Ísafold - 18.08.1897, Síða 2

234
ekki saman um, hvaö íslenzka löggjafarvaldiö
væri.
y>Jeg þekki ekkert í*lenzkt löggjafarvald
nema alþingi\{<, bætti hann svo við og lagði
þunga áherzlu á orðin.
Valdsmennirnir tóku að gerast í meira lagi
sperrbrvndir. Gat það hugsazt, að nokkuð
mætti vinna sjer til frægðar á þessu afskekkta
og fámenna landi? Það var engum blöðum
um það að fletta — þarna var stjórnarbylt-
ingarófreskjan níhöfðaða, sem bræður vorir í
Danmörku voru hræddastir við fyrir nokkrum
árum komin, blaðskellandi inn x þingið. En
var hún komin þangað af ásettu ráði, í sínum
venjulegu voðaerindum? Eða hafði hún álp-
azt inn í neðri deild af einhvei'jum aulahætti
og rataskap? Vakti það fyrir Ben. Sv., að
hefja álíka sögulegt tímabil hjer á landi núna
um aldamótin, eins og hófst á Frakklandi nokkru
fyrir síðustu aldamót? Eða vakti ekkert fyr-
ir honum, og var þetta helber hjegómi, vað-
all og vitleysa?
Prestarnir báðu sjálfsagt guð að vera sjer
næstan. En bændur struku skeggið kankvís-
lega og spurðu hver annan, hvern þremilinn
hann Benedikt ætlaði að gera við kónginn —
jafn-konunghollur og hann hefði æfinlega ver-
ið —, hvað honum gengi til að kasta honum
svona umsvifalaust út xxr stjórnarskránni.
Svo sprakk blaðran og allur þingheimur
hló. Ben Sv. einn sat þungbúinn og þegj-
andalegur, eins og hann byggi yfir örfþrifráð-
um nokkrum.
Mönnum hefir orðið alltíðrætt síðan um
»stjórnarbyltinguna«. »Hvað gengur að mann-
inum? Eru komin á hann elliglöp, eða er hann
að henda gaman að þinginu á þennan kyn-
lega hátt?« Spurningarnar hafa rekið hver
aðra, hvar sem menn hafa hitzt.
Líklegustu skýringuna höfum vjer heyi't
af munni eins af glöggustu lögfræðingunum á
þinginu.
»Þetta er ekkert annað en áframhald af
röksemdafærslu Benedikts á síðasta þingi«,
sagði hann. »Þá hjelt hann því fram, að eng-
inn ráðgjafi væri til fyrir Island. Ein villan
hefir boðið annari heim. Eptir að hafa talið
sjálfum sjer trú um ráðgjafalejsið, hefir hann
komizt að þeirri niðurstöðu, að vjer hefðum
engan konung »x' stjórnskipulegum skilningi«,
því að ráðgjafalaus gæti konungurinn ekki
verið«.
Tilgátan er sennileg. En hugsunarfram-
haldið er nokkuð viðsjárvert. Það er ekki nóg
með það, að öll vor löggjöf síðan 1874 sje ó-
lögmæt og ónýt eptir þessari kenningu Ben.
Sveinssonar, heldur höfum vjer alls ekkert
löggjafarvald samkvæmt henni — því að hvergi
höfum vjer brjef fyrir því, að alþingi geti án
konungsstaðfestingar gefið ákvæðum sínum
lagagildi; nje heldur er þá til neitt framkvæmd-
arvald og líklegast ekki heldur neitt dómsvald
hjer í landi.
Sjálfsagt er það eins dæmi, að gamall þing-
maður, gamall yfirrjettardómari, gamall sýslu-
maður komist út í aðrar eins ógöngur. Ekki
leynir það sjer, að honum er mál á hvíldinni
frá þjóðmálum.
Frá alþingi.
Stjórnarbótin.
Hjer kemur, eins og ráðgert var síðast,
meginkaflinn úr ræðu Guðl. Guðmundssonar
við 3. umr. málsins í neðri deild, og er sjer-
staklega um ábyrgð ráðgjafans og setu hans í
ríkisráðinu.
Guðl. Guðmundsson: Því hefir verið haldið
frara, að ráðgjafaáhyrgðin, sem stjórnarskráin nn
heimilar, sje með öllu ónýt, af því að ráðgjafi
vor situr í rikisráðinu, og eins verði farið þeirri
áhyrgð, sem nú er hoðin, ef rikisráðsákvæðið í
frv. verði fellt burt. Þetta er langt frá því að
vera rjett.
Annars hættir mönnum við að blanda hjer sam-
an tveim atriðum: því, »að ráðgjafinn sitji í rík-
isráðinu«, og þvi, »að sjermál Islands sjeu horin
upp í ríkisráðmu«. Þetta er sitt hvað.
Oss er hagur, að ráðgjafinn sitji í ríkisráðinu.
Því að vjer eigum mörg mál sameiginleg við Dan-
mörku og þurfum þess, að hann haldi uppi rjetti
Islands gagnvart, ríkisheildinni, sjerstakl. að hann
gæti þess, að danska löggjafarvaldið fari ekki inn
á það svið, sem eingöngu kemur ísl. löggjafar-
valdi við.
En af því leiðir ekki að sjálfsögðu, að sjermál
vor eigi að hera upp í rikisráðinu, eða að
danskir ráðgjafar eigi að greiða atkv. um þau,
nje ísl. ráðgjafinn um aldönsk mál. Móti öllu þessu
berjumst vjer; en ekki hinu, að ráðgjafinn sitji
í rikisráðinu og taki ásamt dönskum ráðgjöfum
þátt i meðferð þeirra mála, sem taka til beggja
landanna.
En jafnvel þótt sú venja sje ólögleg, að bera
sjermál vor upp í rikisráðinu, haggar hún ekki
við dbyrgð rdðgjafans. Það er undirskript
hans með konungi, sem áhyrgðin er undir komin,
en ekki atkvæðagreiðslan í ríkisráðinu. Hvort
sem lög eru staðfest eða þeim synjað staðfesting-
ar, þá þarf undirskript ráðgjafa með konungi til
þeirrar stjórnarathafnar, og við þá undirskript er
ábyrgðin bundin.
Aptur á móti getur það haft áhrif á úrslit
sjermálanna, að þau eru borin upp í ríkisráðinu.
Konungur getur neitað að skrifa undir með ráð-
herra vorum, ef meiri hluti rikisráðsins er því
mótfallinn. Annaðhvort verður þá ráðgjafinn að
láta undan eða segja af sjer.
Onnur formhlið á málinu er sú, að ef ríkisráð-
ið er kært af ríkisþinginu, þá verði íslandsráð-
gjafinn líka kærður. Þó hlýtur rikisrjetturinn að
vísa frá sjer spurningunni um það, hvort ísl.
ráðgjafinn hafi framið brot gegn stjórnarskránni.
Hvers vegna heldur nú stjórnin svo fast í þessa
venju, að hera sjermálin upp í ríkisráðinu? Skilj-
anlega af því, að hún óttast, að íslendingar kunni
að heita þessari sjerstöku iöggjöf til þess að
lögleiða ákvæði, er skapi misrjetti meðal samþegn-
anna, eða geri sambandið á einhvern hátt ótrygg-
ara en það er nú. Hún vill hafa þar hönd i
bagga. En til þess eru heppilegri vegir.
Isl. ráðgjafinn mundi hafa sameiginlegan for-
seta með dönsku ráðgjöfunum. Hugsanlegt er, að
takmarkinu mætti ná með því að skýra ráðaneyt-
isforsetanum fyrir fram frá því, er isl. ráðgjafinn
ræður konungi til að undirskrifa. Þar með er
forseta gerður kostur á að gæta þess, að ísl. lög-
gjafarvald fari ekki út fyrir sitt svið. Og jafn-
framt væri hugsanlegt, að Islandsráðgjafinn fengi
skýrslu um þau mál, sem snert gætu löggjöf ís-
lands og í ríkisráðið koma. Þegar svo ágrein-
ingur kemur upp um það, hvort mál sje sameig-
inlegt eða ekki, sker konungur úr í ríkisráðinu,
eins og til er tekið í »Eorfatningslov for Monar-
kiets Fællesanliggender« frá 1855 og farið var að,
þegar ágreiningur reis við hertogadæmin um það,
hvort mál heyrðu undir sjerstakt löggjafarsvið
hinna einstöku parta rikisins eða væru sameigin-
leg. Þá yrði Islandsráðgjafinn að eiga þátt i
atkvæðagreiðslunni.
Sumir halda, að ráðgjafaábyrgð sje þýðingar-
laus án ábyrgðarlaga. Þetta er misskilningur. í
þvi stjórnarskrárákvæði, að ráðgjafinn beri ábyrgð
á stjórnarathöfnunum, liggur, að hann má ekki
fara í hága við lögin nje heldur misbeita valdi
sínu, hvorki einn nje með konungi. Svo langt,
sem ráðgjafaábyrgð nær, er það viðurkennt, sem
fulltrúadeild enska parlamentsins lýsti yfir 1679,
að væri andi og tilgangur allra ábyrgðarákvæða:
að ráðgjafinn beri ábyrgð á, að stjórnin sje heið-
arleg og rjettlát og gagnleg. Ákvæðin eru því
svo skýr, að hver pólitiskur dómstóll gæti dæmt
eptir þeim, enda ráðgjafaáhyrgðin viðurkennd í
ýmsum löndum, þar sem engin ábyrgðarlög eru
til.
Stjórnarskrárbreytingin i efri deild.
I gær komst stjórnarskrárbreytingarmálið
gegn nm efri deild (3. umr.) með óvei'ulegum
breytingum frá því, er meiri hluti nefndarinn-
ar hafði lagt til við 1. umræðu.
Kíkisráðsákvæðið var þannig fellt burt. Og
3. gr. stjórnarskrárinnar var breytt enn á ný.
I henni stendur: »Alþingi kemur fyrir sitt
leyti ábyrgð fram á hendur ráðgjafanum« o.
s. frv. Þessu breytt' neðri deild og setti:
»Konungur eða neðri deild alþingis geta kært
ráðgjafann fyrir embættisrekstur hans« o. s.
frv. • I þess stað var nú samþykkt í efri deild
»Konungur eða alþingi geta« o. s. frv. Þetta
atriði er orðið þýðingarmikið nokkuð, eptir um-
ræðunum í efri deild að dæma. Frá öðrum
breytingum efri deildar liggur naumast á að
skýra, fyr en ef þær ná samþykki neðri
deildar.
Með frv. greiddu atvæði: Hallgr. Sveinsson,
Kristján Jónsson, Þorkell Bjarnason, Sig. Jens-
son, Sig. Stefánsson og Þorl. Jónsson. Hiuir
5 á móti.
Isafold er ofvaxið rúmsins vegna, að gera
skýra grein fyrir umræðunum. Þó sltal leit-
azt við að minnast á helztu ágreiningsatriðin.
Við 2. umræðu.
Móti frv. í heild sinni var Jón Jakobsson
einn. Aðferð stjórnarinnar þótti honum óþol-
andi; hún hefði svarað þingsályktuninni frá
1895 með afdráttarlausu neii inn um fordyrn-
ar, en með með drattandi jái um bakdyrnar.
Þetta annars »fínn pólitískur leikur«; þingið
látið að fyrra bragði biðja um það, sem það
hefði naumast átt að þiggja, þótt því hefði
verið boðið það. Tilboðið lítilsvert: eina stjórn-
ax skrárbrey tingin ráðgjafaábyrgðin, því að
önnur atriði tilboðsins sjeu í samkvæmni við
núgildandi stjórnarskrá. Vill heldur vanmátt-
ugt landshöfðingjavald innlent en útlent ráð-
gjafavald, þótt almáttugt væri. Ohæfa að
taka svona mikla stefnubreyting að þjóðinni
fornspurðri, og hún aldrei viljað ganga að öðru
en því, er feli í sjer eitthvað af aðalkröfum
hennar. En það geri þetta frv. ekki. — Var
annars með dansk- ísl. nefndinni.
Jón Hjaltalín og Jón Jórjysson voru með frv.,
ef ríkisráðsákvæðinu væri haldið. Með því
væri hægast að sannfæra stjórnina um skiln-
ing þingsins á stjórnarskránni. Annars lítið
fengið í aðra hönd. Landshöfðingi værikunn-
ugastur málunum, og eptir hans tillögum
hefði optast verið farið, svo að ókunnugleika-
umkvörtunin væri ekki á miklum rökumbyggð.
Engin brjef fyrir, að lagasynjunumlinnti, þótt
sjerstakur ráðgjafi fengist og kæmi á þing.
Landshöfðingjavaldið yrði rýrt. — Þegjandi
samþykki yrði gefið til þessað sjermálin væru
borin upp í ríkisráðinu og að grundvallarlög
Dana gildi hjer á landi, ef ríkisráðsákvæðið
sje fellt burt. — Munur á að þiggja annað
eins og þetta af stjórninni út úr neyð eða
biðja um svona lítið. — Rangt af þinginu að
yfirgefa landshöfðingja í þessu máli(!).— Þing-
ið yrði bundið um aldur og ævi, ef það tæki
tilboðinu, því að stjórnin hefði skýrt sagt, að
þetta ætti að vera fullnaðarúrslit.
Það var framsögum., Sig. Stefánsson, sem
aðallega svaraði mótbárunum. Aðferð stjórn-
arinnar væri að vísu ekki viðltunnanleg, en
ætti samt eltki að geta fælt neinn, og óviður-
kvæmilegt væri með öllu að tala um að hún