Ísafold - 25.09.1897, Qupperneq 1

Kemur út ýmist einu sinnieða
tvisv.i viku. Verð árg.(90arka
minnst) 4kr., erlendis 5 kr.eða
l*/a doií.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Dppsögn (skrifleg)bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda f'yrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er i
Austurstrœti 8.
Reykjavík, laugardaginn 25- sept- 1897-
XXIV. árg.l
Nýiega prentiið:
STUTT ÁGRIP
AF
PRJEDIKUNARFRÆÐI.
HÖFUNDUE
HELGI KÁLFDÁNARSON
Rvík 1896. IV+ 84 bls. VerS: 60 aurar.
^ýlPSít prentað:
HUGSUNARFRÆÐI.
EPTIR
EIRIK BRIEM.
Rvík 1897. 11 + 72 bls. Verð: 50 aurar.
Ýmsar
kennslu- og skólabækur,
til sölu
í bókverzlun ísafoldarprentsmiðju.
Austurstr. 8.
Balslevs Biflíusögur, í b............kr. 0,75
Dönsk lesbók eptir Svb. Hallgríms
son, í bandi ...................... — 1,30
Dönsk lestrarbók eptir Þorleif Bjarna-
son og Bjarna Jónsson, í b..... — 2,00
Enskukennslubók, ný, eptir H. Briem
iunbundin.......................... — 1,00
Fjörutíu tímar í dönsku, eptir Þ. Eg-
ilsson, innb....................... — 1,30
íslands saga, eptir Þorkel Bjarnason
inub............................... — 1,25
Landafræði Erslevs, hin stærri ib.... — 1,50
Latnesk orðmyndafræði, ib............. — 2,50
Lisco, postuleg trúarjátning, ib.... — 2,60
Mannkynssaga, ágrip, eptir Pál Mel-
sted, ib........................... — 3,00
Saga fornkirkjunnar, eptir H. Hálf-
dánarson, í kápu................... — 4,00
Fornleifarannsóknir.
Hr. Daniel Bruun, lautinant, sem fór rann-
sóknarferð hjer um land í fyrra sumarog rit-
að hefur um það ferðalag sitt merka bók, er
síðar mun minnzt á nákvæmar hjer í blaðinu,
hefur haldið rannsóknum sfnum áfram í sumar
bæði sunnanlands og norðan. Hingað til Reykja-
víkur kom hann snemma í þessum mánuði úr
ferð sinni og lagði af stað hjeðan með »Vestu«
á sunnudagskveldið.
Hann flutti erindi um rannsóknir sínar
á aðalfundi Fornleifafjelagsins á laugardaginn.
Auk þess höfðum vjer tal af honum einum,
til þess að fræðast um ferð hans. Hjer koma
á eptir aðalatriði þess, er hann hefir uppi
látið. Nákvæmari skyrsla frá honum mun
væntanleg í árbók Fornleifafjelagsins.
Hann lagði af stað hjeðan frá Reykjavík
25. júlí í sumar með aðstoðarmanni sínum,
dönskum, íslenzkum fylgdarmanni og fjölda
hesta,—enda ferðalagið alldyrt—og hjelt aust-
ur í Arnessýslu. Þar hitti hann Brynjólf
fornfræðing Jónsson frá Minnanúpi og starf-
úði hann að rannsóknunum sunnanlands með
honum. Eptir rústagröpt í Hreppunum hjeldu
þeir upp að Hvítárvatni austanverðu og grófu
þar í fornar bæjarrústir. Einkennilega fagurt
þótti hr. Bruun þar utn að litast, græn engi
fram með vatninu, en skriðjöklar og svanir
úti á því.
Frá Hvítárvatni fóru þeir upp að Kerling-
arfjöllum og höfðust þar við nokkuð, fóru það-
an í smáleiðangra til þess að rannsaka forna
vegi þar um slóðir. Hr. Bruun þótti þar
einkar-skemmtilegt. Þar eru ógrynni lauga,
sem dr. Þorv. Thoroddsen hefur lýst. Af-
bragðs-útsýni er þaðan norður yfir Kjölinn,
sem sýnist þaðan eins og flöt mikil. En í
norðri gnæfa tindar Skagafjarðarfjallanna.
Mikill fjöldi sauðfjár var þar og gerði dvölina
þar uppi í óbyggðum fjörugri og viðkunnan-
legri.
Hr. Bruun hjelt því næst norður Kjalveg
og starfaði talsvert að rannsóknum á fornum
rústum f Skagafirði, einkum í Vesturdal og
Austurdal.
Innst í Vesturdalnnm eru 11 rústir eptir
bæi, sem þar hafa áður verið; allar þær jarð-
ir nú í eyði, flestar komnár það fyrir löngu.
Þó hefur eiti jörðin, Þorljótsstaðir, eyðzt á
síðustu árunt. Sumir eyddu bæirnir hafa ef
til vill eingöngu verið ætlaðir þrælum, enda
bendir á það nafnið á einum rústunum, Þræls-
gerði. En hvað sem þvf líður, er apturförin
augljós. Rústir sjást langt inn í dalnum ept-
ir klaustur, sem munnmæli segja, að þar
hafi verið; en ekki fjekk hr. Bruun rannsak-
að þær að þessu sinni.
I Austurdal hafa áður verið 25 bæir, en eru
þar nú að eins 4.
I Eyjafirði var dvölin stutt, en viðdvöl nokk-
ur í Bárðardalnum. Þar eru rústir eptir eitt-
hvað 20 bæi og sel, sem eyðzt hafa, flestar
mjóg gamlar. Einn bærinn, íshóll, hefir þó
eyðzt í ár. Fyrir einum mannsaldri var all-
mikill skógur umhverfis þann bæ, en er nú
allur farinn.
Ur Bárðardalnum fór hann upp á Öskju,
og var bóndinn, sem í ár varð að flytja sig
frá Ishól, Jón Þorkelsson, bróðir síra Jóhanns
prófasts Þorkelssonar, leiðtoginn. Niðaþoka
var á Öskju, og komust þeir áður en þá varði
og áttu von á ofan í gíginn þar, sem Jobn-
strup lýsir, eptir Jónsskarði svo nefndu, sem
heitir í höfuðið á Jóni þessum Þorkelsyni. 1
norðvesturhluta Öskjuhraunsins hefir áður ver-
ið bær og mikil jörð. Þar grófu þeir í bæj-
arrústirnar.
I byrjun septembermánaðar hjelt hann af
stað suður Sprengisand, og hafði fyrir fylgdar-
mann Jón nokkurn Oddsson, ferðagarp mikinn,
sem margsinnis hefir farið einn yfir sandinn.
Hr. Bruun hugði miður gott til þeirrar f.erðar,
því að misjafnt hafði honum verið af sandin
um sagt. Eji leiðin sóttist svo óvenjulega
fljótt, að þeir komust yfir sandiun á 972
kl.tíma. Áttu þeir það að þakka frosti, sem
gerði sandinn hestheldan. Snjókomu fengu
þeir þar nokkra, en vissu ekki, hve mikið
69. b!að.
frostið var. Niðri í Þjórsárdrögunum varþað
10 stig að næturþeli.
Sunnan undir Sprengisandi skoðuðu þeir kofa
Fjalla-Eyvindar. Honum hefir verið skipt í 3
herbergi, og hvert þeirra ekki nema 2 skref
á breidd, vegna þess, að timbur vantaði alger-
lega til að repta, svo að þröngt hefir verið
um þau Höllu.
Eptir að suður var komið, fengust þeir
Brynjólfur Jónsson enn við nokkrar rannsókn-
ir í Árnessýslu.
Hr. Bruun skoðar rannsóknir sínar hjer á
landi sem nokkurs konar áframhald af Græn-
lands-ferð sinni, er hann fór 1894. Það var svo
margt í athugunum hans viðvíkjandi lífi norð-
urlandamanna á Grænlandi, sem ekki varðskilið
til fulls, nema með samanburði við rannsóknir
í öðrum löndum.
Sjerstaklega hefir augnamiðið að þessu sinni
verið það, að komast að fullri niðurstöðu um,
hvernig íveruhúsum hafi verið háttað hjer á
landi í fornöld og hvernig afstaða þeirra livers
við annað hafi verið.
Alls hafa fundizt í sumar rústir eptir að
minnsta kosti 50 bæi og sel, sem ekki hafa
verið rannsakaðar áður. Hr. Bruun þakkar
það ekki dugnaði sínum, heldur bendingum
og liðveizlu landsmanna; kveðst ekki geta nóg-
samlega þakkað þeim, hve ótrauðir þeir hefðu
verið til hjálpar og leiðbeiningar, og hve mikla
góðvild og gestrisni þeir hefðu sýnt sjer yf-
irleitt. Flestar eru rústir þessar gamlar, frá
fornöld latidsins, og mjög eptirtektavert, hve
langt byggðin hefir áður náð upp í landið.
Auðsætt er, að býlunum hefir mikið fækkað,
og stafar það langmest af eyðing skóganna
og svo eptirfarandi uppblástri landsins. Þó
hafa eldgos átt nokkurn þátt í því á Suður-
landi.
Að hinu leytinu þótti hr. Bruun merkilegt,
hve mikið væri í raun og veru notað af land-
inu — svo að segja allt nema jöklarnir. Sauð-
fjeð sæist hvervetna annarsstaðar, og allt
landið, nema jöklana, smöluðu gangnamenn.
Kæmi það alls ekki heint við þær ímyndanir
manna erlendis, að afrjettirnar sjeu ekki nema
jaðrarnir á óbyggðunum, en annars sjeu þær
ónotuð og ónýt öræfi, sem íslendingar þekki
ekki einu sinni sjálfir.
Niðurstaðan viðvíkjandi húsaskipun hjer á
landi til forna hefir orðið sú, að elztu bæjun-
um hafi verið eins háttað og vestan til í
Noregi og í Færeyjum í fornöld — íveruhús
verið á víð og dreif um túnið.
Töluvert hefir hr. Bruun fundið af fornum
munum í sumar og líka keypt nokkuð. Þeir
fara allir á Forngripasafnið hjer. Með sönn-
ununum, sem nú hafa fengizt fyrir því, að
byggðin hefir náð langt upp í landið til forna,
telur hr. Bruun skýringu fengna á því, hve
margir forngripir hafa fundizt uppi í óbyggð-
um. Hingað til hefir það þótt nokkuð kyn-
legt.