Ísafold - 16.04.1898, Blaðsíða 1

Kermir iit vniist einn sinni eSa
t'isv. íviku. Yer(5 árg. (SO arka
iiiinnst) 4 kr., eriendis 5 kr. e'Öa
1 ’/« doll.; borgist, fyrir mi'öjan
júlí (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifieg; bunum vni
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaösins er í
Austurstrœti 8.
XXV
an
Reykjavík, íaugardaginn 16. apríl 1898.
21. blaö.
Tvisvar í \ iku
kemur Isafold út upp
frá þessn að staðaklri 4
—Ománuði, miðvilíudaga
oy lansrardatra.
Forngripasafiiopiðmvd.og ld. kl.l 1—1'2.
Lanctsbankinn opinn livern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við ll'/a— l'/a.ann
ar gæzlustjóri'12—1.
Landsbólcasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Blöð
langafa vorra, afa
osr feðra.
íslenzk Sagnab öð og Skirnir. Ár-
mann á Aiþingi. Sunnanpósturinn.
V-II.
íslenzka Bókmenntafjelagið var stofn-
að 1816. f>egar ú næst.a ári fór það
að gefa út ársrit fyrir frjettir, sem
nefnt var "íelenzk Sagnablöði. Svo
inun hafa verið til ætlað í öndverðu,
að ritið flytti innlendar frjettir jafnt
útlendum, yrði þannig að öllu fram-
bald af »Minnisverðum Tíðindum«,
enda er í öðrum árgangi þess ágrip af
Islands-frjettUDu frá því er Tíðindin
þraut (1804) til ársins 1816, eptir Arna
Helgason og Bjarna Thorsteinsson.
En svo var »Klausturpósturinn« stofn-
aður 1818, og þá. varhættvið ísla.nds-
frjettirnar. Útlendu frjettirnar ritaði
Finmir Magnússon. í ritinu voru
jafnframt skýr-lur um hag og starf-
semi Bókmenntafjelagsins og nokkuð
af grafskriptum og Ijóðmælum.
Arið 1827 var skipt u'm nafn og
brot á ritinu og var nú kallað »Skírn-
ir«, Kins og allir vita, kemur það rit
útenn.
VIII.
Arið 1829 fóru tveir Islendingar í
Kaupmannahöfn, porgeir Guðmundsson,
guðfræðingur og Baldvin Einarsson, lög-
fræðingur.að gefaút ársrit .fyrirbúhölda
og hændafólk á Islandin og kölluðu »Ár-
mann á Alþingi«. Bitið var um '200
bls. á ári i 8 blaða broti og kom út
4 ár sarnfleytt, hefðj sjálfsagt komið
lengur út, ef Beldvin- Kinarssonar,
sern bjó ritið úr earði svo aíy kalla
einn, hefði eigi tnisst við svo snemma,.
því er eins farið um »Armann á
Alþingi" eins og Laerdómslistafjelags-
ritin, að hann heyrir ekki eiginlegri
blaðamennsku til. T'rjettir voru þar
engar. Bitgerðirnar voru flestar í
samiæðuformi og efnið ýmsar frain-
farirí atvinnugreinunum.
það, gein frainar öðru einkennir »Ár-
mann á Alþingi« frá tímaritum þeim,
er á undan voru komin og minnzt hef-
ir ver ð á f þáttuni þes-um, er þjóð-
ernistilfinningin. Hún er ljós og ó-
tvíræð, og að því leyti t,r rit þetta
fyr'nennari »Fjölms«.
tíaldvin Einarsson vakti, fyrstur
manna, í riti þessu iiiíiIs á endurreisn
alþingis, í líking við fu Itrúaþingin f
Danmörku. Alþingi vill hann fyrir
hvern mun hafa á fungvelli, en með
engu móti í Reykjavík, með því að
hún væri svo óþjóðleg. Svo sem
kunnugt er, varð alþingisrtaðurinn að
megnu deiluefni síðar, meðal ann-
ars á embættismannafundinum í
Reykjavík 1841, og þá ekki síður með-
al Islendingaí Kaupmannahöfn. Bald-
vini Einarssyni hefir farið líkc og
»Fjölnismönnum«, Bjarna Tborarensen
og fleirum, sem að sönnu unnu ís-
lenzku þjóðerni af alhug, en höfðu þó
ekki svo mikla trú á mætti þess, að
það mundi nokkru sinni fá bolmagn
til að vinna sigur á höfuðstað þjóðar-
innar.
IX.
Frá árinu 1828, er Klausturpóstur-
inn líður undir lok, og þangað til 1835
kemur ekkert tímarit út hjer á landi.
En með ársbyrjun 1835 fara »nokkr-
ir raeðlimir Bókmenntafjelagsins« að
gefa út »SunnanpÓ8tinn«, og fyrsta ár-
ið var pórður Sveinbjörnsson yfirdóm-
ari ritstjórinn. Með byrjun næsta árs
tók síra Árni HeLgason víð ritstjórn-
inni, og hjelt rit.inu út tvö ár — með
eins árs millibili þó — 1836 og 1838.
Svo er »Sunnanpósturinn« úr sögunni.
»SunnanpÓ8turinn« var mánaðarrit,
á stærð við »Klausturpóstinn«, átti að
feta í fótspor hans, enda vera nokk-
urs konar framhald af honum. Frjett-
ir hans byrja þar, sern »Kl.póstinn«
þraut.
En að öllu er hann tilkomuininni
en »Kl.pósturinn«. Frjettirnar erulitl-
ar og stundum dregið von úr viti að
segja þær. Til dæinis má geta þess,
að ekki er sagt frá því fyr en 1838,
hverjir útskrifazt hafi úr skóla árin
1833—1836. Nokkuð skoplegt mundi
slíkt sinnuleysi þykja nú á dögum.
En einua einkenuilegast við litið er
það, hve fátt útgefendunum virðist
hafa til bugarkomið. Frá eigiri brjósti
hafa þeir engan skapaðau hlut að
segja þjóð sinni. Aldrei verður þeim
að vegi að ræða nokkurt atvinnumál
hennar, nema hvað þórður Sveinbjörns-
son ritar fáein orð um ullarverkun.
Ekki tala þi-ir heldur um hin mikil-
fenglegri áhugamál veraldarinnar. Og
þegar þeir segja frá láti merkismanna,
dettur þeim ekki í hug að leitast við
að gera neina grein fyrir, hvað í þá
menn hafi verið varið. í fyrsta tölu-
blftðiti er t d. geiið andláts Magn-
úsar Stephensens konferenzráðs, auk
annara þjóðkunnra manna. Uinhann
er það eitt sagt, að líf hans hafi
verið »!ramkvæmdasamt og merkilegt«,
og hann er lalinn mi ðal þeirra manna,
sern makl gt væri að einhverjir segðu
eitthvað um; »en það stendur þeim
næst, sem mest vita um þeirra verk«.
Engtnn þeirra sem að ritinu standa,
finn r köllun hjé sjer til þess. I stað
þess að ræða það fáa, sem þjóðin er
að hugsa og tala um, eða þá brjóta
upp á nýjum umtalsefnum henni til
vakningar og leiðbeiningar, er þetta
örlitla rit opt hálf-fyllt tneð ómerkileg-
urn smasógum eða þá þýddum hug-
leiðingum um hinar og aðrar mann-
dvgðir, helzt iðnina og sparsemina,
og svo lækningagreinum, sem auðvitað
hala veii þarfar, en heyra ekki blaða-
tnenriskimni til nema í fremur óeigin-
legum skiln ngi. í síðasta tölublað-
inu, sern þórður Sveinbjörnsson veitti
forstöðu, er svo að segja ekkert nema
niðurlag af grein um beinbrot eptir
Jón Thorstensen landlækni. Hvernig
mundi íslendingum lítast á aðra eins
blaðamennsku nú?
Landsyfirrjettardómar, sem skýrt
hafði verið frá svo greinilega í »K1,-
póstinum#, eru ekki fyr eu í síðasta
árgangi »Sunnanpóstsins«. Frá nýrri
löggjöf er sagt í fyrsta og síðasta ári
hans, en stjórnarbrjef eru að eins í
fyrsta árinu.
Lang-hugðnæmast af því, sem í
»Sunuanpóstinum« stendur, er deilan
við »Fjölni«, sem háð var af tveim
merkismönnum, Eirfki Sverrissyni sýslu-
manni og Sveinbirni Egilssyni. Síra
Árni Helgason leggur að eins einstaka
sinnum orð í belg neðanmáls, einkum
til að herða á aðfinningunum eða gera
þær neyðarlegri. »Fjölnir« verður um-
ræðuefnið í næsta kafla þessarar rit-
gerðar, og í þetta sinn er því að eins
skýrt frá þeirri hlið deilunnar, erkom
fram í »Sunnanpóstinum«.
Eiríkur Sverrisson (»Borgfirðingurinn«)
ritaði langan ritdóm um 1. ár »Fjöln-
is«, og kemur þar fram flest það, er
honum var til foráttu fundið hjer á
landi, að minnsta kosti af þeim, er
hugsuðu og töluðu af nokkuru viti.
Höf andmælir því fyrst afdréttarlaust,
að »Fjölnir« gerir svo mikið úrfornmönn-
um hjer á landi 1 samanburði við Is-
jendinga á síðari öldum. Alla áherzl-
una leggur hann á gallana á háttsemi
fornmanna, en finnur nútíðarmönnum
sem flest til afsökunar, og niðurstaðan
verður sú, að vjer eigum að láta víti
fornmanna verða oss að varnaði, í
stað þess aó taka þá oss til fyrir-
myndar. — A tímarítum yfirleitt hefir
höf. ímugust, þykir veraldarsagan,
einkum saga Frakklands, bera þess
vott, að þau sjeu viðsjárverð. »Tíma-
ritin eru skaðleg«, segir hann, »þá þau
hvetja menn til óánægju yfir trúar-
bragðanna ' sannindum, góðri lands-
stjórn og hlýðni við lögin. Onýt eru
þau, þá þau segja einungis frá því,
sem menn hafa lesið í öðrum bókum,
og jeg hefi sjeð, að margir lærðir
menn álíta þau tímaspillir fyrir þá,
sem iðka bóknám«. Ekki lætur hann
þess að hinu leytinu getið, að hann
hafi orðið þess var, að tímarit hafi
orðið til neÍDS gagns fyrir þjóðirnar,
nje hafi neina þá kosti, er vegi upp
á móti göllunum. — Að því, er ís-
lenzkuna snertir, þykir honum kenna
allt of mikillar vandfýsi hjá »Fjölnis«-
mönnum. Honum finnst allt fengið í
því efni, ef menn kunna móðurmál
sitt svo vel, »að ei tapist sú upplýs-
ing, er finnst í þeim bókum, sem á
því eru ritaðar« og »þankar og hug-
myndir verða gjörðar skiljanlegar fyr-
ir þeim, sem ritan eður tali er snúið
til«. í kaflanum um íslenzkuna tekur
hann það fram, að »við nú valla meg-
um lengur heita þjóð út af fyrir okk-
ur«, og er það skoðun, sem hann vit-
anlega stóð ekki einn uppi með (sbr.
kaflann um »KIausturpóstinn«). Eðli-
leg afleiðing þeirrar skoðunar er það,
að honum er ekki ríkt í hug að vanda
fslenzkuna. Kvæðið, »lsland, farsælda
frón« þykir honum fallegt, kveðst ekk-
ert hafa um það að segja, »utan mjer
er mesta mein að því, að það, eptir
þess innihaldi, virðist að vera rjett-
nefnd: »Grafskript yfir Island«. —
Mjög hneykslast hann á ritgerð L.
Kr. Möllers: »Athugasemdir um ís-
lendinga, einkum í trúarefnum«, sem
heldur því fram, að skyusemistrúin
sje einkar-rík hjer á landi. — Langt
mál ritar hann um sjávarútveginn hjer
á landi úfc af ritdómi »Fjölms« um
bækling Bjarna Thorsteinsons amt-
manns, sem heldur því fram, að ekki
væri æskilegt að fólksfjöldihn hjer á
landi færi vaxandi, og að sjávarútveg-
urinn hjer sje miður góð atvinna, á-
góðinn stopull, mannhætta mikil að
stunda hann, og þó meiri hætta á, að
þeir, sem við hann fáist, verði letingj-
ar og óreglumenn. Sunnanpósts-höf-
undurinn haldur fram sama málstað
sem amtmaðurinn. Líkrar skoðunar
virðist Magnús Stephensen hafa verið;
og er það nokkur bending um, hverja
trú menn höfðu á þessu landi
á fyrstu áratugum aldavinnar. —
jfpýðingunum eptir Heine og Tieck
gezt honum mjög illa að; í Heines-
kaflanum segir hann að dyljist »hættu-
legur sjálfræðisandi og mótþrói gegn
löglegum stjórnendum«, en ævintýn
Tiecks metur hann »sem hjegilju og
andlega volaða kellingabók*.—Rifchátt
«Fjölnis«-manna þykir honum skorta
»nærgætni, siðsemi og varbygð«, og
gefur hann í skyn, að þeir fari að
mönnum »'með drambsemi og harð-
ýðgi«.
Aðfinningar Eiríks Sverrissonar við
Fjölni hafa með tímanum borið lægra
hlut hjá þjóðiuni, þó að vafalaust hafi
mikíll meiri hluti verið á hans máli
á þeim tímum. Sama verður ekki
sagt um það, er Sveinbjörn Egilsson
ritaði (»Arnabjörn og Jeg«). |>að var
stafsetningarkenning Konráðs Gíslason-
ar, sem hann barðist á móti, sú ný-
breytni, að rita orðin eptir framburði
eingöngu. Svo sem kunnugt er, hefir
sú kenning, sem óneitanlega virðist
nokkuð sjervizkublandin, aldrei rutt
sjer til rúms, enda hvarf og Konráð
frá henni, þegar frá liðu stundir.
Eins og áður er á vikið, kemur ekki
mikið fram í »Sunnanpóstinum« af
skoðunum á þjóðmálum nje á deilumftl-
um veraldarinnar. |>að lítið, sem það
er, verður lesandinn þó íhaldsandans
var. Apturkastið frá sfcjórnarbyltin^a-
öldu aldamótanna er sýnilega ríkast
í hugum heldri mannanna hjer á landi
um þær mundir. |>egar vel er að
gætt, er það auðsætt, að »Sunnan-
pósfcurinn« hefir meiri beyg af sjálfræð-
inu en ófrelsinu. Á einveldinu hefir
hann trú, en ótrú á köppum frehsis-
ins.
Um ljóðmælin er hið sama að segja
og »Klausturpósts«-kvæðin; þau eru
harla misjöfn. Sveinbjörn Egilsson,
Bjarni Thorarensen og Hallgrímur
Sckeving ljetu prenta þar kvæði. En
svo eru önnur f lakara lagi. Báðir
ritstjórarnir fengust við ljóðagerð, og
ljet hvorúgum vel.