Ísafold - 16.11.1895, Blaðsíða 1

JKemtsr ut ýmisteizm sinni eöa
tvisv.íviku. Verð árg.(80arka
minnst)4kr.,erlendis5kr. eða
1»/* dolí.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Dppsögn(skrifleg) bund in viö
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. oktober.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
XXII. árg
Reykjsvík, laugardaginn
16. nóvember 1896
88. biað
„AIdamót“.
Fimmta ár. 1895.
Ilitdómur eptir prestaskólakennara
sira Jón Helgason.
I.
I>að hefir ekki borið mikið á þessu tima-
riti þeirra íslenzku prestanna í Vesturheimi
bjer heima hjá oss. Aliur meginþorri manna
hjer á landi hefir aidfei sjeð það, og marg-
ur presturinn hefir aldrei haft það á milli
handa sjer; blöðin hafa varla á það minnzt
(að ísafold undanskilinni), og þó er hier
um érsrit að ræða, sem verðskuldaði að
komast inn á hvert einasta heimili. því að
það berst fyrir heimsins langstærsta áhuga-
máli, kristindóminum, og því, er stendur í
sambandi við hann, og hefir jafnframt
ýmsa þá kosti til að bera, sem mest á ríð-
ur fyrir slík rit. En þann kostinn tel jeg
beztan í þessu sambandi, að enginn, sem
Aldamót les, getur eitt augnablik verið í
efa um, hvað þau viija og fyrir hverju
þau berjast. Stefnulaus blöð eða tímarit
eru jafnan einkisvirði, — um stefnu Alda-
móta er það að segja, að hún skín svo að
segja fram úr hverri línu þeirra; markmiðið
er ávallt þetta sama, að sýna fram á krapt,
líf og ijós kristindómsins. Engum, sem
les ritgjörðirnar, getur þlandazt hugur um
það, hverju megin höfundarnir standa;
hvervetna skín það fram, að ekkert ann-
að en iifandi, persónuleg trúarsannfæring
knýr þá til að biðja sjer hljóðs. Þetta
eitt ætti að vera næg meðmæli með árs-
ritinu, þetta eitt ætti að nægja til þess,
að allur þorri kristilega hugsandi íslend-
inga gerði sjer far um að eignast ritið.
Af því, sem Aldamót hafa flutt hingað
til, kveður auðvitað mest að þvi sem þeir
síra Jón Bjarnason og síra Fr. J. Berg-
mann, ritstjóri þess, hafa i það ritað. Allir
lesandi og hugsandi íslendingar þekkja
sira Jón og hvernig hann kemur fýrir
sjónir þegar verja a kristindóm og kirkju.
Hann er talsvert stórskorinn í anda og
stór í orðum. Honum hefir verið það til
foráttu fundið, að hann væri of strangur
og harðorður i dómum sínum, en engum
sanngjörnum manni mun nokkru sinnihafa
komið til hugar að efast um það, að nokk-
uð annað en eldheitur áhugi á málefnum
kristindómsins legði honum stóryrðin í
munn eða stýrði penna hans til þeirra.
Honum hefir verið brugðið um ofsatrú, —
en ofsatrú síra Jóns er fólgin i þvi einu,
að hann hefir haft hug og djörfung til að
halda fram sinni kristilegu trúarsannfær-
ing, — en hver getur valið slíku nafnið:
ofsatrú? Honum hefir verið brugðið um
»kredduþrældóm«, en kredduþrældómur
hans er i því fólginn, að hann hefir aldrei
viljað víkja naglbreidd frá játningarbók-
um þeirrar kirkju, sem hann þjónar, og
sem hann hefir unnið eið að, — en hver
getur kallað slíkt kredduþrœldóm? — í
eldri ársheptum Aldamóta eru meðal ann-
ars tvær meistaralega samdar ritgjörðir
frá hans hendi, ritgjörðirnar »Það sem
verst er i heimi« (í 1. árg.) og »Það sem
mest er í heimi (í 3. árg.). Það er meira
en sjaldgæft, að slikar ritgjörðir birtist á
voru máli, en því raunalegra er til þess
að vita, að svo tiltölulega fáir skuli verða
til þess að lesa þær. — Síra Friðrik Berg-
mann þekkja færri hjer heíma, enda er
hann síra Jóni miklu yngri. En að dæma
eptir því, sem sjezt hefir eptir hann á prenti
hingað til, þótt ekki nefndi jeg annað en
ritgjörð þá, sem Aldamót fluttu í fyrra frá
hans hendi, ritgjörðina »sársaukinn í lif-
inu«, — þá ber hún nægilegan vott umhöf-
uð og hjarta þess manns. Mjer er geði
næst að áiíta, að »sársaukinn í lifinu« sje
einhver eptirtektarverðasta ritgjörðin kristi-
legs efnis, sem á voru máli hefir fram
komið á þessari öld; jeg minnist að minnsta
kosti ekki að hafa lesið neitt í þeirri röð
íslenzkt, er mjer hafi þótt tilkomumeira.
Jeg hefi sjerstaklega nefnt þessa ritgjörð,
því að jeg álít hana vera hið langbezta,
sem komið hefirfrá penna höfundarins, og
bera þess Ijósastan vott, bvílikan hæfileg-
leikamann hin íslenzka kristni á þar sem
síra Friðrik Bergmann er.
Jeg hefi eigi getað neitað mjer um þá
ánægju að minnast þessa, sem þó aðallega
snertir eldri árganga »Aldamóta«, ef ske
kynni, að það gæti orðið til þess, að ein-
hver, sem hingað til hefir látið »Aldamót-
um« ósinnt, ljeti leiðast til að ágirnast það,
sem þegar er út komið af ritinu. En að-
allega yar tilgangur minn með línum þess-
um sá, að benda kristilega hugsandi íslend-
ingum, sjerstaklega binum íslenzku kirkju-
þjónum, á 'fimmta árgang »Aldamóta«,sem
nú er nýkominn úr prentsmiðjunni.
Þessi nýi árgangur »Aldamóta« byrjar
á þremur kvæðum eptir danska skáldið
Chr. Richardt, í isl. þýðing eptir V. Briem,
og er hún, sem nærri má geta, prýðilega
af hendi leyst. — Þá kemur fyrirlestur ept-
ir ritstjórann, síra Friðrik, sem hann nefnir
»Teikn tímanna«, fyrir margra hluta sakir
ágætur fyrirlestur. »Um alla Norðurálf-
una birtist oss apturhvarf í áttina til trú-
arbragðanna«, — þetta er það teikn á and-
ans himni, sem síra Fr. vill leiða athygli
manna að. Sjerstakleg.o eigi þetta sjer
stað á Frakklandi, vantrúarinnar eiginlega
föðurlandi. Menn sjeu orðnir þreyttir á
naíiíraíista-stefnunni, eins og hún kemur
fram í vísindum, pólitik, skáldskap og list-
um. Hún hafl lofað svo miklu, en haldið
fæst loforða sinna; hún hafl tekið burtu á-
trúnaðinn, en ekkert geflð í staðinn, sem
fullnægt geti trúarþörf mannsins. Menp
sjeu teknir að efast um, að nokkur geti
Tbýggt Hf sitt á úrlausnum vísindanna.
Höf. tilfærir máli sínu til sönnunar kafla
úr merkilegri ritgjörð um »gjaldþrot vís-
indanna« eptir frakkneskan mann, próf.
Brunetiére, og úr þeirri ritgjörð eru áður
tilfærð orð tekin. — í stað natúralista-stefn-
unnar sje ný stefna tekin að ryðja sjer til
rúms, dulspekisstefna, sem almennt er köll-
uð symbólska stefnan. Þessi stefna sekkur
sjer dýpra niður í hinn ósýnilega andans
heim, leitar að gulli og gimsteinum í djúpi
sálarlífs mannsins, en starir ekki á hina
sýnilegu hlið tilverunnar nje dvelur við
viðbjóðslegustu hliðar hennar, eins og
realistarnir gera. ijr þessari stefnu hygg-
ur síra Fr. að kunni að myndast nýrand-
legur golfstraumur, sem geti haft heilla-
vænlegar afleiðingar einnig fyrir andlegt
líf íslendinga, þótt enn sje hún eigi tekin
að gjöra vart við sig þar. Síra Friðrik
álítur, að þessi stefna fari aðallega í trúar-
og kirkjuáttina. — Það kann að vera, að
svo sje á Frakklandi, jeg þekki ekki til
þess, en eins og stefnan hefir komið fram
á Norðurlöndum á síðustu 3—4 árum, virð-
ist mjer það vera stórt efunarmál. Hún
kemur þar fram sem líflaus og framkvæmd-
arlaus tilflnningarstefna »þreyttra manna«,
sem eru orðnir saddir á lífinu og nautnum
þess, og dvelja, þegar þeir taka sjer penna
í hönd, í einhrerjum þokuheimi, sem ekki
verður hönd á fest nje heilbrigt auga fær
eý§it, stefna, sem ber vott um sjúkt hugs-
analif og sjúkt tilfinningalíf. Hana vant-
ar siðferðilegan þrótt og þrek og alla á-
byrgðartilfinningu. Það virðist ekki vera
kristindómurinn, sem dregur að sjer menn
þessarar stefnu, heldur rómverska kirkjan
með sfnum reykelsiseim, hljóðfæraslætti og
dularfullu serimóníum; og leiðist einhver
til að varpa sjer í skaut þessarar kirkju,
þá mun það fremur orsakast af tilfinning-
unni fyrir þægindum þess, að geta varpað
af sjer allri ábyrgð á hana, heldur en af
tilfiriningunni fyrir anda og krapti kristin-
dómsins. Hin evang.-lúterska kirkja mun
varla auðgast af áhangendum þessarar
stefnu. Má vera, að stefnan breytist og
fái meiri siðferðilegan þrótt, og væri þá
ekki óhugsanlegt, að úr henni myndaðist
nýr andlegur golfstraumur, sem vermdi
loptið og skapaði nýjan gróður, einnig
hjer hjá oss. En eins og stefnan kemur
nú fyrir sjónir á Norðurlöndum (og um
annað tala jeg ekki hjer), þá get jeg ekki
annað en tekið realistana fram yflr sym-
bolistana; því þótt segja megi um þá, að
þeir haíi einblínt á skuggahliðar lífsins,
þá má á hinn bóginn þakka þeim það,
að þeir hafa opnað augu nautnsjúkr-
ar aldar fyrir sársauka lífsins. Jeg neita