Ísafold - 10.07.1897, Blaðsíða 1

Keœur út ýmist einu sinnieða
tvisv.í viku. Verð árg.(90arka
minnst) 4kr.,erlendis5 kr.eða
l1/*doll.; borgistfyrir miðjan
júli (erlendis fvrir fram).
ÍSAFOLR
Uppsögn (skritieg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustota blaðsins er i
Austurstrceti 8.
Reykjavík, miðvikudaginn 10- júlí 1897-
XXIV árg.
Tvisvar í viku keraur ísafold
út, miðvikudaga og laugardaga.
Stjórnarskrár-
breytingin á þingi.
Mestallur miðvikudagurinn gekk í að rœða
um stjórnarskrárbreytingarfrumvarpið, og varð
að halda eitthvað fjögra tíma langan kveld-
fund, sem mun óvenjulegt svona snemma á
þingi, til þess að útkljá það eitt, hvort nefnd
skyldi sett í málið, eða frumvarpinu hafnað
nefndarlaust.
Af ræðumönnum voru þeir Klemens Jóus-
son, Benedikt Sveinsson, Þórður Guðmundsson,
Guðjón Guðlaugsson og Tryggvi Gunnarsson
móti nefndarsetning. Með nefnd voru Þorl.
Guðmundsson, Guðl. Guðmundsson og Einar
Jónsson, en töldu þó allmikla agnúa á frum-
varpinu. Vörn var haldið uppi fyrir frum-
varpinu af Jóni Jenssyni og flutningsmanni
þess, Dr. Valtý Guðmundssyni. Landshöfð-
ingi ljet ekkert í ljósi um það, hvort hann
teldi rjett að setja nefnd eða eigi, en var frum-
varpinu mótfallinn.
Þessar ræður voru svo margar og langar, að
ísafold er ekki unnt að flytja útdrátt úr þeim
á venjulegan hátt, ræðu fyrir ræðu. Þar á
móti skal hjer reynt, að gera lesendunum, í
stuttu máli og hlutdrægnislaust, skiljanlegan
kjarnann í umræðunum.
Skal þá fyrst getið
röksemdanna móti frumvarpinu.
Sú ástæða gegn frv. var einna fyrst nefnd,
að samvinnan milli stjórnar og þings mundi
ekkert batna, þótt sjerstakur ráðgjafi fengist,
ef hann ætti að eiga sæti í ríkisráöinu. Staða
hans gagnvart þinginu yrði hin sama og lands-
höfðingja nú, með því að hann gæti að eins
sagt þinginu sinn vilja, en svo gæti ríkisráð-
ið eptir á neitað að samþykkja það, sem að
samningum hefði orðið milli ráðgjafa og al-
þingis.
Önnur ástæðan var sú, að stjórnin yrði enn
útlendari en áður, eins og Ól. Briem hafði
haldið fram þegar í byrjun umræðunn-
ar daginn áður. Ahrif landshöfðingja á lög-
gjafarmálin færu forgörðum, en í hans stað
kæmi ráðgjafi, sem heima ætti 1 Danmörku,
yrði þar fyrir dönskum áhrifum og sæi allt
með dönskum augum.
Sú var hin þriðja, að ráðgjafanum væri í
þessu frumv. ekki gert að skyldu að mæta á
þinginu, heldur að eins heimilað það. Hann
gæti þvi eptir sem áður verið danskur maður,
sem ekkert skildi í íslenzku, en sendi þinginu
fulltrúa sinn.
Þá töldu og sumir, að með því að sam-
þykkja þetta frv. skuldbyndi þingið sig til að
hætta stjórnarmálsbaráttunni, að minnsta kosti
nokkur ár, með því að stjórnin áskildi sjer, að
þetta skyldu vera fullnaðarúrslit.
Enn var sú mótbára fram færð (af Benidikt
biveinssyni einum), að nú hefðum vjer engan
ráðgjafa »í stjórnskipulegum skilningi«, en með
því að fá hann kæmumst vjer á löglegan hátt
inn í danska ríkisráðið, hefðum sjálfir undir-
skrifað innlimunina í ríkiseiniuguna. — Sami
þingroaður hjelt og því fram, að ómögulegt
yrði að koma fram ábyrgð á hendur ráðgjaf-
anum fyrir annað en það, sem lægi fyrir utan
verksvið ríkisráðsins. Alþingi væri ekki rjett-
ur sakaraoili þeirra mála, er innan ríkisráðs-
ins gerðust, heldur fólksþingið danska, og færi
alþingi að lögsækja ráðgjafann fyrir slík mál,
mundi hæstirjettur vafalaust gera það aptur-
reka.
Þá lögðu og andmælendur frumvarpsius rnikla
áherzlu á þá breytingu á 61. gr. stjórnar-
skrárinnar, að ekki skuli leysa upp þing að
undangenginni samþykkt á stjórnarskrárbreyt-
ing, nema stjórnin vilji styðja málið, töldu
alla stjórnarskrárbaráttu gerða örðugri með
því, og sumir þingmenn hjeldu því jafnvel
fram, að með slíkri breyting væri loku skotið
fyri allar tilraunir til að fá stjórnarskrána
endurbætta.
Svo varð að lokum aðferð stjórnarinnar í
málinu tilefni til allskorinorðra óánægju-yfirlys-
inga. Stjórnin hefði fyrst sent landshöfðingja
afdráttarlaust afsvar, og svo farið að semja
við þingmann einn á bak við landshöfðingja,
og loks gefið fulltrúa sínum skipun um að
lýsa yfir allt öðru á þinginu en því, er staðið
hefði í svarinu og boðskap konungs. Sutnir
þingmenn gáfu í skyn, að slík aðferð væri út
af fyrir sig næg ástæða til þess að fella málið
þegar við fyrstu umræðu, og að afleiðingin af
aðförum stjórnarinnar ætti að verða sú, að
þingið stæltist gegn henni og hjeldi kröfum
sínum fram rneð etm meiri strangleik en áður.
Svör gegn mótbárum og röksemdir með
frumvarpinu.
Að því er samvinnu við þingið snerti, var
því haldið fram af formælendum frumvarps-
ins, að hún hlyti að verða allt öðruvísi en að
undanförnu. Munurinn á samvinnu þings við
ráðgjafa og landshöfðingja væri sá, að ráðgjaf-
inn bæri ábyrgð á samvinnunni, en það gerði
landshöfðingi ekki. Gæti ekki ráðgjáfinn kom-
ið sjer saman við þingið á aðra hlið og ríkis-
ráðið á hina, yrði hann að víkja, þar sem
landshöfðingi hjeldi sínu sæti, á hverju sem
gengi.
Stjórnin væri heldur ekki færð út úr land-
inu með þessari breytingu. Landshöfðingi
hjeldi valdi sínu í umboðsstjórnarmálum, en
pólitiskt vald hefði hann ekkert, og það væri
einmitt að færa valdið inn í landið, að fá þann,
sem það hefði, inn á þingið og láta hann semja
við það.
Um skyldu eða heimild ráðgjafans til þess
að mæta á þinginu væri sömu orðin viðhofð,
eins og í ýmsum öðrum stjórnarskrám, t. d.
grundvallarlögupi Dana, og væri þar talið sjálf-
sagt, að ráðgjafinn semdi sjálfur við þingið.
En þar með væri líka sjálfsagt, að ráðgjafinn
væri Islendingur, því að enginn danskur mað-
ttr kynni íslenzku. Annars væri ómögulegt
48. blað.
fyrir nokkra stjórn að ganga að því ákvæði,
að ráðgjafinn skyldi vera Islendingur; það
raskaði jafnrjetti niilli Dana og Islendinga,
þar sem ekkert væri því til fyrirstöðu, að is-
lenzkur maður yrði ráðgjafi í Danmörk.
I samþykkt frumvarpsins fælist engin skuld-
binding um að hætta við stjórnarbaráttu fram-
vegis. Hana rnætti hefja aptur, hvenær sem
þinginu sýndist. Stjórnin færi ekki fram á
neitt slíkt, enda væri það óhugsandi, þar sem
61. gr. stjórnarskrárinnar, enda þótt henni
yrði breytt samkvæmt frumvarpinu, geri ráð
fyrir stjórnarskrárbreytingum. Hvenær sem
vilji, megi koma með stjórnarskrárbreytingar-
frumvörp, eins eptir sem áður, og jafnvel nii
á þessu þiugi, og eins á öllum eptirfarandi
þingum, geti menn samþykkt kröfuna um
það, að sjermál Islands verði ekki framvegis
borin upp í ríkisráði Dana. Þar á móti sjeu
meiri líkindi til þess, að frekari stjórnarskrár-
breytingum fáist framgengt, ef vjer þiggjum
það, sem nú bjóðist. En með því að hafna
því og halda áfram í sama horfi og áður, með
stjórnarskrárfrumvörp, sem stjórnin afsegi með
öllu að ganga að, fáum vjer aldrei neinum
breytingum framgengt.
Neitað var því og, að vjer að minnsta leyti
samþykktum innlimun stjórnar vorrar í ríkis-
ráðið danska, þótt vjer fengjum ráðgjafa,
sem sæti þar og ekki hefði önnur en íslenzk
stjórnarstörf með höndum. Vjcr beygðum oss
að eins fyrir valdinu, en samþykktum ekkert
í því efni.
Ráðgjafaábyrgð væri og allt annan veg farið
en fram hefði verið haldið. Hver ráðgjafi
bæri einn ábyrgð á því, er hann undirskrifaði,
og það væri að eins örsjaldan, að allir ráð-
gjafarnir í ríkisráðinu undirskrifuðu í samein-
ingu. Ekkert yrði þess vegna því til fyrir-
stöðu, að ábyrgð yrði komið fram á hendur
Islands-ráðherranum, þótt hann sæti í ríkis-
ráðinu. Og það væri stórmikil rjettarbót, að
fá ráðgjafa með ábyrgð á öllum sínum stjórn-
arathöfnum. Með núverandi fyrirkomulagi
hefði ráðgjafinn að eins ábyrgð á því, að
stjórnarskráin væri haldin. Og landshöfðingi
hefði enga ábyrgð á neinu, nema þegar stjórnin
vildi láta lögsækja hann. Það væri sama sem
engin ábyrgð, eins og hefði sýnt sig í Fens-
marks-málinu: ráðgjafinn þá úrskurðað, að
landshöfðingja hefði ekkert yfirsjezt, og enginn
hefði haft ábyrgð á neinu. Eptir frumvarpinu
hefði ráðgjafinn orðið að lögsækja landshöfð-
ingja fyrir eptirlitsvanrækslu, eða sæta sjálfur
lögsókn.
Að því er 61. gr. stjórnarskrárinnar snerti,
var því fram haldið, að ekki væri mikill fengur
í þingrofum án stuðnings stjórnarinnar í
stjóruarskrárbreytingarmálum. Slík þingrof
væru tvíeggjað sverð. Þau kynnu að geta
knúð stjórnina til samkomulags. En þau
kynnu líka að geta þreytt þjóðina. Annars
mætti alveg eins halda áfram baráttu fyrir
stjórnarskrárbreyting án slíkra þingrofa, eins
1 og áður er á vikið.