og stjörnin hefir þá
ástæðu til að sinna ekkert áskorun effi
deildar. Jeg vil ekki, að stjórnin fái néitt
undanfæri frá að gefa ákveðið svar.
Hin er sú, að mikill flokkur manna er
bæði á þinginu og meðal þjóðarinnar, sem
krefst þess, að þessi tílraun sje gjörð. Jeg
vil gera þeirn flokki þetta til geðs, úr því
frv.leiðin er lokuð. Á þingið 1897 kemur
árangurinn fram. Og verði árangurinú
enginn, þá er það að minnsta kostiunnið,
að útrætt verður þar með um þessa leið.
Svo er sú ástæða enn, að landshöfðingi
hefir lofað, að mæla sem bezt með 1. gr.
ályktunarinnar. Versta meinið í stjórnar-
fari voru er það, að mál vor eru borin
undir ríkisráðið, það viðurkenna allir, og
því meini verður aldrei hrundið, ef það
verður ekki gert nú. Jeg minnist nú brjefs,
sem jeg hefl nýfengið frá manni, sem margt
gott hefir sagt í báðum þessum deiidum,
Jóni Ólafssyni í Chicago. Hann segirþar,
að þvi að eins geti þingið gert sjer voa
um að fá nokkrum umbótum framgengt,
að það fái landshöfðingjann í lið með sjer.
Því er haldið fram, að þetta sje uppgjöf
á landsrjettindum vorum. Það liggur þö
í augum uppi, að vilji ekki stjórnin taka
í hönd vora, þegar vjer bjóðum henni
hana, þá verður árangurinn sá, að sjálf-
stjórnarbaráttan harðnar, og verður þeim
mun snarpari en um 1870, sem hún nú er
linari en þá, svo snörp, að embættismönn-
um mun þá hentast að gerast ekki for-
kólfar hennar nje sitja á þingi. Sú bar-
átta verður þá ekki að eins háð hjer á
þingi, heldur fyrir almenningsáliti alls hins
menntaða heims.
Forseti, sem flutt hafði alllangt erindi á
fyrra fimmtudagsfundinum, og setið á fundi