Ísafold - 26.11.1898, Blaðsíða 1

Ketnur ut ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yer'ð árg. (80 ark.
ininnst) 4 kr., er.lemlis 5 kr. eða
l'/s doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg; bunain við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október
Afgreiðslusíofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
XXV. árar.
Reykjavík, laugardaginn 26. nóvember 1898.
72. blað.
gpir3 Tvisvar kemur
Isafold út í næstu viku,
mvd. og ld. Sjö sinnum
keniur blaðið út í des-
emberm., tvisvar í viku
liálfan mánuðiiin.
Forncjrifuixafnopiðmvd.og ld. kl.ll—12.
LantJsbankinn opinn bvrrn virkan dng
kl. 11—2. Bankastjóri við ll'/z — l‘/a,ann
ar gæzlustjóri 12—1.
Landsbókasafn opið bvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.ð)
md., mvd. og Id. til útlána.
Póstskip (Laura) væntanl. í dag, á að
fara afttir 2. desbr.
>S< íj; >K ;|í * * sfc********^
Atrúnaðargoðið.
Svar til rektors
I.
Til þess að þreyta ekki lesendurna
að óþörfu, skal hór án nokkurs inn-
gangs og tafarlaust snúið að því, sem
er aðalatriðið í ágreiningi Isafoldar
og rektors:
Forntungurnar eru átrún-
aðargoð rektors. Vérhöfnum
þeim átrúnaði.
Oes kemur ekki til hugar að gera
lftið úr forntungunum. Oss skilst
það fyllilega, að þær hafi orðið ótal
mörgum lærðum mönnum, — þar á
meðal dr. Birni M. Ólsen — að lind
sannrar mentunar. En vér skipum
þeim á bekk með öðrum greinum
þekkingarinnar. Gildi þeirra fer í
vorum augum eftir því, hve þekking-
in er djúpsett.
Rektor lítur alt öðruvísi á þetta
mál. í hans augum verður þekking-
unni á forntungunum ekki jafnað sam-
an við neina aðra þekkingargrein. í
hans augum hefir n a u ð a 1 í t i 1 þekk-
ing á forntungunum m e i r a mentun-
unargildi en a 11 d j ú p s e 11 þekking
á öðrum efnum. þar sýnir átrúnaður-
inn sig.
Tvær eru hliðar á forntungnanáminu
í skólanum — önnur málfræðisleg,
hin bókmentaleg. Aðalætlunarverk
málfræðishliðarinnar er að vera lykill
að fornu bókmentunum og svo skerpa
skilninginn; aðalætlunarverk bókmenta-
hliðarinnar að auðga andann.
Hvernig er nú náminu í skólanum
farið, að því er málfræðishliðina
snertir?
Hvern vitnisburð fær forntungna-
þekking stúdenta hjá rektor sjálfum?
Hann heldur ræðu í skólanum í vor,
og fer þar alvarlegum áhyggjuorðum
um það, hvernig þeirri þekkmg sé
komið. Vitanlega er honum manna
kunnugast um það, að í skólanum
eiga menn ekki kost á að læra nokk-
ura tungu til hlítar, af því að tíminn
er svo naumur til þeirra allra — að
jafnvel efnilegir námsmenn kunna svo
að kalla alls ekkert að skrifa dönsku,
þegar þeir fara úr skólanum, og kunna
þó dönsku langbezt allra nútíðarmál-
anna útlendu. Samt sem áður lýsir hann
yfir því við pilta, að einna sízt sé
hann ánægður með framfar-
ir þeirra í forntungunurn.
í tiltölu við kröfurnar vita þeir
þá enn minnaí þeim en öðrum
tungum. Svo alvarlegt þykir rektor
þetta mál, að hann kveðst sannfærð-
ur um, að sökum vanþekkingarinnar
á forntungunum hafi piltar, sem nú
fara úr skólanum, ekki náð jafnmikl-
um andlegum þroska eins og menn
náðu fyrir tiltölulega akömmum tíma,
rúmum 20 árum. Og til þess að gefa
þessutn ummælum síuum sem mest
gildi og verja þau gleymsku, gefur
hann þau út á prenti, jafnvel þótt þeim
væri til skólapilta beint.
þetta er þá ómótmælanlega vitnis-
burður rektors um þekking stúdenta
á forntungunum — eins og sá vitnis-
burður stendur prentaður í síðustu
skólaskýrslu — eins og hann var gef-
inn, áður e n rektor fór að reka sig
á að hann yrði mönnum tilefni til ó-
þægilegra ályktana.
S í ð a n hefir komið nokku''1 annað
hljóð í strokkinn, eins og sjá má í
síðustu Isafold. J>ar er mönnum gef-
ið í skyn, að eiginlega þýði nú þessi
ummæli rektors ekki annað en það, að
þekking skólapilta á fomtungunum sé —
mokkurn veginn viðunandii.
þ>að er nú’ auðvitað undir álitum
komið, hvað sé mokkurn veginn við-
unandi«. Hjá rektor er dygðin, sem
kölluð er nægjusemi, svo veigamikil,
að hann telur það þekkingarstig »nokk-
urn veginn viðunandi«, sem eftir sjálfs
hans sögn stendur þroska nemendanna
fyrir þrifum, svo að sýnn munur er á
nú og fyrir rúmum 20 árum. Sjálfsagt
eru þeir menn til, sem telja þennan ár-
angur af jafn-löngu og jafn-dýru striti
allsendis óviðunandi. En um
það er ekki þörf að deila. Vitnisburð-
ur rektors er til sýnis í ræðukafla
hans í skólaskýrslunni. Rektor hefir
ekki afturkallað hann. Og á honum
byggjum vér, en ekki á nægjusemi
rektors.
Nægi mönnum nú ekki þessi um-
mæli rektors í skóiaskýrslunni viðvíkj-
andi þekking stúdenta á forntungun-
um, er ekki úr vegi að gæta jafuframt
að vitnisburði Kristjáns Jónssonar yf
irdómara á síðasta þingi:
»Enn fremur hefi ég fengið þá reynslu
hin síðustu 10—11 ár, er ég hefi kynst
skólanáminu sem »censor« við burtfarar-
próf og á annan hátc, að þekking
stúdenta í þessum gömlu málum, þá
er þeir útskrifast úr skólanum, er
yfirhöfuð svo bágborin, að
hún má kallast næsta gagns-
1 í t i 1«.
|>etta eru orð óhlutdrægs dómara.
jbeim getur ekki borið öllu betur sam-
an við þá yfirlýsing rektors, að einna
sízt sé hann ánægður með framfarir
þeirra í forntungunum.
Og lítum svo á reynsluna til frek-
ari fullvissu — reynslu, sem kunn er
öllum skólagengnura mönnum á land-
inu og mörgum öðrum: J>að er alt að því
dæmalausc, að nokkur maður taki sér
í hönd latneska eða gríska bók, eftir
að út úr skólanum er komið :— að
þeim undanteknum, auðvitað, sem
halda námi forntungnanDa áfrarn við
háskóla eða stunda guðfræði og lesa
þess vegna nýja-testamentið á grlsku,
rótt á meðan á því námi stendur.
Og jafn-alkunnugt er hitt, hvernig
á þessu stendur — að það kemur af
því, að stúdentar eru ekki svo vel að
sér í forntungunum, að þeir geti fyrir
því haft, að lesa bækur, sem á þeim
tungum eru ritaðar. Afarmiklum lær-
dómi, tíma og fyrirhöfn hefir verið
varið til þess að innræta þeim trúna
á ágæti latneskra og grískra rita.
Sjálfsagt trúa þeir líka. En það hefir
ekkert í för með sér. J>eir ganga
stöðugt í þessari trú, en aldreí í »skoð-
uninnii.
Sannarlega þarf nú átrúnað á
forntungurnar til þess að gera sér
í hugarlund, að ekki sé unt að skerpa
skilninginn eins vel með nokkuru móti
öðru eins og með því að læra þær,
jafnvel þótt námið sé ekki veigameira
en svo, að menn geta ekki talað þær,
ekki ritað hugsanir sínar á þeim, og
ekki lesið bækurnar, sem á þeim eru
ritaðar, nema með þeirri fyrirhöfn,
sem enginn leggur á sig ótilneyddur!
|>á er bókmentahliðin.
Málfræðisþekkingin á að verða mönn-
um lykill að fornu bókmentunum. En
hún verður það ekki, eftirað úr skólanum
er komið. Einu kynnin af þeim bók-
mentum verður staglið í skólanum með
leiðbeiuing kennaranna.
Hvað skyldi hún nú vera djúpsett,
þekkingin á fornritunum, sem menn
öðlast þar?
, Vér höfum talið það saman, sem
lesið var i ftir latneska rithöfunda í
lærða skólanum í fyrra vetur. Að
fráskildum örstuttum samtínings-köfl-
um í lestrarbók Hauchs, sem piltar í
1. og 2. bekk lesa og enginn mun
telja að hafi sérlegt bókmentalegt
gildi, taldistþað mundu jafngilda hér um
bil 500 blaðsíðum í heldur litlu broti,
30—10 línur á blaðsíðunni. Væri það
alt komiS í eina bók, mundi hún verða
álíka stór eins og3. bindið afReykjavík-
urútgáfunni af Fornaldarsögum Norður-
landa.
|>að er ekki nándar-uærri eins mikið
mál eins og eitt bindi af Englands-
sögu Macaulays, ekki nándar-nærri eins
mikið og 10. parturinn af ritum
Carlyles, ekki nándar-nærri eins mikið
og h e 1 m i n g u r i n n af »David
Copperfieldi eftir Dickens, ekki nándar-
nærri eins mikið og þriðjungur-
i n n af frægustu skáldsögu aldarinnar
»Les MÍ8érables« eftir Victor Hugo —
svo að vér nefnum örfá merk nútíðar-
rit rétt af handahófi.
Með þetta fyrir augum verður hún
í þessu sambandi blátt áfram hlægi-
leg, tilvitnun rektors í ummæli Schop-
enhauers um sjóndeildarhringinn mikla,
sem opnist fyrir latínulærðum mönn-
um, og þokuna, er þeir séu í, sem
ekki hafa latínuna nutnið ! Ætli hann
verði ekki afskaplegur líka, sjóndeild-
arhringur ungra manna, sem hafa, sér
til leiðinda og kvalar, staglað í 500
blaðsíðum af hrafli úr nokkurum róm-
verskum rithöfundum, en naumast
lesið nokkura bók eftir allra-frægustu
rithöfunda þessarar aldar !
Mörgu geta menn farið að trúa!
Macaulay tekur það mjög skýrt
fram, á einum stað að minsta kosti,
að hvað mikill sem lærdómurinn sé,
geti hann einn ekki verið örugg vörn
gegn hinum fáránlegustu átrúnaðar-
firrum. J>etta sannast átakanlega á
hverjum lærdómsmanni, sem gerir sér
í hugarlund, að með engu móti sé
unt að bæta upp aðra eins bókmenta-
þekking eins og þá, sem bér er um að
ræða. En því kynlegra er, að rektor
skuli leiðast í slíka villu, sem haun fer
harðari orðum um »Kringsjá« fyrir það,
hve »lausalopaleg« hún sé, og að hún
veiti ekki sverulega og veigagóða
fræðslu« um neitt mál. |>ví að það
verðum vér að segja: ólíkt meiri fræðslu
geta meun fengið í »Kringsjá« um á-
hugamál nútímans heldur en stúdent-
ar geta, af þeim latneskum ritum,
sem þeir hafa lesið í lærða skólanum,
fengið um meginþættina í hinu and-
lega lífi Rómverja.
Danskar ógöngur.
Danir eru, eins og flestum er kunn-
ugt, komuir í verstu ógöngur með
grundvallarlög sín og þrá sárt breyt-
ing á þeim.
Versti agnúinn á þeim er sá, að þau
gera ekki ráð fyrir því, að sá skoðana-
munur geti komið upp milli þingdeild-
anna viðvíkjandi fjárlögunum, að hvor-
ug þeirra verði fáauleg til að slaka til.
Komi slík deila upp, eins og raun hefir
á orðið, er blátt áfram enginn vegur
til að fá fjárlög á löglegan hátt.
Allir menn þar í landi, sem nokk-
iirt skynbragð bera á stjórnmál, hafa
víst nú orðið gert sér það ljóst, að
við þetta fyrirkomulag sé ekki unandi,
enda hafa hvað eftir annað heldri
menn úr báðum aðalþingflokkunum
spreitt sig á breytingartillögum við
grundvallarlögin, síðan stjórnardeilan
mikla hófst út af fjárlögunum, þó að
þær tilraunir hafi enn orðið árangurs-
lausar.
Ein tillagan — og á hana var minst
í fyrra í ísafold — fór í þá átt, að
leysa hnútinn á sama hátt eins og
alþingi íslendinga leysir hann: með
sameinuðu þingi. En þeim málalok-
um eru hægrimenn mótfallnir, aðal-
lega af þeirri ástæðu, að með því
dragist valdið úr höndum landsþings-
ins — efri deildar —, sem skipað er
miklu færri mönnum en fólksþingið —
neðri deild. Og eitthvert allra-helzta
atriðið í kenningum hægrimanna er