Ísafold - 16.04.1898, Blaðsíða 2

82
f>ingræði.
»Nýju Öldinni« getur ekki skilizt
það, að þingræði geti átt sjer stað
hjer á landi, svo framarlega sem ráð-
gjafinn sje búsettur í Kaupmanna-
höfn.
Blaðið gerir ráð fyrir því, að »ósætt-
anlegur ágreiningur# komi upp um
þingtímanu milli ráðgjafa og alþingis.
Báðgjafinn gæti þá hvorki lagt niður
völdin nje rofið þing, því að til hvors-1
tveggja þarf hann samþykki konungs,
sem er fjarverandi. ()g þó að ráð-
gjafinn væri búinn að fá samþykki
konungs til að víkja fr.4 völdum, þá
yrði svo miklum örðugleikum bundið
fyrir konung að velja sjer nýjan ráð-
gjafa hjer á landi, að slíkt yrði óhugs-
andi í framkvæmdinni.
|>etta er mergurínn málsins í rök-
semdaleiðslu blaðsins. Og fúslega skul-
um vjer við það kannast, aðþað þing-
ræði, sem. fyrir »N. 0.« virðist vaka,
er óhugsandi hjer á landi með öðru
móti en því, að hjer á landi sje mað-
ur, landstjóri, jarl, eða hvað menn nú
vilja kalla hann, sem hafi með hönd-
um vald konungs í verulegustu atrið-
unum.
A annan hátt getum vjer ekki feng-
ið þingræði í þeim skilDÍngi, að ráð-
gjafinn verði tafarlaust að víkja, hve-
nær sem hann greinir á við meira
hluta þingsins í eiuhverju máli. Yjer
getum ekki á annan hátt fengið það
þingræði, sem t. d. Englendingar og
Frakkar hafa nú. Staða ráðgjafans
getur ekki með öðru móti orðið háð
skyndilegum skapbrigðum alþingis.
Ekki svo að skilja, að slíkt þing-
ræði leiddi að sjálfsögðu að því fyrir
komulagi, að vjer hefðum jarl eða
landsstjóra hjer á landi. Síður en
svo. En hitt er ekki nema sanngjarnt,
að kannast við, að landstjórafyrirkomu-
lagið er eini vegurinn til þess.
En mundu margir hyggnir og gætn-
ir islendingar óska eptir slíku þing-
ræði, eins og nú stendur? Dettur
nokkrum skynsömum manni í hug,
að vjer sjeum því vaxnir, hvort held-
ur sem litið er til efnahags þjóðar
vorrar eða þroska í stjórnmálum, að
færa oss í nyt slíkt þingræði og láta
það verða oss til hamingju?
Jpað mál er enn með öllu órætt, svo
að fullgildar sannanir verða enn ekki
fyrir því færðar, hvað vaka kann fyr-
ir Islendingum í því efni. En að svo
komnu leyfum vjer oss fyrir vort leyti
að hafa það fyrir satt, að þeir muni
ekki sem stendur hafa trú á slíku
þingræði. Vjer göngum að því vísu, að
þeir telji það markmiðið síðar meir.
En jafn-víst teljum vjer og hitt, að
allir hyggnari mennirnir telji langa
leið ófarna áður en því markmiði
verði náð.
Er þá allt þingræði hjer á landi ó-
hugsanlegt, þangað til vjer fáum land-
stjóra eða jarl?
Fjarri fer því.
£að er jafnvel sannfæring vor, að
mæti ráðgjafi vor á þinginu, þá fari
ekki hjá því, að vjer fáum það þing-
ræði, sem oss hentar bezt í bráðina.
I hverju skyni koma ráðgjafar á
þing? Hvert erindí eiga þeir þangað?
Erindið er vitanlega það, að semja
við þingið, koma sjer saman við það
um málefni þjóðarinnar.
í>etta er erindið, sem allir ráðgjafar
veraldarinnar, sem á þingi mæta, eiga
á þingið. Hvervetna er þetta viður-
kennt. Og geti þeir ekki komiö fram
þessu erindi, þá geta- þeir ekki heldur
verið ráðgjafar.
það virðist vera stök fyrirmunuin,
að geta ekki látið sjer skiljast jafn-
einfalt og sjálfsagt mál eins og þetta.
Að líkindum stafar það af því, að
mennirnir hafa glápt á ólagið í Dan-
mörku, þangað til þeir hafa orðið
blindir af að góna þangað. Og þeir
hafa ekki einu sinni haft þann hag
á því, að þeim hafi getað skilizt, af
hverju það ólag var sprottið — að
bað stafaói ekki af ágreiningi um ráð-
herravald og þingvald, heldur af því,
að ríkisþingi Dana er svo óviturlega
háttað, að það er ekkki á nokkurrar
stjórnar valdi að koroa á samkomulagi
milli þingdeildanna, ef verulegur á-
greiningur kemur upp milli hinna auð-
ugri og efnaminni stjetta þjóðarinnar,
milli íhaldsmanna og framsóknar-
manna. I þessu efm á ekki stjórnar-
fyrirkomulagið í Danmörk sinn líka
nokkursstaðar í veröldinni — hvorki
á íslandi nje annarsstaðar. En þrátt
fyrir þetta er nú svo lcomið í Dan-
mörk, að engri stjórn kemur til hug-
ar að sitja við völdin, nema hún nái
viðunanlegum samningum við báðar
þingdeildirnar.
Með stjórnarfyrirkomulagi voru er
girt fyrir það ólag, sem Danir áttu
við að stríða frá 1885 til 1894. þess
vegna eru líka þeir Danir, sem láta
sjer annast um vald þingsins, að vinna
að því, að fá það leitt í lög hjá sjer,
sem einkennilegast er við stjórnarfyr-
irkomulag vort: sameinað þing.
Með setu ráðgjafans á þingi — þar
af leiðandi viðurkenndri skyldu hans
að vinna saman við þingíð og með
því þÍDgfyrirkomuIagi, sem vjer höf-
um, hefðum vjer alla þá trygging
fyrir þingræði, sem framsóknarmenn
Dana eru að sækjast eptir og telja
fullgilda.
Og svo halda menn, »Nýja Oldin«
og fleiri, að ráðgjafi mundi samt sem
áður leika sjer að því að sitja í trássi
við alþingi!
Gerum ráð fyrir, að vjer íslending-
ar værum ekki þess megDugir, að
hrista slíkan ráðgjafa a-f oss, enda
þótt þing vort gæti neitað honum um
öll skilyrðin fyrir að geta stjórnað
þjóðinni, svo nokkur mynd væri á.
Hvers vegna í ósköpunum ætti heil-
vita konungur að láta honum hald-
ast uppi að hleypa óllum málefnum
þjóðar vorrar í slíkt óefni, sem af
því hlytist, ef hann hjeldi í völdin í
óþökk og fjandskap þjóðarinnar? Eða
halda menn, að það sje gert rjett til
dægrastyttingar, að láta stjórn og þjóð
ganga í berhögg hvort við annað um
svo og svo langan tíma?-------
Hvernig verður þá háttað því þing-
ræði, sem fengizt getur og fást hlýt-
ur, ef ráðgjafinn mætir á þíngi, en er
búsettur í Kaupmannahöfn?
því verður svo háttað, að enginn
snöggur óvildar-þytur verður ráðgjaf-
anum að falli. En þegar full raun
hefir á því orðið, að ágreiningurinn
sje »ósættanlegur« (sem »N. 0.« svo
kallar, enda þótt venjulega sje talað
um að sætta málsparta, en ekki ágrein-
ing), þá verður raðgjafinn að víkja.
Með öðrum orðum: sakir fjarvistar
konungs neyðist þingið til að hugsa
sig vel um áður en það heimtar ráð-
gjafaskipti. Meðan á þeim umhugs-
unartíma stendur, getur svo farið, að
ráðgjafinn nái aptur hylli þingsins,
ekki sízt, ef hann er mikilhæfur mað-
ur. En takist hon m það ekki, þá á
þingið sinn rjett óskertan til að segja
honum allt, sem því býr í brjósti.
»Nýja Oldina gerir ráð fyrir, að »ó-
sættanlegi'i ágreiningurinn komi upp
fyrstu dagana í júlí, rjett skömmu
eptir að þing er sett«, og stafi af
því, að ráðgjafinn hafi gert eitthvað
það, er berlega stríði »gegn vilja og
áliti beggja þingdeildanna«.
Já, gerum svo ráð fyrir.
Hyggið þing hleypir ekki öllu þá
þegar í bál og brand, eins ög »N. 0.«
getur til. það notar ráðgjafann að
svo miktii leyti, sem því er unnt,
það, sumárið. En hafi ágreiníngurinn
í raun og veru reynzt »ósættanlegur«
þá lætur það afdráttarlaust í ljós í
þinglok, að ráðgjafinn eigi ekkert er-
indi við það framar.
Bugsum oss, að hann taki ekki mark
á slíkri yfirlýsiny, að hann komi sem
ráðgjafi á næsta þing og að gremjan
hafi ekki gufað burt milli þinga. f>á
er tíminn kominn fyrir þingið til þess
að heyja stríðið með öllum þeim vopu-
um, sem því er í hendur fengin.
En hvernig á þá konungur að fá
sjer nýjan ráðgjafa hjer úti á Islandi?
því skal alls ekki neitað, að það er
miklum örðugleikum bundið — það
er að segja, ef konungur á að geta
haft sjerstaklega ríka hliösjón á sinni
eigin geðþekkni í því efui. Hann
ætti örðugt með að boða til sín marga
menti til viðtals, mörg hugsanleg ráð-
gjafaefni.
Afleiðingin af því er auðsæ. I stað
þess að hafa fyrst og fremst hliðsjón
á sínum eigin geðþótta í ráðgjafavalinu,
yrði hann að sætta sig við að hafa
vilja þingsÍDS framar öðru fyriraug-
um. Fjárvist konungsins yrði í þessu
efni bersýnilega koDungsvaldinu hnekk-
ir, en þingvaldinu styrkur.
Og ekki að eins þingvaldinu, held-
ur og eigi síður þingábyrgðinni. Af
því að að því mundi reka, sökum ó-
kunnugleika og fjarvistar konungs, að
þingið rjeði langoptast mestu um það
hver ráðgjafi yrði, þá neyddist það,
líka til í allri sinni móitspyrnu gegn
ráðgjafa að hafa sífellt þessa spurn-
ing fyrir augum:
Höfum vjer völ á nokkrum öðrum,
sem vjer erum sannfærðir um að
mundi leysa starf sitt betur af hendi?
ómælt er tjónið, 3em þjóð vor hef-
ir hingað til af því beðið, að þingið
hefir enn aldrei haft tilefni nje ástæðu
til að spyrja sjálft sig að þeirri spurn-
ingu.
• •
Heybjavík.
Dágott vorveðnr síðan fyrir páska, opt-
ast fagurt. Virðist jörð nú Iiljóta að vera
komin upp hvar sein er i liyggð, lijer sunn-
anlamls.
Aflatregt mjög, eða rjettara sagt, enginn
afli hjer á inn-miðum. Að eins vart á
Akranesi i vestustu ieitum. Austanfjalls
einnig nær aflalaust, enda gaeftaiaust optast
fyrir brimi.
»Skálholt og »Hólar« farin sína leið, í
gærmorgnn og i morgun, með fáeina far-
þega, en varning nanðalítinn.
»Heimdallur« losnar úr læðingi í dag,—
sóttvarnarhaldinu, sem hann hefir verið {
frá þvi hann kom; legið hjer á höfninni
þann tíma; róið út að horði með það sem
hann hefir þarfnast úr landi, en enginn
mátt fara frá borði.
Lilli-Hva mmur.
Eptir
Einar Hjörieifsson.
XVI.
Sigurgeir fór aptur til móður sinnar
og sagði henni sáttargjörðina. — »Nú
áttu eptir að biðja guð að íyrirgefa
þjer«, sagði hún. — Hoaum fannst
þesa ekki þurfa; áverkinn væri bættur
að fullu. »Strák8kömmin tók alít, setn
jeg átti — líka hörpudiskana -— og
hann er búinn að fyrirgepa. mjer«. —
»En ef einhver meiðir þig og er svo
góður viö þig á eptir og þú fyrirgefur
honum, 4 jeg þá ekki líka að fyrir-
gefa honum?« sagði móðir hans. —
»Jú, en guð er ekki mamma bans
Sveinka*. »Jú, aumingja Sveinki á
hvorki pabba nje mömmu, svo guð
verður að vera bæði pabbi hans og
mamtna bans. Heldurðu þá ekki, að
hann hafi tekið sjer það nærri, að þú
skyldir meiða hann?» ;— Jú, fyrst
guð var mamma hans Sveinka, þá
mátti hanu líklegast t-il með að biðja
hann að fyrirgefa sjer. Og svo gerði
hann það. Og svo þótti honum svo
merkilegt, hvað guð Ijet sjer annt um
Sveinka, að hann sá ekki lengur ept-
ir hörpudiskunum.
Eptir nokkurn tíma var svo þetta,
sem móðir hans ætlaðist til, komið
upp í vana fyrir honum.
þe8sar endurminnimrar runnu sam-
au við hugsunina um Solv igu, þar
sem hún sat úrvinda af sorg og hann
hafði atyrt hana og móðgað. Honum
fannst ekki verða bætt fyrir þá synd.
þó að hann bæri hana á höndum sjer
allt lífið, þá var það ekki annað en
sjálfsögð skylda, enda þótt ekkert hefði
í 3korizt. Hann fór að hugsa um
blekklessur á hvítuin, tárhreinum papp-
ír — klessur, sem drápu í gegn, með-
ýmislega löguóum, andstyggilegum öng-
um út úr sjer. Ohæfubletturinn var
eptir, kolsvartur, viðbjóðslsgur, óaf-
máanlegur. það var ekki nóg að hún
fyrirgæfi honum — bletturinn var ept-
ir samt.
Og svo var það, að hann fjekk ó-
viðráðanlega löngun til að bjðja guð
að fyrirgefa sjer, eins og hann hafði
gert, þegar ha.nn var lítill, »úthella.
hjarta sínu«, biðja af öllum kröptum
sálar sinnar. Og svo gp.rðí hann það-
— afdráttarlaust, efalaust, skynsemis-
la.ust. Hann 'var orðinn barn afnýju.
Lindir efasemdanna höfðu urn stund
þornað í eldi ástríðunnar.
Ef einhver hefði sagt honum um
morguninn, að slíktmundi hendahann
um daginn, þá hefði honum fráleitt
þótt sá maður spámannlega vaxinn.
En sjálfsagt hefði honum samt þótt
það enn ótrúlegri spádómur, að unnusta
hans yrði áður búin að afneita guði
og staðráða með sjálfri sjer að verða
svo vond kona, sem henni yrði unnt.
Apturkastið kom vcm bráðara, og
þar með jafnvægi í hug hans. |>að
var ekki trútt um, að hanu skamm-
aðist sfn. Oddborgaraeðlið er orðið svo
ríkt í oss, að oss hættir við að fyrir-
verða oss, hvenær sem vjer gefum
oss eitt augnablik á vald einfaldri,
sterkri tilfinning, — enda þótt enginn
hafi oröið þeirrar yfirsjónar var netna
vjer 8jálfir. Og svo stóð þetta ástand,
sem liarin hafði verið í, ekki f neinu
sambandi við lífsskoðun hans. |>að
var eins og eitthvert hálf-veiklað,
hálf-hlægilegt aðskotadýr, sem villzt
hafði inn lff sálar hans.
Hann fór nú að geta bugsað um
það með stillingu, hverníg ástatt var
fyrir þeim Solveigu. Honum varð
ljósara og ljósara, í hvert óefni var
komið. 1 fyrstu sá hann engin ráð.
f>að var ekki von, að Solveig gæti til
þess hugsað, að foreldrar gfnir og
systkin færu á sveitina —, en fynr
btagðið var hún á valdi föður hans.
Sjálfur gat hann ekki hjálpað. Ekki
gat hann borgað skuld Ólafs.