Ísafold - 11.05.1898, Page 1

•fíemur ut ýmist eiuu sinni e(Ta
t'.’isv. i viku. Vei’ð árg-. (80 arka
minnst.) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 */a doll.; liorgist fyrir miðjan
júli (erlendís íyrir fram).
Uppsögn (skrifleg; bunam við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstræti 8.
XXV. árg.
gplr Tvisvar í viku kem-
m* Isaíokl íít, miðviku-
daga og laugardaga.
F’ornfjripaftafno'piðmvd.og ld. kl.ll 12.
Lnndsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankast.jóri við ll‘/a— l’/a, ann-
ar gæzlustjóri 12—1.
Landsbökasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl S)
md, mvd. og ld. til útiána.
Áskorun
um
að eiga þátt í Parisarsýningunni 1900.
Svo aem mörgum mun kunnugtorð-
ið, er ráðgert, að haldin verði mikil
alþjóðleg sýning í París árið 1900. því
færi munu flestar þjóðir sæta, þær er
nokkuð vilja láta til sín taka, til þess
eigi einungis að sýna þa,ð stig menn-
ingarinnar, er nú er í lok aldar gufu-
aflsins og rafmagnsins, heldur og j#fn-
framt til að færa alþjóð manna heim
sanninn um, hvernig menningin hefir
hafist og þróast í ýmsum löndum og
á ýmsum tímum.
Fyrir rúmum 1000 árum fluttu for-
feður vorir, landnámsmennirnir, með
sjer hingað til lands menDÍng Norður-
landa, og árið 1900 verða liðin rjett
900 ár, frá því er kristni var tekin f
lög hjer á landi; um sama leyti fundu
og ÍBlendingar Grænland og Ameríku;
vjer höfuna um allan þenna tíma enn
fremur varðveitt tungu vora og þjóð-
erni og þar með endurminningar um
hina fornu menning betur í mörgum
greinum en frændþjóðir vorar á Norð-
urlöndum. það má því með rjettu
þykja vel við eiga, að vjer á þessum
merkilegu tímamótum tökmn höndum
saman við frændur vora, Dani og
Norðmenn, sem vjer þar á ofan höfum
átt svo mikið saman við að sælda alla
tíð, síðan er land vort bygðist, og
sýnum að vorum hluta menning for-
feðra vorra og hvern hlut vjer íslend-
ingar höfum átt að því að efla þjóð-
menning Norðurlanda að öðru leyti.
f>ar sem því að enginn efi getur á
því leikið, að, vjer einmitt stöudum vel
að vígi í þessu efni, þá hefir stjórnar-
nefnd þjóðmenjasafns Dana í Kaup-
mannahöfn farið þess á leit við stjórn-
arnefndir slíkra stofnana hjer á landi
(ForngripaBafnsins og Fornleifafjelags-
ins), hvort eigi myndi tiltækilegt að
efna til sýningar í París á þjóðmenj-
um frá Danmörk, Noregi, Færeyjum,
íslandi og Grænlandi hinu forna; yrðu
gripirnir frá íslandi þá sem nokkurs
konar miðdepill þeirrar sýningar, og
mætti með þessu móti Býna upphaf,
vöxt og viðgang menningarinnar í þess-
um löndum, að svo miklu leyti sem
hún fer hiuar sömu leiðir.
Á 8Íðari árum eru stjórþjóðirnar og
mentaþjóðir heimsins farnar að gefa
088 meiri gaum en verið hefir og
fornmenjarantasóknum þeim, er hjer
hafa frara farið; má því virðast vel
til fallið og eigi raeira en tilhlýðilegt,
að vjer fyrir vort leyti sætum því
færi, er nú býðst, til þess í fjelagi við
Reyk,javík, miðvikuda^inn 11. maí 1898.
frændþjóðir vorar að efna til sýningar
á gripum, er geta gefið ljósa og rjetta
hugmynd urn þjóðlíf vort og menning
f ýmsum greinum á liðnurn öldum.
Af þeim sökum, eem að ofan eru
greindar, höfum vjer undirritaðir geng-
ið í nefnd til þess að efna til sýming-
ar á ísienzkum gripum, svo sem þeg-
ar hefir verið á vikið. Væntum vjer
þess, að þjer, landar vorir, veitið oss
öflugan styrk til þess, að þetta fyrir-
tæki megi ná fram að ganga og sýn-
ingin geti orðið vel úr garði ger og
landi voru til sóma, en það getur því
að eins orðið, að almenningur vilji
leggjast á eitt með oss og veita þessu
málefui fylgi sitt með því að ljá til
sýningarinnar margvíslega gripi, er að
eins eru til í eigu einstakra manna
víðsvegar út um land. Treystum vjer
því, að á þann hátt megi koma upp
álitlegu safni merkilegra og einkenni-
legra gripa, er menn af þeim fái skýrt
o|» greinilega markað stig menningar
vorrar á liðnum öldum og i ýmsum
greinum.
Vjer leyfum oss því vinsamlega að
mælast til þess við þá menn víðsveg-
ar út um land, er slíka gripi eiga, er
nefndir eru á eptirfarandi skrá, að þeir
vilji svo vel gera, að láta oss í tje
upplýsingar um þessá gripi og hvort
þeir vilji ljá jþá til sýningarinnar.
Nefndin sjer að sjálfsögðu algerlega
um gripina, kostar flutniug þeirra fram
og aptur og kaupir ábyrgð á þeim.
Seykjavík, 28. apríl 1898.
J. Havsteen, Hailgr. Sveinsson,
amtmaður, biskup.
form. nefndarinnar.
Pálmi Pálsson,
aðjunkt, skrifari nefcdarinnar.
Eifíkur Briem,
prestaskólak., form. Fornleifafjelagsins.
J6n Ja’obsson,
umejónarmaður Forugripasafnsins.
Menn eru baðnir að sendn. öll brjef,
er þetta mál snerta, svo og alla gripi,
er menn vilja láta nefndinni í tje, til
skrifara nefndarinnar, Suðurgötu nr.
8, Rvfk.
Yfirlit
yfir áhöld, gripi, myndir og annað frá ís-
iandi, er til er retlazt að sýnt verði á Par-
ísarsýningunni 1900.
I. Jarðyrkjuáhöld:
Spaðar — pálar — rekur — mykju-
kvislar — klárur — móskerar — torf-
ljáir (í orfum) — orf og ljáir — hríf-
ur — heynálar — hrip (heyhrip, mó-
hrip) — laupar (meisar) — kláfar —
reipi.
II. Vefnaður og saumaskapur:
Gamli vefstóllinn með uppfestum vef
— sýnishorn af unnum vefnaði (vað-
máli, dúkum, ábreiðum o. fl.) — flos-
stóll með uppfestum vef — rokkar
(skotrokkar) — enældur — kambar
(togkambar) — þráðarleggir — lárar
— körfur — nálhús — prjónastokkar
— kniplingaskrín.
III. Búningar og gripir:
Karlbúningur kvenbúningur —,
Skrautgripir (belti, hnappar, sylgjur o.
fl.). Hárgreiður — kambar.
IV. Reiðskapur:
Hnakkar — söðiar — beizli — svip-
ur — klyfberar og reiðingar og melj-
nr — teymingar —- hnappheldur eða
höft (úr ull og tágum) — skeifur með
hestskónöglum — ístöð úr málmi og
horni —- sporar —.
V. Húsbúnaður og húsgögn:
Rúmtjöld og rúmstæði — stólar —
rúmfjalir — skornar bríkur og stoðir
— skápar — lampar og kolur og ljós-
ker úr steini — lásar margvíslegir
(mellulásar, tröllalésar o. fl.) — skjá-
gluggar — kistur og skrínur. — Hníf-
ar og spænir — drykkjarhorn — ask-
ar og blöndukönnur — ausur og eysl-
ar — trédiskar — trog —» kollur —
þyrlar — brauðmót, brauðstflar og
brauðhjól — steinsleggjur — trafa-
VI. Veiðiáhöld:
Skutlar — önglar — sökkur (vaðstein-
ar) og stjórar (ílar) úr steini — net.
Vaðir með snörum — net -- áhöld
öll við bjargfugla-veiði.
VII. Ahöld öll við íþróttir og leika:
ísleggir — sldði — þrúgur — skaut-
ar (af járni og trje). Leikföng. Tafl-
borð með mönnum.
VIII. Bæir og úthýsi
verða sýnd með eptirlíkingum og
myndum.
IX. Kírkjur og klaustur’
sömuleiðis.
X. Fornrit og ísl. prent:
Rúnasteinar (eptirlíkingar og myndir
og rúnastafróf).
Gömul handrit á skinni (frumrit eða
ljósmyndir eða Ijósprent).
Gamalt fsl. prent (t. d. Guðbrands-
biflíu, eptirlíkingar af ísl. letrum o.
s. frv.).
t pnkri
hafa einhverjir ónafngreindir rnenn á
Norðurlandi verið að safna undirskript-
um undir eptirfarandi skjal:
Andinæli gegn (ávarpi 16 þing-
manna á alþingi 1897.
Af alþingi 1897 hafa 16 þingmeim sent
íslendingum úvarp í isleuzkum biöðum, dags.
26. ágúst 1897; af þingmönnmn þessum eru
13 þjóðkjörnir, en 3 konnngkjörnir. Sökum
þess, að vjer undirritaðir kjósendur í Norð-
lendingafjórðungi erum þessura fulltrúmn,
sem ávarpið hafa ritað, ekki samdóma í
aðalatriðum þeim, er þeir lialda þar fram,
þá finnutn vjer oss knúða til að mótmæla
ýmsu af því, og lýsa óánægju vorri yfir
framkomu þessara 16 ofangreindu þing-
mannaí aðalvelferðarmáli þjóðarinnar,stjórn-
arskrármálinu, á alþingi í sumar.
Vjer mótmælnm því, að stjórnin liafi
nokknrn tima sýnt það i nokkru, að henni
væri áhugamál að fá samþykktar endur-
hætur á stjórnarskrá vorri, heldur hefir hún
þvert á móti andæft hinni lítilþægustu
endurbót á stjórnarskránni, er landshöfð-
ingi þó leyfði sjer að mæla með, en hins-
vegar gefið sig í makk(!) við sjerstakan þing-
mann, er ekkert nmhoð hafði frá alþingi
um að leita samninga við stjórnina, og
orðið á það sátt, að hann legði fyrir þing-
ið hið óaðgengilega frumv., er hún siðar
lætur landshöfðingja tilkynna þinginu, að
hún mnni vilja fallast en á 1 í t í þ a r
m e ð, a ð þ r æt u n n i nm s t j ó r n a r-
fyrirkomulag landsins sje lokið.
Vjer mótmælum því einnig, að frumvarp
þetta feli í sjer nokkra rjettarbót fyrir
þjóð vora, og ennfremur því, að nokkuð
hefði unnizt við að þingið hefði samþykkt
frumvarp, sem i höfuðatriðunum liktist
28. blað.
frumvarpi Dr. Valtýs, til þess að þingið
yrði rofið og nýjar kosningar færn rram,
svo málið kæmi undir atkvæði þjóðarinnar;
slíkt hefði oss þótt óþarfa kostnaður og
frumvarpinu með því gjört of hátt und-
ir höfði(!), enda eptir voru áliti eigi lokn
skotið fyrir, að kjósendur gætu látið nppi
álit sitt um málið á annan hátt.
Hinir 16 Jjingmenn taka það optar en
einu sinni fram, að stjórnin haii lýst því
yfir, að heuni væri áhugamál, að samkomu-
lag fengist um umbætur á stjórnarfari voru;
en hverju svo sem stjórnin kann að hafa
látið iýsa yfir, þá mótmælum vjer að hún hafi
enn synt það í verkinu, að henni væri
slíkar umhætur áhug.amál, og fyrir vort
leyti mótmælum vjer að ganga að öðru eins
frumvarpi og l)r. Valtýr flækti(!) inn á þing
í sumar, og sem er það eiua stjórnarskrár-
breytingarfrumvarp, sem stjórnin hefir gefið
í skyn að hún mundi vilja samþykkja.
Vjer mótmælum því, að það sje bin heppi-
legasta aðferð til stjérnarbótar fyfir oss, að
fallast á þett.a frnmvarp, því oSs virðist
það vera fullkomin uppgjöf á kröfum vor-
um í stjórnarþrætu vorri, og að vjer með
þvi berum rjettar- og sanngirniskröfur vor-
ar fyrir borð.
Enn fremnr mótmælum vjer því, að þeir
16 þingmenn geti nokknð um það vitað,
hvort lengri eða skemmri tími líður, þar
til Islendingar geta fengið viðunanlegra
stjórnarfyrirkomulag en innifalið er i um-
ræddu frumvarpi, og sömuleiðis því, að
það hefði verið stigið þýðingarniikið spoi
á stjórnarbraut vórri, þó Valtýs-frumvarpið
hefði verið samþykkt; miklu fremur mynd-
um vjer hafa álitið, að eitt hið hraparleg-
asta pólitiskt glapstig hefði verið stigið
með samþykki frumvarpsins, er nokkru sinni
hefir verið stigið á alþingi íslendinga (!).
Það hefir verið borið fram og enn eigi
motmælt, að flestir ávarpsmenn í neðri
deild Iiafi af ásettu ráði í sumar undanfellt
að mæta á þingfundi, til þess að hindra
með því, að neðri deild sendi konungi ávarp,
eins og meiri hluti deildarinnar vildi gjöra;
og sje þetta satt, sem vjer efumst eigi nm,
þá lýsum vjer óánægju vorri yfir slíkum
aðförum þjóðkjörinna þingmanna.
Vjer getum eigi skilizt við þetta mál án
þess að lýsa vantralisti voru á þessum 16
þingmönnnm i stjórnarskrármáli voru, og
viljnm því skora á hina 13 þjóðkjörnu full-
trúa, er undir ávarpið hafa ritað, að segja
af sjer þingmennsku, svo kjósendum þeirra
gefist. kostur á, þó þingið ekki verði leyst
upp, að syna með nýjnm kosningum, hvort
þeir aðhyllast skoðun þeirra í stjórnarskrár-
málimí eða. ekki, og vonmn vjer að þeim
sje það ekki óljúft, þar sem þeir sjálfir
lýsa því yfir i ávarpi sinn, að þeim sje
áhugaiiiál, að þjóðin sjálf fái við nýjar
kosningar tækifæri til að láta uppi álit sitt
um hinar framhoðnu stjórnarhætur, er þeir
svo nefna.
Aðferðin er auðvitað hyggileg: að
fleka í pukri ófróða menn til þess að
skrifa undir bull og ósannindi. f>að
kynni að verða örðugra að sannfæra
þá í heyranda hljóði, þar aem hinn
málsparturinn gæti líka komizt að!
|>á kynni það að verða örðugra að
fá óvitlausa og vandaða menn til að
skrifa undir staðhæfinguna um, að
stjórnin hafi látið í Ijós, að þrætunni
um stjórnarfyrirkomulag landsins skyldi
vera lokið með frumvarpi dr. Valtýs
GuðmundssoDar. ^>að hefði verið svo
lítið vandaverk að sanna mönnum, að
hvorki hefir stjórnin sagt neitt í þá
áttina, nje heldur hefði verið neitt vit
í því, pó að hún hefði sagt það.
þá hefðu sömuleiðis óvitlausir menn
hugsað sig um, áður en þeir hefðu lán-
að nöfn sín undir aðra eins botnleysu
og þá, að stjórnarskrárbreyting, sem