Ísafold - 20.02.1897, Blaðsíða 2

49
ræktar. »Hjer í sveit<(, segja þeir, »er ekki
hægt að rækta neitt nema þessa túnskækla
og þeir eru í dágóðri rækt; heyskapur getur
því aldrei orðið hjer til neinna muna og við verð-
um að treysta á útiganginn<i. Engu að síð-
ur mun meiri hluti manna vera þeirrar skoð-
unar, að því aðeins geti kvikfjárrækt vor tek'
ið verulegum framförum og orðið trygg at’
vinnugrein, að útigangstraustið hverfi og menn
setji eingöngu á fóðtjrbirgðirnar.
A síðustu árum hefir í flestum sveitum
landsins vaknað töluverður áhugi á því, að
rækta betur jörðina, til þess að auka heyaflann
og talsvert er árlega unnið að hinum svo
kölluðu jarðabótum. Mjer kemur sízt til hug.
ar að gjöra lítið úr þessari lofsverðu viðleitni,
sem víða hefir þegar haft allmikinn árangur,
en jeg þykist ekki taka ofdjúpt í árinni, þótt
jeg segi, að árangurinn hefði almennt orðið
langt um meiri, ef jarðabætur þessar hefðu
verjð unnar með meiri þekkingu. Jeg hef
allt of víða sjeð »jarðabætur«, sem fremur
hefði mátt kalla jarðskemmdir, eins og t. d.
að kosta fje til þess, að rista grassvörðiun af
allgóðum túuum snemma að vorinu, pæla
einhvern veginn sundur þúfurnar, bera lítið eða
ekkert í flagið til jarðvegsbóta og þekja svo
ekki yfir það fyrri en komið er fram á sum-
ar og grassvörðurinn er skrælnaður og dauður.
Eða þegar menn hálfþurka upp votar og all-
grasgefnar m/rar, svo þær hætta að spretta,
veita lækjum á hallandi tún og láta þá falla
tímunum saman yfir þau í stríðum straumum,
svo mikið af frjóefnum jarðvegsins skolast burt
og fer til ón/tis o. s. frv. En þótt það sje
fremur sjaldgæft, að jarðabóta-viðleitni manna
misheppnist algjörlega ug jafnvel verði til jarð-
.skejnmda sökum þekkingarskorts, þá má hitt
heita altítt, að ræktunartilraunir manna verði
árangurslitlar í sapianburði við það, sem þær
gætu orðið vqgna hins almenna og næstum
því algjörða þekkingarleysis í þessum efniim,
og er óþarfi að fjölyrða um slíkt.
Til þess að gras- eða fóðurjurtaræktiu geti
tekið verulegum framförum, verður því að auka
þekkinguna á öllu því, er hjer að 1/tur. Vjer
verðum að koma okkur upp íslenzkri fóður-
jurtafræði, byggðri á víðtækum og fjölbreytt-
um rannsóknum, og gjöra þekkinguna á meg-
inatriðum hennar sem almennasta meðal bænda-
1/ðsins.
Fyrst og fremst verða menn að þekkja all-
ar hinar helztu plöntur hjer á landi, sem not-
aðar eru eða notaðar verða til fóðurs. Vjer
verðum að vita, hvaða plöntutegundir það eink-
um eru, sem mynda góðxx töðuna okkar, flæði-
engjaheyið holla og kraptgóða, og Ijelega og
óholla m/raheyið o. s. frv. Vjer verðum að
þekkja nöfn og aðaleinkenni á þessum plönt-
um, svo vjer getum greint þær hvora frá ann-
ari. Þetta er fyrsta sporið til frekari þekk-
ingar, inngangur eða máske rjettara sagt fyrsti
þáttur fóðurjurtafræðinnar. En bændur vorir
flestir og búfræðingar kunna ekki svo mikið
sem þennan inngang. Það er lieldur ekki við
því að búast; hvar ættu þeir að hafa lært
hann?
Þótt nú þekkingin á nafni og ytri einkenn-
um fóðurjurtanna sje nauðsynleg byrjun, þá er
hún út af fyrir sig auðvitað einskis virði í
praktisku tilliti, ef henni er ekki samfara þekk-
ing á lífseðli og þróunarskilyrðum plöntunn-
ar eða sambandi hennar við hina dauðu nátt-
úru annars vegar og svo á næringargildi henn-
ar fyrir kvikfje vort hins vegar. Frá þessum
tveim hliðum verðum vjer að þekkja hverja
fóðurplöntu svo nákvæmlega sem auðið er.
Meðan þessa þekkingu vantar. verður öll fóð-
urjurtaræktun á voru landi meira og minna
af handa hófi og út í bláinn, og öll fræðsla
í þessum efnum á búnaðarskólum vorum lxelbert
kák. Rannsóknir í þessa átt eru því bráð-
nauðsynlegar: þær þyrftu að hefjast nú þegar
og með talsverðu afli, því þær eru erfiðar og
ekkert áhlaupaverk. Það virðist nokkuð öfugt
og næsta óhyggilegt, að kosta 4 búnaðarskóla
og heimta af þeim, að þeir fræði nemendur
sína um undii’stöðuatriðin í þeim búfræðum,
sem að mestu gagni mega koma fyrir þá og
landið; en láta það afskiptalaust, hvort skólun-
um er þetta mögulegt eða eigi, og að ekkert
skuli gjört af hálfu hins opinbera til þess að
leggja undirstöðuna undir íslenzka búfræði.
Rannsóknir þær sem hjer er um að ræða eru
svo kostnaðarsamar, að ekki er nokkrum ein-
stökum manni ætlandi að takast þær á hend-
ur upp á eigin sp/tur eingöngu. Það verður
að kosta þær að miklu leyti af almannafje, enda
liggur það beint við og er sjálfsagt.
III.
ttlenzlc fódurjurtafrœði verður að bygyjast d inn-
lendum rannsóknum.
Það sem fyrst liggur fyrir er að rannsaka,
af hvaða plöntutegundum hinar algengu hey-
tegundir hjer á landi eru samsettar. Verður
það með því móti, að rannsaka slægjulönd víðs-
vegar um allt land, bæði tún og útengi. Um
leið yrði nákvæmlega að gefa gætur að öllum
ytri skilyrðum, sem plönturnar hefðu við að búa,
svo sem landslagi, jarðraka, jarðlagi og mörgu
fl. S/nishorn af heyi og jarðvegi þyrfti að
taka sem víðast til efnarannsókna; slík s/nis-
horn ættu líka að geymast í sjerstöku safni
eða í náttúrugripasafni landsins, sem reyndar
lægi beinast við. Með þessu móti yrði með
tímanum hægt að kveða á um það með áreið-
anlegri vissu, hver lífsskilyrði eru hentugust
og nauðsynlegust hverri plöntu. Samhliða
þessum rannsóknum mætti nokkuð kynna sjer
fóðurgildi jurtanna, með því að spyrjast fyrir
um hjá bændum, hvernig hey reyndist af
slægjulöndum þeim, sem rannsökuð væru.
Auðvitað yrði að fara mjög varlega í það að
byggja mikið á þeim sk/rslum, en nokkuð
mætti á þeim græða.
Samfara rannsóknum þessum úti í náttúr-
unni yrðu, eins og áður er á vikið, að vera
efnarannsóknir á jarðvegi, áburði, vatni og
svo plöntunum sjálfum. Þekking á efnasam-
setning plöntunnar er þó ekki einhlít til þess,
að ákveða fóðurgildi liennar og hollustu.
Það verður beinlínis að gjöra fóðx-unartilraun-
ir, til þess að geta sagt með vissu, hvaða hey-
tegund er bezt og hollust hverju d/ri. Enn
fremur þyrfti að gjöra nákvæmar ræktunar-
tilraunir með hinar helztu fóðurplöntur, til
þess að kynnast sem bezt eðli og þróunar-
skilyrðum þeirra.
Þegar ísl. fóðurjurtafræði byggð á slíkum
rannsóknum og í sambandi við hana jarðvegs-
fræði væri búin að ná nokkurri fullkomnun,
þá væru hornsteinarnir lagðir undir ísl. bú-
fræði og vegurinn ruddur fyrir alls konar
búnaðarframfarir. Þá þyrfti jarðyrkjan ekki
framar að vera neitt fálm. Menn vissu hvað
þeir væru að gjöra og gerðu það af skynsam-
legu viti, en ekki út í bláinn eða sakir fomi'-
ar venju. Þá myndu bændur ekki ár eptir
ár verja ærnu fje til þess að rækta þ/fða ó-
ræktarmóa með litlum afurðum í samanburði
við tilkostnað og fyrirhöfn, eingöngu fyrir þá
sök, að þeir hafa um nokkrar aldir verið kall-
aðir tún, en láta m/rina út frá túninu, sem
með örlitlum kostnaði mætti gjöra að bezta
engi, afskiptalausa. — Þá vissi bóndinn líka,
hvers vegna taðan af sumum pörturn túnsins
vajri ljettari en annarsstaðar; hann vissi að
það væri af því, að þar yxu grastegundir, sem
væru rvrari fóðurjurtir en gx’ös þau, er yxu
anuarsstaðar á túninu, og enn fremur að grös
þessi yxu þar vegna þess, að skilyrðin á þess-
um stöðum væru þeim hentug, en óhentug
hinum betri gi’astegundum. Hann myndi þá
ekki lengi horfa á þessa bletti aðgjörðalaus,
eins og menn gjöra nú, heldur reyna ef hæg't
væri að breyta skilyrðunxun, svo að hinar r/ru
grastegundir yrðu að þoka fyrir hinum betri
og taðan yrði jafngóð af öllu túninu. Slík
dæmi mætti telja endalaust; en jeg hygg það
óþarft með öllu, því jeg trxii ekki öðru en að
öllum skynberandi mönnum sje af því, sem
þegar er sagt, augljós nauðsyn og nytsemi
þessarar þekkingar.
Einhverjir kunna þó að spyrja: Yaxa ekki
allar okkar fóðxxrjurtir í öðrum löndum og er
ekki búið að rannsaka þar allt þeirra eðlisfar
og gildi? Er ekki hægt fyrir okkur að fara
eptir því, sem menn vita um þær annarsstað-
ar, því þeim hlytur að vera líkt háttað hvar
sem þær vaxa? Margar af fóðurjurtum vor-
um eru að vísu algengar í nálægum löndum,
og þar hefir eðlisfar þeirra og næringargildi
verið í’annsakað að meira eða minna leyti.
En af því að þær eiga hjer við önnur náttúru-
skilyrði að húa, bæði hvað jarðveg og loptslag
snertir, þá eru allar líkur til þess, að þær sjeu
nokkurs annars eðlis en systur þeirra erlend-
is. Hinar fáu efnarannsóknir, sem gjörðar
hafa verið á ísl. heyi, benda heldur í þá átt,
og þegar þess er enn fremur gætt, að marg-
ar plöntur lifa hjer og dafna vel, við önnur
náttxxrusldlyrði en erlendis, þá má ætla, að
lfkt geti átt sjer stað með /msar fóðurplönt-
ur. Sumar plðntur vaxa hjer t. d. á þurr-
lendi, sem erlendis vaxa á deiglendi; aðrar
vaxa hjer til fjalla og langt inni í landi, sem
einkum eru strandplöntur annarsstaðar o.s.frv.
En þósvoværi, aðhinar algenguútlendu fóðui’-
plöntur væru að öllu eins hjer og erlendis, þá
ber þess að gæta, að margar fóðurplöntur
eru algengar hjer og því mikilsverðar fyrir
oss, sem sjaldgæfar eru utanlands, og þar hefir
þeim því enginn gaumur vcrið gefinn. Jeg
skal d. t. nefna starartegund eina (Carex
cryptocarpa — gulstör), er jeg samkvæmt
athugunum mínum óhikað tel eina hina mik-
ilverðustu fóðurplöntu hjer a landi. Hún er
ekki til í Danmörku og lítið af henni í Skandin-
avíu, að minnsta kosti þ/ðingarlítil þar senx
fóðux’jurt. Hjer er hún aðaltegundin á öllum
hinum beztu votflæðiengjum, sem jeg hefi
komið á. Sumstaðar eru stórir flákar alvaxn-
ir nálega eingöngu þessari tegund, og þar
er heyinu alstaðar hælt sem ágætu fóðri bæði
handa kúm og sauðfje. í sumar benti jeg
Feilbergá þessa plöntu, og liann fjekk dálítið
af gulstararheyi til efnarannsóknar.
Margar fleiri plöntur rnætti nefna, sem að
litlu eða engu er getið í xxtlendum fóðurfræð-
isritum, en sem algengar eru á slægjulöndum
vorum og mynda meiri eða minni hluta þess
heys, sem aflað er árlega hjer á landi. Hún
hlyti því að verða harla götótt, sú fóðurjurta-
fræði, sem mestmegnis væri þ/ðing á útlend-
um bókum þess efnis, og lítið á henni að
byggja, jafnvel ekki hvað þær fóðurplöntur
snertir, er sameiginlegar eru fyi’ir ísland og
nágrannalöndin. Margar plöntur, sem taldar
eru einkis n/tar eða ljelegar fóðurjurtir í út-
lendum grasfræðisbókum, verða að teljast hjer
meðal hinna betri fóðurjurta. í dönskum