Ísafold - 19.11.1898, Side 1

Kenntr út vntist einn sinni eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/a doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skriflegj bunttin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október
Afgreiðslustofa blaðsins er i
Austurstrœti 8.
XXV. árg.
Reykjavík, laugardaginn 19. nóvember 1898.
71. blað.
Forngripasafnopiðmvd.og ld. kl.ll—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Eankastjóri við ll'/a—l'f,a,wn-
ar gæzlustjóri 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.S)
md., mvd. og ld. til útlána.
Upprifjanir.
Naumast verður örðugt að fá menn
til að kaunast við það, að aldrei hafi
þjóðhollara þing verið háð á Islandi
en þjóðfundurinn 1851, enda er vafa-
samt, hvort vór eigum nokkurri sam-
komu meira að þakka en þeirri.
Danska stjórnin gerir tilraun til að
fá það ákveðið og viðurkent, að í sland
sé ekki annað en sveit xtr Danmörku,
sem végua fjarlægðar frá aðallandinu
verði að hafa nokkuð frábrugðna
stjórn í hinum óæðri málum — ekki
ósvipaða þeirri sem Færeyingar hafa.
Grundvallarlögin dönsku átti að lög-
leiða óbreytt hér á landi, »og að eins
bæta við fyrirmælura þeim, sem full-
gild ástæða er til vegna fjarlægðar
landsins og stöðu þeirrar, er það hef-
ir átt hingað til«, eins og stjórninni
fórust orð.
þessari tilraun stjórnarinnar var
fylgt svo fast fram, að fundinum var
harðbannað að ræða málið á öðrum
grundvelli en þeirn, sem stjórnin
hafði lagt. Hann mátti ekki láta í
ljós neina skoðun um það, hvernig
stöðu íslands í ríkinu ætti að vera
háttað, nó draga það í efa, að grund-
vallarlög Dana ættu að sjálfsögðu að
vera lög hér á landi. Og til þess að
sýna fundinum sem ljósast, að stjórn-
inni væri alvara með þetta bann.voru
danskir hermenn sendir hingað.
f>að er þjóðfundarins ódauðlegi heið-
ur og ómetanlega velgjörð við þetta
land, að hann hafði þetta bann að
engu, en hólt fram réttindum Islands
hiklaust og einbeittlega.
Bnginn skynbær maður mun leyfa
sér að segja annað eins og það, að
þeim fundi hafi verið í hug að selja
Dönum í hendur nokkurn snefil af
réttindum þessa lands. Island er
frjálst sambandsland Danmerkur og
á engan hátt háð neinum öðrum
hluta ríkisins — það er kjarninn í
nefndaráliti meiri hlutans. Og frá
þeim kjarna var f>jóðfundurinn ófáan-
legur til að víkja.
f>að er frekja og ósvífni dönsku
stjórnarinnar annarB vegar, en einurð,
stilling og festa f>jóðfundarmanna hins
vegar, sem varpar skærara ljóma yfir
þennan fund en nokkura aðra sam-
komu, sem haldin hefir verið hér á
landi á þessari öld. f>jóð vor mun á-
valt minnast þess með lotning og
þakklæti, hve ósleitilega hann rak af
höndum oss þann háska, sem þjóð
vorri þá var búinn. —
Ekki er ófróðlegt, einmitt á þessum
tímum, að rifja upp fyrir sér, hvernig
þjóðfundurinn, sem vitanlega er haf-
inn yfir tortrygni allra heilvita ís-
lendinga, hugsaði sér að stjórn lands-
ins skyldi vera háttað.
Alpimgi átti að hafa löggjafarvald í
sórmálum landsins og konungur stað-
festa lögin. Landsstjóri eða jarl var
ekki nefndur á nafn. Islenzka menn
skyldi konungur setja til ráðgjafa, er
hefðu á hendi alla hina æðstu stjórn-
arathöfn í lanclinu og ættu sæti á al-
þingi.
En einn stórmerkan hluta af venju-
legu ráðgjafastarfi áttu þessir ráðgjaf-
ar elcki að hafa með höndum, þann
sem sé, að flytja málin fyrir konungi.
f>aðátti að vera verk manns, er nefnd-
ur var erindisrcki Islands; hann átti
að vera íslenzkur maður, kosinn af
konungi og »eiga sctu og atkvœði í
ríkísráðinu, eins og aðrir ráðgjafar
konungs, í þeim málum, sem kunna
að verða sameiginleg og Island varða».
Ábyrgð skyldi hann bera bæði fyrir
konungi og alþingi á flutningi sérmála
vorra, en vera ábyrgðarlaus fyrir al-
þingi að því er sameiginlegu málin
snerti.
Engum getur dulist það, að sámað-
ur hefir afar- áríðandi verk að vinna,
sem flytur málin fyrir konungi. O-
hugsandi er annað en að konungi sé
ætlað að bera ráð sín saman við hann.
Annars hefði hann engan að ráðfæra
sig við, nema bréflega og með löDgum
fresti, þar sem ráðgjöfunum var ekki
ætlað að fara á konuDgs fund. f>að
liggur í hlutarins eðli að þessum manni
hefir ekki verið ætlað að vera blint
verkfæri í höndum ráðgjafanna. En
það sést líka ljóst á orðum greinarinn-
ar, se.n kv^övu- á ura verksvið hans:
»Erindisreki Islands hjá konungi ber
fram fyrir hann allar ályktanir frá
alþingi og önnur mál, þau er þurfa
konungs úrskurðar eða samþykkis,
bæði frá ráðgjöfunum og öðrum mönn-
um í landinm. Erindisrekinn hefði
vitanlega hlotið að verða aðalráða-
nautur konungs.
Og yfir þessum manni hefir alþingi
alls ekkert vald. f>að fær hann aldrei
til viðtals. f>að getur enga hönd haft
í bagga með kosning hans, því að hann
er einn af ráðgjöfum konungs í þeim
málum, sem liggja fyrir utan vald-
svið þess, og konungur velur hann
auðvitað í samráði við hina dönsku
ráðgjafa sína. Af sömu ástæðu getur
alþingi eklci heldur hrundið honum
úr völdum, nema það fái hann dæmd-
an fyrir eitthvert lagabrot.
Berum nú þetta stjórnarfyrirkomu-
lag, sem fyrir f>jóðfundinum vakti,
saman við það fyrirkomulag, sem oss
var boðið á síðasta þingi. Hvort mun
vænlegra til góðra og greiðra stjórnar-
framkvæmda, að hafa fyrir milligöngu-
mann milli ráðgjafa og konungs mann
eins og »erindisrekann«, eða að láta
ráðgjafann sjálfan flytja málin fyrir
konungi, jafnframt því, sóm hann verð-
ur sjálfur að semja við alþingi og
standa því reikningsskap allrar ráð-
mensku sinnar? Hvort mun hollara
og hagkvæmara, að maðurinn, sem
flytur sérmál vor fyrir konungi, hafi
einkis annars að gæta en sannfæring-
ar sinnar þeim viðvíkjandi og vilja
alþingis, eða að hann sé ráðgjafi kon-
ungs í þeim málum, sem alþingi eru
óviðkomandi, en heyra löggjafarvaldi
ríkisins til?
Spurningunum verður naumastsvar-
að nema á einn veg.
Vitaskuld má telja f>jóðfundartillög-
unni það til gildis umfram stjórnar-
tilboðið frá 1897, að ráðgjafarnir áttu
að vera búsettir hér á landi. En kyn-
legar stjórnmálahugmyndir hlýtur sá
maður að hafa, sem ekki sér það, að
þeim kosti er hnekt tilfinnanlega með
fyrirkomulaginu á flutningi málanna
fyrir konungi, svo tilfinnanlega, að bú-
setan verður lítilsvirði í samanburði
við þann agnúa.
Oss fin8t stundum, Islendingum, sem
sjálfsfæðisbaráttu vorri miði furðu-
hægt og seint áfram, og það geturver-
ið, að sú tilfinning sé ekki um skör
fram. En nokkur hugarstyrking ætti
það að geta verið oss — sem naum-
ast verður með réttu í móti mælt — að
nú í aldarlokin höfum vér fengið til-
boð um stjórnarfyrirkomulag, sem bæði
er hagkvæmara og tryggir betur sjálf-
stæði þjóðar vorrar heldur en það sem
vitrustu, frjálslyndustu og þjóðholl-
ustu Islendingarnir fóru fram á fyrir
tæpum 50 árum.
Forntungurnar í skólanum.
Svar frá reKtor Birni M. Ólsen.
III.
Niðurl.
Eg kem þá að hinum síðasta kafla
greinar yðar. f>ér cakið þar fyrst til
íhugunar þærmótbárurmóti forntungna-
náminu, sem ég í ræðu minni lagði
andstæðingum þess í munn. Ég er
yður þakklátur fyrir það, að þér við-
urkennið, að forntungnanámið geti orð-
ið að gagni fyrir lífið og að það só
maumast annað en vitleysa«, sem sum-
ir segja, að menn verði að ancllegum
steingjörvingum við það að kynnast
ritum fornþjóðanna. Um þetta tvent
erum við þá nokkurn veginn samdóma.
Hitt viljið þér ekki viðurkenna, að lat-
ínan geti komið mönDum að haldi, til
að gera sig skiljanlega fyrir útlending-
um. f>ér hafið, ef til vill, tekið eftir
því, að ég tek það fram 1 ræðu minui,
að óg segist hafa mína eigin reynslu
frá stúdentsárum mínum fyrir mér í
þessu, og að þá hafi latínan oft kom-
ið mér að haldi við útlendinga. Ég skal
að eins taka fram eitt dæmi. Nokkru
eftir að ég varð stúdent, ferðaðist hinn
frægi enski ferðamaður Burton hér um
land, og vildi svo til, að ég og bekkj-
arbróðir minn Guttormur Vigfússon,
nú prestur að Stöð, urðum honum
samferða á ferð kringum land með
norska gufuskipinu »Jóni Sigurðssyni«.
Við töluðum þá allmikið við Burton,
og ekki annað en latínu, og skildum
vel hvor annan. Ég veit, að séra
Guttormur muni muna eftir þessu, og
geta borið mér vitni um, að ég segi
þetta satt, ef þér trúið ekki mér ein-
um. Síðan hef ég lært nokkurn veg-
inn að gera mig skiljanlegan á nokkr-
um hinum helztu málum Norðurálfu-
þjóðanna, en oft hefir það komið fyrir
mig í samtali við útlendinga, að mig
hefir skort orð á þeirra máli, og hef
ég þá gripið tillatínunnarog lánast vel,
ef ég hef átt tal við mentaða menn.
Eg tók þetta fram í ræðu minni til að
sýna, að latínan gæti líka stundum
komið að beinu gagni í lífinu, og mun
yður veita ervitt að bera á móti þessu,
því að »raunin er ólygnust*.
f>að er mér mjögmikið gleðiefni, að
þér virðist veramér samdómaum það, að
lærði skólinn geti ekki náð takmarki
því, sem honum er sett, nema því að
eins að kenslugreinum þeim, sem eru
þungamiðja kenslunnar og fremur öðr-
um eru ætlaðar til að skerpa sálargáf-
ur piltanna og veita þeim »þann þroska,
sem er skólanámsins helzta og æðsta
markmið«, sé ætlaður svo mikill tími
í skólanum, að piltarnir geti lært þess-
ar kenslugreinir til nokkurrar hlítar.
f>essi sannleikur virðist liggja í augum
uppi fyrir hvern skynberandi mann,
sem hugsar þetta mál með alvöru. En
samt virðist hann alveg hafa dulist
fyrir þeim hinum heiðruðu þingmönn-
um, sem mest fjölluðu um skólamálið
á þingi síðast. f>ví meiri þökk kann
ég yður fyrir, að þér virðist játa þetta
afdráttarlaust, og finst mér það bera
vott um skarpleik yðar og glöggskygni.
En hitt kann ég yður enga þökk fyr-
ir, að þér hafið rangfært orð mín, þar
sem þér segið, að ég hafi sagt, að pilt-
aír séu nú nyfirleitt laklega að sér« í
forntungunum, og dragið af því þá á-
lyktun, að »námið mistakist, verði hálf
gildings kák«, og talið um »ólagið, van-
þekking piltanna í forntungunumi, og
á endanum verður þetta hjá yður að
því, »að piltar læri ekki(l) forntungurn-
ar«. Ekkert af þessu hefi ég sagt.
Orð mín voru: »Einna sízt« (o: í sam-
anburöi við aðrar kenslugreinir) »er ég
ánægður með framfarir ykkar (o: skóla-
pilta) í klassisku málunum. f>eir piltar
eru tiltölulega mjög fáir, sem veröa
verulega vel að sér í pessum málumt.
f>etta er, eins og hver maður sér, alt
annað en það, sera þér hafið eftir mér.
Og þá er líka auðvitað, að þær álykt-
anir, sem þér dragið út úr þessum orð-
um, er þér leggið mér í munn, verða
allar ramskakkar. Ekki er það he!d-
ur rétt hermt af yður, að ég hafi sagt-
að «piltar fari úr skólanum með litlum
andlegum þroska«. En hitt hefi ég sagt,
að piltar, sem nú fara úr skóla, muni
ekki hafa náð jafnmiklum andlegum
þroska, jafnfarsælli almennri mentun
og þeir náðu fyrir 1877«, og hefi bent
á, að þetta standi í sambandi við þá
miklu takmörkun, sem varð á námi
forntungnanna í skólanum vió reglu-
gjörðina 12. júlí 1877, en sé »hvorki
kennurum né lærisveinum að kenna«.
Sannleikurinn er sá, að ég held, að
þeir piltar séu fáir, sem verða tverulega
veU að sér í forntungunum, þeir séu
þó nokkrir, sem verða vel eða þó óað-
finnanlega að sér í þeim, og að allur
þorrinn nái að vísu ekki neinni fram-
úrskarandi, en þó nokkurn veginn við-
unandi þekkingu í þeim, og að fram-