Ísafold - 09.06.1897, Side 1

Kemur útýmist eiimsinnieða
tvisv.í viku. Verð árg.(90arka
minnst) 4kr.,erlendis5 kr.eöa
lV»doll.j borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
U ppsögn (ski ideg) Duudm við
áramót, ógild nema komin sje
tilútgefandafyrir 1. október.
Afgreiðslustoía blaðsins er i
Austurstræti 8.
XXIV. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 9- júní 1897-
39. blað.
Tvisvar í viku kemur ísafold
út, miðvikudaga og laugardaga.
Laufblað á pólitísku leiði.
Eptir Grákoll.
II.
Benedikt Sveinsson sem niiðlunarmaður.
Árið 1869 gerðust )>au tíðiudi á alþiugi,, að
nokkrirþeirþjóðkjörnirþingmenn, sem óánægðir
voru með stefnu þá og aðferð, sem Jón heit-
inn Sigurðsson vildi láta fylgja, tóku sig út
úr og mynduðu allsterkan minni hluta 'flökk,
að nokkru leyti í sambandi víð konungkjörna:
þingmenn. Khlltrúi konungsnhafði 1867 lýst
því, að alþingi hefði samþykktarvald í.-sjtjórn-
arbótarmálinu (stöðulög og stjórnarskrá lágu
þá fyrir í einu og sama frumvarpi). Kon-
ungur eða stjórn hans stóð reyndar við þetta
heityrði, en ljet sjer þó ekki vel líka, og sagði
heitorðið hefði að eins náð til 1 þingsins 1867
(eins og konungsfullbrúi háfði tekið fram).
Árið 1869 var því alþingi tilkynnt, að það
hefði ekki samþykktaratkvæði um málið, sem
þá lá fyrir í tveimur frumvörpum, annað til
stöðulaga, hitt til stjórnarskrár.
Eptir ráði Jóns Sigurðssonar varð: það nið-
nrstaða nefndarinnar í stoðulaga-frumvarpinu,
að váða þiuginu til að taka frurnvarpið ekki
til venjulegrar meðferðar, heldur ráða frá eða
mótmæla, að það yrði lögleitt., BenediktSveins-
son var ekki í nefndinni, og var hann óá-
nægður með þessa tillögu nefndarinnar og
hjelt því fast fram, að hún hefði ekki gjört
skyldu sína (Alþt. 1869,1.549 neðst og víðar).
Hún hefði; átt að breyta því, sem ábótavaut
þótti við frumvarpið, og bcra það svo undir
atkvæði. Harm .gerði hlægilegt skrafið um
»samþykktaratkvæði«, þ. e., að ekkert yrði
lögleitt um þetta mál án samþykkis alþingis.
»Jeg vil játa það, jeg veit ekki, hvað menn
meina með samþykktaratkvæði alþingis« (bls.
548).
Samkvæmt þessu bar B. Sv. upp breyting-
artillögur við stöðulagafrumvarpið, en þær
voru allar félldar. Allt um það höfðu þeir
Benedikt og meðforsprákkar hans sterkan
minni hluta með sjer: 11 atkv. gegn 15.
Nefndin í stjórnarskrármálinu, sem var skip-
uð sömu mönnum sem stöðulaganefndin, ætl-
aðist til, að stjórnarskrárfrumvarp stjórnar-
innar fengi sömu afdrif. En það var orðinn
ríkur áhugi á því meðal þingmanna, aðreyna
að fá stjórnarskrá á komið, og urðu þeir fleiri
en 11, sem eigi var auðið að fá til að kasta
stjómarskrárfrumvarpinu á sama hátt. Að
vísu fekk J. S. því áorkað, að Benédikt og
nokkrir af fylgismönnum hans greiddu atkv.
fyrir þeirri aðaltillögu, að biðja konung um,
að frumvarpið yrði ekki samþykkt óbreytt,en
aptur greiddu fylgismenn J. S. atkvæði með
því, að þing-ið gengi til atkvæða um breyt-
ingar- og viðauka-tillögur við frumvarpið og
beiddu konung til vara að staðfesta frum-
varpið með áorðnum breytjngum.
Benedikt talar aptur og aptur um það á
þessu þingi, að hann komi fram sem y>miðl-
unarmaður«. Hann notar þetta orð aptur og
aptur (t. d. bls. 655. og víðar); hann brýnir
fyrir mönnum að slá af eða )>slaka til« (auð-
vitað hóflega) og »halda ekki rjetti vorutn allt
of fast fram« (bls. 656). Hann slær sjálfur
svo mikið af, að hann t. d. eigi að eins geng-
ur að því, að ráðgjafinn fyrir Island sitji í
ríkisráðinu, heldur og telur unestu óhæfu og
óhugsandi, að hann geti nokkru sinni borið á-
byrgð fyrir íslenzkum landsdómi, og sjálfur
ber hann (B. Sv.) fram á þessu þingi tillögu
um, að ráðgjafinn fyrir ísland skuli sitja í rík-
isráðinu eins og aðrir ráðgjafar konungs.
Til skýringar skoðun sinni segir hann (Al])t.
1869, 11, bls. 827): »1867 vildi alþingið . . .
að ábyrgðin væri hæði hjá .ráögjafanuni og lands-
stjóranum, svo að hæði landsstjórinn og ráð-
gjafinn hafi ábyrgð á hinni einu og sönnu
gjörðh Jeg vil í þessu tilliti drepa á það, sem
hinn mesti lögfræðingur Dana, sem jeg þekki,
hæstarjettarassessor Krieger, tók fram á ríkis-
þinginu vel og ljóslega, að það væri óhugs-
andi, að danskur ráðgjafi mætti fyrir dómstóli
á Islandi«.
í Alþ.tíð. 1869, 1, bls. 345 stendur þessi
tillaga frá Benedikt Sveinssyni og tveim öðr-
um þingmönnum:
»Jafnt og hinir aðrir ráðgjafar ríkisins á
ráðgjafinn fyrir ísland sæti í ríkisráðinu og
hefir ábyrgð á stjórninni [samkvæmt hinum
yfirskoðuðu grundvallarlögum Danmerkur-
ríkis 5. jóním. 1849«].
Og þetta fær hann alþingi til að sam-
þykkja með 21 atkv. (nema það, sem í horn-
klofum stendur; það felldi þingið aptan: af).
Hann finnur mikið til þess á þessu þingi,
hverja ábyrgð; hann hafi á hendur tekizt með
miðlunarstefnu sinni. Hann segir svo (bls.
655):
»Jeg skal játa, að jeg hefi tekizt mikla a-
byrgð og vanda á hendur hájði gagnvart þing-
inu og þjóðinni, að bera upp þossi breyting-
aratkvæði, en jeg vona, ,að þau beini , málinu
í þá miðhmarstefnu, sem fram á að koma«.
Og aðrahvora ræðu endar hann með bænar-
ákalli til drottins:
»Það lítið, sem jeg hefi talað, það hefi jeg
talað með lifandi áhuga á því, að hinar.ólíku
stefnur . . . gætu runnið satnan í eitt og orð-
ið sáttar og sammála, enda bið jegþann eina,
sem vald hefir yfir tungu, hug pg hjarta, að
blessa og farsæla aðgjörðir mítiar í þessu máli
nó og fyrri, þó litlar sjeu« (bls. 754).
»Að endingu bið jeg þann eina, er jeg áð-
ur bað, að blessa og farsæla mínar veiku ,að-
gjörðir og orð í þessu máli, einktini íírið 1867
og 1869«. (Bls. 828).
Þartnig sjáum vjer miðlunarinnar æðsta-prest
standa, með upplyptum ltöndum og bænarorð
til himnaföðurins á vörum, og fórnfæra í auð-
1) Bened. vildi láta ráðgj. hafa ábyrgð á öllu,
sem borið væri npp við konung, en landsstjórann
á öðrum stjórnarathöfnum
mýkt ráðgjafa íslands á altari danska ríkis-
ráðsins.
Sjónin er hátíðleg þeint, sem horfa nó á
hann í huga sínunt, eins og hón var rninnis-
stæð þeim. sem litu hana líkamsaugum á þingi
1869.
Á þinginu 1871 lá fyrir frá stjórninni frv.
til stjórnarskrár; en stöðulögin voru þá ót
komin aö alþingi fornspurðu. Nó voru hugir
manna æstir af gretnju yfir stöðulögunum og
rnenn voru harðir í horn að taka; enginn sátt-
fýsisbyr í lopti, sent bljesi í segl miðlunar-
stefnu. 1 Þeir »harðsvíruðn« höfðu fundið til
þess 1869, að miSlunin hafði átt í Benedikt
öflugan og öttilan talsmann, sem varð nofnd-
inni skeinuhættur og í raun rjettri að fóta-
kefli. Til að tryggja hann betur og tjóðra
var hann nó kosinn í nefndina í stjórnarskrár
málinu, en ekki lögðu menn upp í þetta sinn
að tróa honum fyrir framsögunni. Sjálfur
hafði hann enga þökk fengið hjá konuugsfull-
tróa, stjórn nje forsjóninni fyrir konungshylli
sína, sáttfýsi og brennheit bænarorð. Því að
1870 hafði stjórnin sett hann frá erhbætti án
dómsórskurðar og nó lá fyrir þessu þingi frv.
flm eptirlaun hans.
Sáttfýsi lá ekki í loptinu á þessu þingi,
enda var enginn harðari í horn að taka og ó-
sáttfósari þá en B. Sv. Að minnsta kosti var
hann sá eini þingmaður, er Ijet það álit í ljósi,
að stjórnarfyrirkomulag það, sem frumvarpið
bauð, væri verra en það fyrirkomiilag, sem
þá var (Alþt. 1871, I, hls. 753, 900, 901 og
víðar). Aðrir þingntenn ljetu sjer nægja að
segja, að það væri litlu eða engu betra.
Benedikt var á þessu þingi harðasti andvíg-
ismáðttr þeirra síra Helga'Hálfdánarsonar og
síra Þórarins Böðvarssonar, sem verið höfðu
ásarnt honum uppháfsmenn og forsprakkar miðl-
unarinnar 1869.
En að líkindum hefir hann sjeð, að lítil til-
tök voru um að koma neinni málamiðlun áleið-
is á þessu þingi, eius og hugir manna, bæði
á þingi og út um land, voru æstir ót.af stöðu-
lögununt. 10 voriv þó t minni hlutanum þetta
ár, því áð síra Gitðmundur Einarssou bættist
þá í flokkinn.
En þessi æsing sljákkaði aptur í þjóðinni;
að vlstt risu bylgjurnar einna hæst á Þingvalla-
fundi 1873, svo hátt, að þar keyrði fram ór
því sem Jóni Signrðssyni þótti hófi gegna. En
hjá þjóðinni var sljákkað, eins og sjá má af
hinum mörgu bænarskrám til , þings það ár,
sem allar lýstu hrcnnandi áhuga á, að fá enda
á þrætunni og reytta að fá eitthvert samkomu-
lag, svo áð landið fengi löggjafarþing og eitt-
hverja sjálfstjórn. Ástandið var orðið mönn-
um óþolandi.
Nó (1873) lá ekkert frumvarp fyrir frá stjórn-
inni, en þingið kaus nefnd ót af bænarskránum
.til.að senjja frumvarp og gera hvað auðið væri
til að koma fram stjórnarskipunarmálinu. Síra
Guðmundur Einarsson, sem 1871 hafði gengið
í miðlnnarflokkinn, fekk fleiri atkvæði í nefud-
ina en Benedikt; en Benedikt varð þó frant-