Ísafold - 19.03.1898, Blaðsíða 1

ISAFOLD.
Eeykjavík, laugardaginn 19. marz 1898.
Kemur ht ýmist eimi sinni e(5a
tvisv. i viku. Yer'ft árg. (80 arka
minnst) 4 kr, e.riemiis 5 kr. e(Ta
l'/2 doll.; liorgist fyrir inifTjan
júli (erlendis fyrir fram).
XXV. ársr.
Forngripasafn opift nivd. og ld. kl.ll—12
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri vicí ll’/-2—ann-
ar gæzlustjóri 12 — 1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
k!. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.il)
md., nivd. og ld. til útiána.
Póstar fara: austur og vestnr 20. þ. ni.,
norður 22.
Blöó
langafu vorra, afa oyr
feðra.
i.
Ólíklega inundi þess hafa þótb til
getið fyrir hálfri öld liðugri, aó í lok
aldarinnar yrði blaðafji'ddinn af sum-
um nsönnum talinn meðmeinum þjóð-
ar vorrarogaðstöðugar ráðagerðir kæmu
á prent um að stemma stigu við hon-
um.
|>ví að þá er ekkert blað til á land-
inu. í ágætri ritgjörð (eptir Jensrekt-
or Sigurðsson heit. og Pál Melsteð)
í 6. ári »Nýrra fjelagsrita# (1846),
»Um blaðleysi og póstleysi á íslandi«,
er meðal annars kveðið að orði á þessa
leið:
•Enginn í landinu ritar neitt, ekki
svo mikið sem meinlausar írjettir;
allir þegja, svo ekkert heyrist, hvorki
amátt nje stórt, af því sem mönnum
ríður á að heyra og tnenn eiga að
heyra; almenn tíðindi og merkir við-
burðir berast um landið á líltan hatt
og bæjarskraf og sveita, á skotspón-
um, annaðhvort rnunn frá munni, eða
þá í seðlum, er fara einstöku manna
á milli og sem þá ekki bera annað t n
munnmælgina; þar af leiðir þá, að
tíðindin konm brjáluð og bjöguð í
næstu sveitir, stytt með gleymsku eða
lengd með lygi, því ósjaldan þarf nenia
fáeina munna til að aflaga þau«.
Eiginleg blaðamennska byrjaði ekki
bjer á landi fyr en eptir að þetta var
ritað. En um nærfelt þrjá fjórðunga
aldar hefur allt af öðru hvoru bólað
á visi til hennar.
Margt var það, sem olli því, að
blaðamennska bjer á landi gat ekki náð
neinum þroska á þessu tímabili. lón
fyrsta og helzta orsökin til þess var
sú, hve þjóðlífið var vesalt, fátæklegt
og fjörlaust. því að engin grein bók-
menntanna stendur í jafn-óslítandi
sambandi við þjóðlífið eins og blaða-
mennskan. Jafnframt þeim beinu á-
hrifum, sem hitn hlýtur að hafa á
þjóðlífið, ef nokkur mergur er í henni,
getur ekki h]á því farið, að þjóðlífið
skapi hana í mynd sinni og líkingu,
setjí að minnsta kosti mót sitt dýpra
á hana en nokkuð annað, er að rit-
störfuin lýtur. Og þroski þess er ó-
hjókvæmilegt skilyrði fynr hennar
þroska.
•Tafnvel enn í dag þykir fullörðugt
suma tíma árs að hafa á boðstólum
gott blaðaefni, sem alþýðu manna þyki
að sjálfsögðu hugðnæmt og koma sjer
við til muna. En hvað ætli blaða-
mönnum megi ekki hafa fundizt til um
slíka örðugleika, meðan landsmenn
hafa engin afskifti af löggjöf sinni,
takaölluþví þegjandi, sem að þeim er
rjett, meðan þeir hafa engin ráð yfir
sameiginlegu fje sínu, meðan verzlun-
in er ekki aðeins í hörðum böndum,
heldur öll í höndum útleudra manna,
meðan svo að segja engir mannfundir
eru haldnir til að ræða sameiginleg
mál manna, meðfram af þvi, að þeim
er ekki ljóst, að nokkurt mál sje sam-
eiginlegt velferðarmál þeirra, meðan
þjóðin telur flestum bókum ofaukið,
nema guðsorðabókum, meðan svo að
segja öll öfl þjóðarinnar liggja í dái,
önnur en trúin á góð umskipti við
andlátið, og svo þau, sem beitt er, án
nokkurrar samheldni og fjelagsskapar,
á stritið fyrir fyrstu og einföldustu
lífsskilyrðunum? Meðan svo' er ástatt
er »ekkert að frjetta«, nema konung-
legar tilskipanir, embættaveitingar,
misjafna tíð, mannalát og slysfarir.
j>að liggur í augum uppi, hver jarð-
vegur muni vera fyrir efling og
þro.ska blaðamennskunnar í slíku þjóð-
lífi. (lg svona var þjóðlífið þá þrjá ald-
arfjórunga, sem hjer er um að ræða.
En svo bætist annað við. Engar
samgöngur eru um landið. j>ó að eitt-
hvað beri við, sera í frásögur sje fær-
andi, þá frjetta blaðamennirnir það
ekki. Og þó að þeir frjetti það og
þó að þeir prenti það, þá geta þeir
ekki komið því frá sjer út meðal al-
mennings. Jafnvel um miðbik þess-
arar aldarvorupóstgöngurum landiðekki
teljandi, nema í Sunnlendingafjórðungi.
T m hina fjórðungana fór póstur að eins
tvisvar á ári. I ni þetta samgöngur
leysi segja ritgerðar-höfundarnir i »Nýj-
um Fjelagsritum«, sem vjer höfum þeg-
ar minnzt á:
»|>að semvið ber í éinhverjum ladns-
fjórðungiþarf... misserieðaártilaðkom-
ast í hinn.og það er ekki allsjaldan, að
tíðindiberast fyrstfrá K lupmannahöfn r
næsta landsfjórðunginn, svo að það er
orðið rnáltæki hjá öðrum þjóðum, að
skemmsta leiðin milli fjórðunganna á
íslandi liggi um Kaupmannahöfn.
Póstarnir milli Kalkútta á Indlandi og
Lundúnaborgar fara þar 12 sinnum
á án fram og aptur yfir hálfan jarðar-
hnöttinn, sem póstar á íslandi iara
ekki nema tvisvar um einn fjórðung
eyjarinnar, og tíðindi heyrast tólu-
vert fyr til Lundúnaborgar úr Kín-
landi en til Reykjavíkur úr Norður-
landi, hvað þá af Vestfjörðum eða
Austfjörðum. Alþingistíðindiu hefur
orðið að senda til Kaupmannahafnar
til að koma þeim sem fljótast norður
f Skagafjorð, eða austur, eða vestur*.
|>að væti því ósanngjarnt mjög að
dærna hart um blaðamennsku-við-
leitni þá, er aíar vorir og langafar
verða að notast við. jpað gegnir engri
furðu, hvað hún var ljeleg. Hitt er
naastum því merkilegra, að hún skyldi
nokkur vera.
II.
Islandske Maanedstidender.
Hundrað árum og þremur mánuð-
um áður en konungur skrifar undir
stjórnarskrá vora kemur út fyrsta tíma-
ritið á Íslandi, tlslandske Maaneds-
tidender«, ofurlítil örk á mánuði liverj-
um, með álíka miklu lesmáli, hvert
tölublað, eins og nú er á einni Isafold-
arhlaðsíðu. Allt árið jafngilti ritið því
hjer um bil 4 tölublöðum ísafoldar,
að auglýsingum hennar fráskildum.
f>að var prentað í Hrappsey og rit-
stjóriun var Magnús sýslumaður Ket-
ilsson, bróðurson Skúla Magnússonar
landfógeta. f>að varð þriggja ára gam-
alt, kom fyrst út í október 1773 og
síðasta blaðið í september 1776.
Eðlilega rekur lesandi rits þessa fyrst
af öllu auguri í það, að það er‘ — á
dönsku! Skýrari bending um þjóðlífið
hjer á landi á þeim tímum er ekki
auðfengin, heldur en sú, að þegar
manni hugkvæmist fyrst að gefa hjer
út frjettablað, ætlar hann það engum
alþýðumanni, heldur eingöngu embættis-
mönnum og svo líklegast einhverjum
örfáum mönuum í Danmörku. Geta
má nærri, að það stafar af því, að
hann hyggur, að það mundi alls ekki
verða keypt af öðrum. Og líklegast
hefir hann haldið, að embættismenn-
irnir mundu kunna betur við það á
döusku en ísl nzku.
I fjórða tölublaðinu lætur ritstjórinn
þe88 getið, að örðugt sje að fá efni í
þetta rit, ekki stærra en það var; »því
að það væri fífldirfska«, segir hann,
»að eyða títna annara með fánýtu eða
óáreiðanlegu hjali; og naumast er unnt
að fá hjer á landi áreiðanlegar frjett-
ir, sem verðskuldi eptirtekt alrneuu-
ings og fylla megi með heilar 12 ark-
ir á einu ári«. Að sumu leyti ber nú
ritið vitanlega vitni um þessa frjetta-
örbirgð og skort á umræðueíni. Við
ber það, að heilt tölublað, eða allt að
því, er fyllc með skýringu á efni, sem
blaðamenn vorra tíma mundu tala um
í örf J&m línum, ef þeir minntust á það
á annað borð. En yfirleitt hefir ritið
tekizt furðuvel, þegar gætt er að á-
stæðum öllum, og ólíkt meiri blaða-
mennsku-hæfileikar koraa þar fram
heldur en í »Sunnanpóstinum«, sem
kemur út nálægt 60 árum síðar og
minuzt mun verða á, áður en langt
um líður. Eptir því, sem búast má
við á þ.itn tímum, er viðleitnin mjög
mikil að afla sjer frjetta og segja þær
ekki óskemmtilega. Og allmikið er
þar af ritstjórnargreinum um lands-
mál. Einkum er verzlunin gerð að
umtalsefni, og vill ritstjórinn leysa af
henni böndin og leyfa landsmöunum
viðskipti við alla, sem flytji henni vör-
ur. Svo eru og ritgerðir um búnað
landsmanna — hvað eptir annað kem-
ur þar fram ótfci um, að fólk muni
flosna upp hópum saman, og mest
kennt atorkuleysi —, um sjávarútveg,
kjör presta, afnám helgidaga, o.s.frv.
Einnar ritgerðar skal getið bjer sjer-
staklega, því að efnið er svo einkenni-
Uppsögn (skrifleg/ bunum við
áramót, ógild nema koinin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er i
Austurstrœti 8.
14. blað.
legt: afnám íslenzkunnar hjer á landi.
Blaðið segir, að sumir góðir menn og
þjóðhollir sjeu farnir að halda því
fram, að hentugast mundi að leggja
niður íslenzkuna og koma dönsku inn
í staðinn. Ritstjórinu andmælir þeirri
skoðun afdráttarlaust, og aðalástæður
hans eru þær tvær; að ekki mundi
reynast vinuandi vegur að láta þjóð-
ina skipta um tungu, og að það væri
tjón fyrir vísindin, að íslenzkan hætti
að vera til sem lifandi mál. Fróðlegt
væri það mjög, ef unnt væri að fá
einhverja hugmynd um, hvort margir
málsmetandi menn muni hafa haft
aðra skoðun en ritstjórinn á þessu
rnáli.
Yfirleitt er ritið frjálslegt og mann-
úðlegt, þegar það er borið saman við
þá tíma hjer á landi; því að þá vott-
aði enn ekki nema örlítið fyrir frelsis-
og maunúðaranda 18. aldarinnar hjer.
Einna þröngsýnastur er hann, þegar
hann er að tala um lausamennskuna.
En slíkt er varlega láandi; því að það
eimir eptir af skoðunum hans á því
efni enn í dag. íslendingar virðast
eiga örðugt með að komast í skilning
um það til fulls, að hver maður eigi
rjett á að leita sjer heiðarlegrar at-
vinnu á þann hátt, sem hann sjálfur
vill.
Útlendar frjettir.
Khöfn 4. marz 1898.
Veðrátta. Sífellt þíðviðri í mestum
hluta álfu vorrar og snjókomu lítið
kennt, en rigniuga að staðaldri. — Af
vorblíðu víða sagt á Suðurlöndum.
Voðaviðburðir. Tveggja skal getið.
í fylkinu Kharkow á Rússlandi fórust
af kveikjugosi í kolanámu hátt upp í
hundrað manna. — I miðjum febrúar-
mán. sprakk mikill bryndreki, Maine
að nafni, frá Bandaríkjunum, í lopt
upp á höfninni við Havanna.
Hjer féngu 260 manna bana (af
hjer um bil 400), en ýmsum getum
leitfc um uppkomu eldsins, eða hvernig
hann náði púður- og tundurhirzlum
skipsins. Vandlegarrannsóknir frammi,
en fle8tir kalla þann grun manna í
Bandaríkjunum úr lausu lopti þrifinn,
að Spánverjar hafi kornið tundurvjel
undir skipið.
Danmiirk. Flest fer skaplega á
þinginu, og ýms uýt nýmæli þegar
fram gengin, t. d. vátrygging fyrir
verkamenn, er fyrir áfellum verða. —
Annars er nú minna talað um þing-
störfin en þingkosningarnar nýju, sem
fram fara í lok aprílmán.
Kristján prins hefir um tíma gist
Cannes, eða tengdamóður sína og
unnustu, er þar bua. Hingað von á
honum eptir nokkra daga, seinna
heldur hann suður aptur, því í Cannes
á vigslan fram að fara í næsta mán-
uði.
Frá Noregi. Við stjórn hafa tekið
skörungar vinstrimanna (16. febr.);
forseti Steen aptur. Seiuna í þ.
mán. verða niðurstöðugreinir aam-
ríkjauefndarinnar lagðar fram fyrir
þingin.